60.50-80-ЖЫЛДАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН МӘДЕНИЕТІ

Білім беру жү йесін дамыту. Хрущевские идеялар жақ ындау ақ ыл-ой жә не физикалық ең бек арасындағ ы байланысты нығ айту мектепті жә не ө ндірісті ә келді жү ргізу соң ында 50-ші-60-шы жылдары радикалды реформалар білім беру. Қ азақ станда 1958 ж. қ абылданды одақ тық заң продублированный 1959 ж. республикалық «Заң ына нығ айту Туралы байланыс мектеп ө мірі». Оғ ан сә йкес, орнына жеті жылдық жә не он жылдық білім енгізілді міндетті восьмилетнее білімі бойынша аяқ тағ ан тү лектер міндетті болатын ү ш жылдың пысық тау зауыттарда немесе ауыл шаруашылығ ында, сабақ тастыра жұ мысты оқ умен немесе оқ уғ а орта политехникалық мектептерде ө ндірістік оқ ыту. Тү сімі жоғ ары оқ у орындары енді обусловливалось ө ндірістік ө тілі бар емес, теориялық дайындық пен талапкерлерді. Қ азақ станда жаң а жү йесіне кө шу аяқ талды 1962-1963гг.
Бұ л реформа тудырды неоднозначные салдары. Кү шейді кадрлардың тұ рақ тамауы ө ндірістегі, саны жұ мыс — «транзитников жолында» атты жоғ ары оқ у орындарына. Мектеп мұ ғ алімінің беделін жоғ ары білім, ғ алымдар мен зиялы қ ауым қ олданылды жеке, ө німсіз жұ мыстарғ а зиян олардың кә сіби қ ызметі.
1964 ж. кейбір ережелері осы реформалар қ айта қ аралды, жә не енгізілді міндетті орта десятилетнее оқ ыту бастайды ә зірленуі жаң а оқ у бағ дарламалары мен жоспарлары, 1970 ж. Жарғ ысы бекітіледі орта жалпы білім беретін мектеп, ол бойынша енгізілді ү ш саты — бастауыш (3-сынып), восьмилетнее жә не орта (10 жыл). Тү лектер восьмилетних мектеп алды жалғ астыруғ а онжылдық мектепте немесе профтехучилищах жә не арнаулы орта оқ у орындарында, содан кейін алуғ а қ ұ қ ығ ы бар жоо тү суге болады.
70-ші жылдары тө мендеуі мектептердің санын кө бейту кезінде оқ ушылар санының. Мә селен, 1966 ж. 10 728 мектептерде оқ ытылды 2 852 мың оқ ушы, 1976 ж. 9 604 мектептерде — 3 346, 4 мың оқ ушы, ал 1979 ж. 8 910 мектептерде — 3 257, 2 мың оқ ушы. Ортасынан бастап 70-ші жылдардың азаю ү рдісі байқ алады, оқ ушылар санын, туындағ ан демографиялық себептері.
Дамуын жалғ астырды жоғ ары білім беру жү йесі. 1959 ж. мақ сатында орталық тандыру басқ ару жоо республикасының мемлекеттік комитеті қ ұ рылды, преобразованный сосын Министрлігі жоғ ары жә не орта арнайы білім беру. Саны кө бейе берді. Егер 50-ші жылдары республикада 26 жоғ ары оқ у орындарының болса, 1980 жылы олардың саны дейін ө сті 55, оқ ығ ан 250-ден астам мың. адам.
Ғ ылым. Барлық ғ ылыми мекемелер Қ азақ станның 50-ші-80-ші жылдары бө лісті екі топқ а жеке-қ азақ стандық жә не мекеменің орталық бағ ыныстағ ы аумағ ында жұ мыс істейтін. Соң ғ ы жү зеге асырды кө бінесе ә зірлеу ә скери сипаттағ ы. Зор табыспен кең естік жә не қ азақ стандық ғ ылымның болды ғ арыш бағ дарламасын жү зеге асыру. 4 қ азан 1957 ж. Байқ оң ыр ғ арыш айлағ ынан орбитағ а Жердің бірінші жасанды серігі. 12 сә уір 1961 ж. Қ азақ стан аумағ ында кө терілді ғ арыш кемесі ә лемдегі бірінші ғ арышкер Ю. Гагарин.
Дамыды жә не қ азақ стан теориялық ғ ылым. С 1, 972 қ. Астрофизикалық институты Қ азсср Ғ А-ның жү ргізушісі болды КСРО-зерттеу мә селесі бойынша планеталардың алпауыт динамикасы мен физика галактиканың зерттелді даму мә селелері жұ лдызды жү йелер. 1967 жылы жұ мыс істей бастады алғ ашқ ы ядролық реактор, ядролық физика Институтында ә зірлене бастады мә селелерінің кең ауқ ымы, байланысты физикамен қ атты дененің радиациялық физикасы жә не радиохимия. 1970 ж институтының выделилось дербес мекеме мә селелерімен айналысатын жоғ ары энергия физикасы. Табысты дамыды химиялық, геологиялық, биологиялық ғ ылым, географиясы жә не топырақ тану. Жетекші орындардың бірін елде орын зерттеу қ азақ стандық ғ алым-дә рігерлер, энергетиктер, кибернетиков. Қ иын болды ереже гуманитарлық ғ ылымдар, байқ алатын кү шті баспасө з идеологиялық догм жә не қ ондырғ ылар. Қ арқ ынды жү рді саласындағ ы зерттеулер қ азақ тіл білімі жә не антропология.
Тұ тастай алғ анда, 1978 ж. Қ азақ станда 200-ден астам ғ ылыми мекемелер жұ мыс істеді 30 мың ғ ылыми қ ызметкерлер. Республикасындағ ы ең бек етті 707 ғ ылым докторы жә не 10 840 кандидаты. 7 ғ алымдардың Кейіпкерлері болды Социалистік Ең бек ері, 18 ғ алымдардың алды Лениндік, 70-тен астам Мемлекеттік жә не Республикалық сыйлығ ының лауреаты.
Ә дебиет. 50-80-шы жылдары қ азақ кең ес ә дебиетінің созылды жә не ү рдістермен жалғ асы жә не кү шейтуге, бақ ылау-жазушылармен, партиялық -кең естік бюрократиялық машина. 1954 ж. кү ні 3-ші съезі Қ азақ стан жазушылар жә не 2-ші Бү кілодақ тық съезі, призвавший зерделеу, болмыс негізінде «шығ армашылық мең геру кө рді-ленинизмом». Ө зіндік кө рсете отырып, қ азақ стан мә дениетінің жетістіктерін болды Онкү ндігі қ азақ ә дебиеті мен ө нерінің Мә скеудегі 1958 ж.
Ү лкен рө лі дамытуғ а ә дебиет ойнады кө рнекті жазушы М. Ә уезов, завершивший 50-ші жылдары четырехтомный роман «Абай Жолы». 1959 ж. бұ л ең бегі атап ө тілді Лениндік сыйлық пен марапатталады. Мемлекеттік сыйлық қ а ие болды роман-трилогиясы ә бдіжә міл Нұ рпейісовтың «Қ ан мен тер» мен жұ мыс Ж. Молдағ алиев. Маң ызды орын қ азақ ә дебиетінде осы кезең нің жү лделі жұ мыс тарихи тақ ырыптағ ы ең алдымен, роман-трилогия И. Есенберлина «Кочевники» жә не ең бектері Ә. Ә лімжанов, С. Мұ қ анов, С. Марков, Д. Снегин, М. Симашко.
Осы кезең де айналады танымал есімдер-ақ ын-жазушылар Б. Момышұ лы, Т. Ахтанов, Ш. Мұ ртазаев, Ә. Кекілбаев, 3. Шашкин жә не басқ а да кө птеген. Пайда дарынды ақ ындар Қ. Қ айырбеков, С. Мә уленов, М. Мақ атаев, Ә. Тә жібаев. Ө зіндік жә не қ ызық ты болды шығ армашылығ ы О. Сү лейменов, испытавшего ө зіне барлық тә сілдері мен ә дістері кең ес «басшылығ ының » ә дебиетпен. Оның кітабы-зерттеу «Аз и Я», вышедшая 1974 ж. объектісі болды сын, зиянды деп танылғ анда да идеялық -саяси тұ рғ ыдан жә не іс жү зінде тыйым салынады.
Соғ ыстан кейінгі жылдары жаң а кезең і басталады зерттеуде ә деби мұ расын, қ азақ халқ ының. 1957 жылы қ абылданды арнайы қ аулы Қ азақ стан Компартиясы орталық комитетінің ұ йымдастыруымен осы мә селе республика бойынша жұ мыс басталды жинау жә не жарияланымдар ү лгілерін халық шығ армашылығ ы мен шығ армаларын ақ ындар мен жазушылар ө ткен, » соляной 3-томная қ азақ ә дебиетінің тарихы.
Музыка, театр жә не кино. 50-шы-70-ші жылдары біздің ғ асырдың айналды одан ә рі дамыту қ азақ музыкалық ө нер. Республикасында осы кезең де жұ мыс істеді Академиялық опера жә не балет театры. Абай, Мемлекеттік филармония, Хор капелла. Академиялық халық аспаптар оркестрі. Қ ұ рманғ азы, ә н жә не би Ансамблі. Симфониялық оркестр, эстрадалық ансамбль «Гү лдер», «Дос-Мұ қ асан», «Айгү л».
Қ орғ андарындағ ы қ азақ ә ншілері, халық ә ртістері, КСРО-Б. Тө легенова, Р. Бағ ланова, Е. Серкебаев, музыканттар сестры Накипбековы, А. Мұ сақ ожаева, Г. Қ адырбекова, дирижері Т. Мың баев, ә ншілер М. Мұ сабаев, Р. Жубатурова, А. Кү ндері-шев, Р. Рымбаева, Г. Есімов жә не басқ а да. Жалғ астырып дами опера жә не балет ө нерін ө нер қ ұ рылды опера Қ. Кужамьярова жә не Н. Тілендиев «Алтын таулар», С. Мұ хамеджановтың «Айсұ лу», шығ армалары ғ. Жұ банова туралы Аң ыз «ақ қ ұ с» жә не «Хиросима» жә не басқ а да кө птеген. Қ азақ стандық композиторлар қ ұ рып, бірнеше симфониялық шығ армалары. Симфониялық поэма. Кужамьярова «Ризвангуль» Мемлекеттік сыйлығ ына ие болды Қ азақ ССР. 60-шы жә не 70-шы жж. алады жаң а серпін балет ө нерін ө нер, бұ л байланысты болды шығ армашылығ ымен талантты балетмейстра Б. Аюханов.
Республикада 50-шы — 70-ші жылдары бірқ атар кә сіби театр, оның ішінде Қ азақ, Орыс драма театры. Ұ йғ ыр музыкалық комедия театры. Корей музыкалық -драма театры, ТЮЗ, қ уыршақ театры, облыстық қ азақ театрлары Арқ алық, Гурьев, Жамбыл, Қ арағ анды, Қ ызыл-Орда, Семей, Талды-Қ орғ ан жә не Шымкент облыстық орыс театрлары Ақ тө бе, Жамбыл, Қ арағ анды, Кө кшетау, Қ останай, Павлодар, Петропавл, Семей, Талды-Қ орғ анда, Орал, Ө скемен, Целиноград жә не Шымкент. 1980 ж. республикада ашылғ ан Неміс драма театры (Теміртау қ. ).
Қ аралып отырғ ан кезең болды уақ ыт гү лдену қ азақ кинематограф. «1955-79 жылдары тү сірілген 70-тен астам фильмдер, олардың арасында «Біздің сү йікті дә рігер» (Ш. Айманов, 1957), «Сказ о матери» (А. Карпов, 1963), «боранды тү нде» (Б. Шамшиев, 1968), «Қ ыз Жібек» (С. Қ ожық ов, 1970), «атаманның ақ ыры» фильмдері (Ш. Айманов, 1970), «Транссібір экспресі» (Э. Оразбаев, 1977) жә не тағ ы басқ алар. Ү лкен жұ мыс жү ргізілді, ол бойынша қ айталауғ а фильмдер алынып, киностудиях басқ а республикалардың КСРО.
Жалпы алғ анда, мә дениеттің дамуы 50 — 80-ші жылдары процесін неоднозначным. Бірге несомненными табыстарымен ә ртү рлі салаларындағ ы, мә дениет байқ алады айқ ын дағ дарыстық ү рдістер туындағ ан, ең алдымен, КСРО-ның ұ лттық саясаты. Жү рді бірте-бірте қ ысқ арту, қ азақ тілінің қ олданылу аясын. 95% — ы кітаптар жә не 70% телехабарлар алаң ғ а шығ ып, орыс тілінде, онда жү ргізілді барлық іс қ ағ аздарын жү ргізу. 60-шы-70-ші жж. орыс тілі негізгі тіл, жоо жә не ғ ылым басталды санын қ ысқ арту қ азақ тілінде оқ ытатын мектептер. Нә тижесінде қ алыптасқ ан жағ дай бойынша қ азақ тардың ү штен біріне жуығ ы соң ында 70-ші жылдардың мү лдем білмеген ана тілі. Бұ л қ ысқ артуғ а мү мкіндік аудитория қ азақ тілді ә дебиетшілер, жалпы сезім жайсыздық этносаралық қ арым-қ атынастар.

⇐ Предыдущая 19 20 21 22 232425 26 27 28 Следующая ⇒