36.Балуан Шолақ «Ғалия» өлеңінде ғашықтық сезімін қалай жеткізген?

35. Жаяу Мұ саның қ иянатқ а қ арсы кү рестің айбынды ұ ранына айналғ ан «Ақ сиса» ө лең і – Шорман тұ қ ымына бағ ытталғ ан тоқ тау сө з. Пікірің ізді дә йектерге сү йеніп, дә лелдеп жазың ыз.

Ұ лттық ә дебиет сарқ ылмас қ азына. Халқ ымыздың асыл қ азынасының бірі – ә нші-ақ ындардан қ алғ ан поэзия жә не ә ндер тұ тастығ ы. Қ азақ музыка ө нерінде аттары алтын ә ріппен жазылғ ан біртуар тұ лғ алар: Біржан Сал, Ақ ан сері, Жаяу Мұ са, Ү кілі Ыбырай, Ә сет. Солардың бірі – Мұ са Байжанұ лы. Оның «Ақ сиса» ө лең і бү кіл қ азақ қ а мә лім. Тіпті қ азақ даласында «қ иянатқ а қ арсы кү рестің ұ раны» деп те аталды. «Бұ л ө леі Шорман тұ қ ымына бағ ытталғ ан тоқ тау сө з бе? » - деген сұ рақ туындайды.

Мұ са Байжанұ лы Омбыда оқ и жү ріп, жазда ауыл аралайдыү Ол ө зінің ақ ын-тұ қ ымын ә ң гімелеп, домбыра, сырнай, сскрипкасын кезек тартады. Ел назарын бірден Жаяу Мұ сағ а аудартады. Мұ са кө п ұ замай беделді «жақ сы» атанады. Бұ л сол ауылдың жуаны Шорман ә улетіне ұ намайды. Жуандар ішінде пышақ айналмай қ ояды. Мұ са Байжанұ лы Шорман ә улетімен болғ ан шиеленістен соң «Ақ сиса» ө лең ін шығ арды.

«Он екі жыл айдадың тобыл жақ қ а,

Еш болмас, бастан бағ ын таяр щақ та», -деп Мұ са Байжанұ лы айдауда он екі жыл болғ андығ ын кө ркем дә лелдейді. Оның ерекшелігі – ө лең ді бар қ азақ қ а тү сінікті қ ара сө збен, тура мағ ынада жазады.

«Параны мұ нан былай тоқ тат, Мұ са,

Нашардың жол терісіне ө зің сыймай», - деген ө лең жолдарында басты ой жазылғ ан. Біріншіден, мұ нда сол уақ ыттағ ы ә леуметтік тең сіздік айқ ын бейнеленген. Мұ стафадай бай феодалдар кедейлерге ә лімжеттік жасайтыны жазылғ ан. Екіншіден. ө лең жолдары бұ йрық ты райда жызалғ ын. Сондық тан, қ азақ халқ ының ә лімжеттік пен қ иянатқ а қ арсы бағ ытталғ ан ұ раны.

Тоқ сан сө здің тобық тай тү йіні. Жаяу Мұ са ө з заманының шындығ ын нақ ты жаза білген ақ ынсазгер. Оның «Ақ сиса» ө лең і Шорман ә улетіне бағ ытталғ ан тоқ тау сө з. Қ азақ музыка ө нерінде аттарғ а алтын ә ріппен ө шпейтін таң ба қ алдырғ ан ақ ыл-сө здердің бірі болғ ан. Тіпті қ азақ даласында «қ иянатқ а қ арсы кұ рес ұ раны» деп те атап кеткен. Осындай ә нші ағ амызғ а не жетсін, содан ү лгі алып ардақ тұ туымыз керек.

36. Балуан Шолақ «Ғ алия» ө лең інде ғ ашық тық сезімін қ алай жеткізген?

Балуан Шолақ тың аты аталғ анда еске тү сетін бір есім бар. Ол – Ғ алия. Ақ ынның ғ ашығ ына арнап шығ арғ ан ә ніне қ атысты жиырмағ а жуық сө з мә тіні бар. Сол мә тіндерден Балуан Шолақ тың сү йіспеншілік лебі анық байқ алады.

Сал-серілердің ә нмен бірге айтылатын ө лең дері, кө бінесе лирикалық сипатта болып келетіні сияқ ты Балуан Шолақ тың «Ғ алиясы» да махаббат сырын шертуге арналғ ан. Ақ ынның бір ғ ана Ғ алияғ а осыншама ө лең арнауы ғ ашық тық сезімінің шексізсіздігін кө рсетеді. Ә йтсе де, ақ ынның қ аламының шабытының шарық тауы болғ ан Ғ алия, расымене де қ андай еді?

«Ғ алия» ә нін тың дап отырғ анда, ө ткір мінезді сұ лу қ ыздың «нұ р сипаты» кө з алдың а келеді. «Қ аршығ а тө с, қ аз мойын Ғ алияжан» деп қ ыздың бейнесін эпитеттік метафорамен сипаттайды. Ө лең нің қ айырмасында келіп, қ айталанып тұ ратын «Ғ алия – ау, бетің нен, Ә ппақ қ ардай етің нен» деген жолдардан сұ лу қ ыздың нұ р дидарын ү здік тең еумен бейнелегені кө рінеді. Осындай кө ркемсө з айшық тарын ақ ын ө зінің арман – мұ ратын, ің кә р сезімін беру ү шін шебер пайдалана білген деп ойлаймын. Ғ ашығ ының қ ол жетпес ерекше жан екенін ө лең дегі «айым да сен, кү нім де сен» деген метафорамен жеткізсе, қ ыздың кү лімдеп қ арағ ан кө зқ арасына « оң қ абағ ы тартып» қ уанатынын айтып, Ғ алияны тоқ сан қ ұ былтып бейнелейді.

Сонымен қ атар, халық тың тұ рмыс ерекшелігіне тә н кө ркем бейнелер де ақ ын ө лең дерінен орын алғ ан. «Менің кө ң ілім, Ғ алия, дауаласын, Ауғ ан тү йе секілді бейімдесең » деген жолдар – қ азақ ақ ынының аузынан ғ ана шығ атын бейнелі тең еу.

Ө лең де сұ лу қ ыздың ө зіне ғ ана тә н ерке қ ылығ ын «бір кү н ауру, бір кү н сау» деген сө здермен кө рсете келе, ғ ашық жігітті сарсаң ғ а салып қ ойғ ан тә кә ппар мінезін де бейнелейді. Ақ ын сү йгенінің бұ л мінезіне ашуланбайды. «Бү йте берсең, жү йкемді қ ұ рытарсың » дей тұ ра, «қ ай қ ылығ ын қ алқ аның ұ мытарсың » деп сол еркелігіне сү йсінгендігін байқ атады. Алып жү ректің Ғ алияғ а арналғ ан ің кә рлік сезімі ә н – ө лең нің ө н бойынан есіліп тұ рады.

Қ орыта келгенде, сү йгенін ә нге қ осу – сал-серілер мен ә нші –ақ ындардың бір қ ыры десек, ақ ын Ғ алия бейнесін кө ркем тіркестермен бейнелейді. Тағ дыр екеуінің махаббатын баянды етпегенмен, кейінгі ұ рпақ қ а ө лмес мұ ра ретінде сырлы да сазды ә н қ алды. Бұ ндай ә ндер қ азақ барда мә ң гілік жасайды деген сенімдемін.

⇐ Предыдущая 12 13 14 15 161718 19 20 21 Следующая ⇒