40.Абай өлеңдеріндегі тәрбиелік арналарды дәлелдеп жазыңыз.

39. Шортанбай Қ анайұ лының «Зар заман» ө лең інің бү гінгі жастар тә рбиесіне қ атысты ө зектілігі туралы ойларың ызды талдап жазың ыз.

Бұ дан екі жү з жыл бұ рын «Азулығ а бар заман, азусызғ а тар заман» деп, ә леуметтік ә ділетсіздіктің пердесін сыпырғ ан асау ақ ын – Шортанбай. XIX ғ асырда белең алғ ан патша отаршылдығ ының ойранын, дінсізденген, қ ұ лдық қ а кө ндіге бастағ ан есіл жұ рттың мұ ң -қ айғ ысын жырлап ө ткен «Зар заман ақ ыны» сол кездегі жастарды да аяусыз сынайды. Ендеше, заманы алыс Шортанбай сө здерінің XXI ғ асырдағ ы ұ л мен қ ыз тә рбиесіне қ аншалық ты қ атысы бар?

Шортанбай «Зар заман» ө лең інде ө з заманының жастарына кінә арта отырып, болашақ та Ақ ырзаман келеді деп болжағ ан. Ә йтпесе, ақ ын былай деп толғ амас еді:

«... Заманақ ыр кезінде

Ұ л туады атаменен егесіп,

Қ ыз туады анамен тең десіп,

Баласы кетіп тыюдан».

Біздің заманымыздағ ы қ азақ баласының бә ріне ата-ана тарапынан тыйым бар деп айта алмаймын. Ө йткені, ө з ө міріне қ алай болса солай қ арап, от басқ ан, соң ында тастанды балалар санын кө бейтіп жатқ ан бойжеткендер баршылық. Оның жиіркенішті бір мысалы, ә жетханадан, қ оқ ыс жә шіктерден табылғ ан - кінә сіз сә билер. Қ айда, не істеп жү ргенін ата-анасына айтпайтын, сырласпайтын ұ лдар да кө п. Соның салдарынан, жасө спірімдер арасындағ ы қ ылмыс та аз емес. Қ азір ұ лдарғ а ата-ана, достардан гө рі «виртуалды ө мір» ұ найды. Егер осы бір жағ ымсыз, адамғ а жат қ ылық тар кө бейе берсе, болашағ ымызғ а қ ауіп тө нбей ме?! «Атамен егескен ұ л қ адірсіз, анамен тең дескен қ ыз қ адірсіз» дер едім.

Шортанбай ақ ынның ойларын данышпан Абай «Заманақ ыр жастары» ө лең інде жеріне жеткізе, ойын сабақ тастырғ ан. Ө кінішке орай, ар мен иманын саудағ а салып, ең бексіз, жанын қ инамай-ақ баюды ойлайтын жастар да бізде кездеседі. Бір таң қ алатыным, екі ұ лы ақ ын да «Ақ ырзаман жастарынан» қ атты қ ауіптенген. Менің ойымша, Заманақ ыр болмайды! Неге десең із, біздің жастарымыздың бойында рухани қ ұ лдыраудан гө рі даму басым. Елімізде Шортанбай мен Абайды, Ә уезов пен Мұ қ ағ алидың шығ армаларын оқ иды. Кө пшілік жастар ата-ана, ұ стаз, ү лкендердің айтқ анына ден қ ояды. Қ ытайда ө нер кө рсетіп, миллиардтағ ан ә лем кө рермендерінің ық ыласына бө ленген Димаш Қ ұ дайбергеновтың тұ лғ асы – соның дә лелі. Оның шет елде жү ріп қ азақ тілінде сө йлеуінің ө зі жастарғ а да, ү лкендерге де тамаша ү лгі боп отыр.

Қ орыта келгенде, «Сын тү зелмей, мін тү зелмейді». Біздің жастарғ а да Шортанбайдың айтқ аны сияқ ты ө ткір сын қ ажет. Сонда ғ ана ар-намысымызғ а тиетін қ асиетсіз қ ылық тардан жастар да арылады деп ойлаймын.

40. Абай ө лең деріндегі тә рбиелік арналарды дә лелдеп жазың ыз.

Абай Қ ұ нанбаев – қ азақ ә дебиеті мен ө нерінің тарихында оқ шау тұ рғ ан ұ лы тұ лғ а. Оның поэзиясына, кө ркемдік ә леміне ү ң ілген сайын адам жаны тебіреніп, бар ынта мен ық ыласы ауа тү седі. Ақ ынның қ ай ө лең ін алсақ та, астарлы ой мен идеясынан адамгершілікке тә н асыл қ асиеттерді бойына дарыта алмағ ан ел-жұ ртын сынағ ан немесе адами рухты сің іріп ө су керек деген ойды оқ ып білеміз. Бұ л ақ ынның кө пшіліктің іс-қ ылығ ына кө ң іл толмағ ан шарасыз кү йін байқ атады. Адал ең бек, маң дай термен емес, байларды аң ду, оның малына сұ ғ анақ тық пен кө зін қ адағ ан кө пшілікті сынғ а алады. Қ азақ ы тіршіліктегі қ айшылық ты ө мір кө шін, сол кездегі ә леуметтік жағ дайды сынап-мінейді. Іс-ә рекетте ішкі рухани дү ние – «иман жү зің сай болу керек» дегенді айтады.

Осығ ан орай, «Ғ ылым таппай мақ танба» ө лең інде:

... Бес нә рседен қ ашық бол,

Бес нә рсеге асық бол,

Адам болам десең із.

Тілеуің, ө мірің алдың да,

Оғ ан қ айғ ы жесең із.

Ө сек, ө тірік, мақ таншақ,

Еріншек, бекер мал шашпақ –

Бес дұ шпаның, білсең із.

Талап, ең бек, терең ой,

Қ анағ ат, рақ ым, ойлап қ ой –

Бес асыл іс, кө нсең із,.. –

деп, жастарды жамандық тан жиреніп, жақ сылық ты ү йреніп, ү лгі тұ тып ө суге шақ ырады.

Ұ лы ақ ын бала тә рбиесіне, жалпы бала болмысына, жастардың ой жү йесіне, олар арқ ылы екінші, ү шінші буын ө кілдеріне деген кө зқ арасын, қ арттар мен қ ариялардың танымдық ерекшелігіне қ атты кө ң іл бө лген. Сондық тан да болар, ө лең дерінің кө п бө лігі ақ ыл-ө неге, ү гіт-насихат тү рінде беріледі. Мә селен:

Адамның бір қ ызығ ы – бала деген,

Баланы оқ ытуды жек кө рмедім, -

деген.

«Қ артайдық, қ айғ ы ойладық, ұ йқ ы сергек» деген ө лең інде:

Жамандар қ ыла алмай жү р адал ең бек,

Ұ рлық, қ улық қ ылдым деп қ ағ ар кө лбек.

Арамдық тан жамандық кө рмей ө алмас

Мың кү н сынбас, бір кү ні сынар шө лмек, -

деп, жалқ аулық жайлағ ан елдің адал ең бек етудің орнына ұ рлық -қ арлық қ а ә уестенудің тү бі баянсыз екенін ескертіп, амандық тан жирендіруге тырысады. Сондық тан «Аш қ арын жұ бана ма майлы ас жемей» атты ө лең інде ең бексіз бос жү рген кедейді былай деп ең бек етуге шақ ырады:

Жалғ а жү р, жат жерге кет, мал тауып кел,

Малың болса сыйламай тұ ра алмас ел.

Қ аруың ның барында қ айрат қ ылмай,

Қ аң ғ ып ө ткен ө мірдің бә рі де – жел, -

дей отырып, қ арапайым халық ү шін жамандық тан арылудың, адал ең бек ету арқ ылы табыс табудың жолын нұ сқ айды.

Жастық шақ та ә ртү рлі ө нер ү йренуге талпынудың керектігі, бұ л орайда кү ншіл болмай, тату болуды, ынтымақ -бірлікті сақ тай біліп, уақ ытты бос ө ткізбеудің жолы «Жігіттер, ойын арзан, кү лкі қ ымбат» ө лең інде былайша тү сіндіріледі:

Керек іс бозбалағ а – талаптылық,

Ә р тү рлі ө нер, мінез, жақ сы қ ылық.

Кейбір жігіт жү реді мақ тан кү йлеп,

Сыртқ а пысық келеді, сө зге сынық.

Қ орытындылай келе, Абай шығ армалары ұ лттық сө з ө неріміздің кө ркемдік ү лгісі ретінде орнық ты.

⇐ Предыдущая 15 16 17 18 192021 22 23 24 Следующая ⇒