31.Абай Құнанбаевтың «Ескендір» поэмасындағы ақын жеткізген Ескендірдің әлсіздігін талдап жазыңыз.

29. Абайдың «Қ ұ лақ тан кіріп, бойды алар», «Ө лең – сө здің патшасы» ө лең деріндегі ү йлесім тапқ ан ә н мен ө лең қ ұ діретін талдап жазың ыз.

Абай Қ ұ нанбаев қ азақ тың ұ лы ақ ыны, аудармашысы болып табылады. Ұ лы ақ ынның «Қ ұ лақ тан кіріп, бойды алар», «Ө лең – сө здің патшасы» деген ұ лы ө лең дері кө птің кө ң іліне ой салатын ө лең дері болып табылады. Бұ л ө лең дер талдауды қ ажет етеді.

Бірінші «Қ ұ лақ тан кіріп, бойды алар» ө лең іне талдау жасап кө реді. «Қ ұ лақ тан кіріп, бойды алар... » Абайдың ө лең, ә н-кү й туралы жазылғ ан идеялық жағ ынан ө те кү шті, кө ркемдік қ асиеті де соғ ан ә бден сай келген тамаша шығ армасының бірі. Бұ л ө лең Абайдың кө ркем шығ арманы, ә н-кү йді жоғ ары бағ алағ андығ ының анық айғ ағ ы. Ө лең нің бірталай жері Лермонтовтың туындысынан жолма-жол тә ржімаланып алынғ анымен, алайда жаппы алғ анда Абайдың ө з шығ армасы. Ал «Ө лең – сө здің патшасы, сө з сарасы» ө лең іне де кезек келді. Ол – қ азақ оқ ушысына ертеден даң қ ты кө ркем ә дебиетте Абай тудырғ ан биік тұ рғ ы есебіндегі ө лең. Бұ ғ ан шейін ақ ындық тың ә леумет тірлігіндегі ө згеше қ асиеттерін Абайдың ө зі де жырлағ ан жоқ -ты. Ең алдымен бұ л ө лең де Абай ақ ындық ө нері, ақ ын шығ армалары, ә леуметтік тартыстың ү лкен қ ұ ралы, зор мә нді ә рекеті екенін анық тү сінгенін кө рсетеді. Шығ арманың ү лкен идеясы анық халық шыл демократ қ айраткерлердің салт-санасын танытады. Ең алғ ашқ ы сө здерде ө лең ге кө ркемдіктің шартын қ ойып, эстетикалық жаң а норма жариялайды. Адам баласы айтып келген сө здің асылы – поэзия екенін биік бағ алаумен бірге, оны тө мендететін олқ ылық тарды да алдымен айтады. Ал шын жақ сы ө лең ді ердің ері, данасы туғ ызатыны сө з болады. Шын жақ сы ө лең ө зі де даналық тың айғ ағ ы дейді. Бірақ ө зіне шейін қ азақ кө пшілігіне жайылып жү рген ө лең бұ ны қ анағ ат еткізе алмайды. Айтушы да, тың даушы да надан болғ андық тан поэзияның зор қ асиеті тумай да, танылмай да жү р дейді. Келесі бір-екі шумақ та Абай ө лең сө здің бағ асын дін деректерімен дә лелдейді. Мұ сылманшылық ұ ғ ымынша ең беделді деген жайларды дә лелдейді. Тә ң ірінің ө зі, пайғ амбары, мұ сылмандарғ а ұ стаздық етуші ә улие ғ ұ ламасы –бә рі де ө лең ді қ адірлейтін боп аталады. Бірақ қ атты ескертетін нә рсе, Абай бұ л жерде ислам дінін мадақ тау ү шін жаң ағ ыларды сө з етіп отырғ ан жоқ.

Қ орыта келе, Абайдың бұ л ө лең дері қ азақ ә дебиетінің тө рінен ойып тұ рып орын алды.

30. А. Қ ұ нанбаевтың «Он тоғ ызыншы қ ара сө зіндегі» естілік пен білімділікке қ андай адам жетіп, қ алай жү зеге асыра алатынын деректер арқ ылы дә лелдеп жазың ыз.

«Адамзаттың Абайы» атанғ ан хакім, дана да, дара ақ ын, ойшыл Абайдың артына қ алдырғ ан мұ раларының бірі – қ ара сө здері. Абайдың қ ара сө здері кү ллі адамзат баласына арналғ ан. Себебі, ө зінің қ ара сө здерінде жақ сылық пен жаманның, естілік пен ессіздіктің парқ ын ажыратып кө зің е кө рсетеді. Кө рсетіп қ ана қ оймай, нағ ыз, толық адам болу жолын ұ сынады.

Ақ ынның естілік пен білімділікті дә ріптейтін қ ара сө зінің бірі – он тоғ ызыншы сө зі. Абайдың он тоғ ызыншы қ ара сө зінің ө зектілігі неде жатыр?

Біріншіден, Хакім Абай бұ л қ ара сө зінде дү ние танымы бойынша сананың, ақ ылдың пайда болуы кү нделікті ө мір тә жірибесінің ғ ана нә тижесі мен тә рбиеден туындайтын нә рсе деген ой тастайды. Яғ ни, адам баласының туа салып есті болмай, кө ріп, естіп, ұ стап кө ре біле білімді болатынын айтады. Сонымен қ атар, естіліктің жеке ө зі ғ ана іске жарамайтынын тілге тиек етеді. Себебі, естілердің сө зін ескермесең, жақ сы мен жаманның арасын ажырата алмасаң, қ ұ р естіліктен пайда жоқ тығ ын ескертеді.

Екіншіден, есті сө здерді есіткенде салғ ырттанып, шайқ ақ тамау керек дейді. Себебі, ө мірде кейбір адамдар естілердің айтқ ан ақ ылын есіткен соң, шығ а бере ұ мытып кетеді. Осылайша, бұ рынғ ы ө з қ алпына тү седі. Мұ ндай адамдарды ақ ын сө з танымайтын, сө здің мә нісін ұ ғ ынбайтын адамдар деп ойлайды. Одан да шошқ аны бақ қ ан жақ сы деп, сө з танымайтындарды қ атты сынғ а алады.

Расымен де, ақ ын айтқ андай, ө мірде сө зді ұ қ пайтын адамдар кездеседі. Ондай адамдар ө зімдікі жө н деген ө зімшіл пікірмен жү реді. Ал, қ оғ амда мұ ндай адамдардың айналасына зиянын тигізетінін білеміз. Ө зімдікі жө н деген адамда сабыр да, сақ тық та болмайтыны белгілі деп ойлаймын.

Ойымды қ орытындылай келе, мың жерден білімді болып тұ рсаң да, есті сө зді ескеріп, қ ажетің е жаратпасаң, білімділігің тү кке тұ рғ ысыз деп ойлаймын. Себебі, жақ сылық қ а жақ сылық, естілікке естілік қ ана ү йір болады. Есті сө зге сү йініп, кө ң ілге тү йінгенде ғ ана мә ніне терең бойлап, ө мірің е жаратады екенсің. Ендеше, Абай айтқ андай, естілердің сө зін ескеріп жү рейік.

31. Абай Қ ұ нанбаевтың «Ескендір» поэмасындағ ы ақ ын жеткізген Ескендірдің ә лсіздігін талдап жазың ыз.

Абай Қ ұ нанбаевтың «Ескендір» поэмасындағ ы Ескендір қ андай адам? Ақ ылдылығ ымен, айласымен, кө регендігімен, талапшылдығ ымен, мақ сат қ ойғ ыштығ ымен атағ ы жер жарғ ан, ешікімді ө зіне бағ ындырмай қ оймағ ан даң қ ты тұ лғ а. Керемет! Осыншама ұ лы қ асиеттерге ие атақ ты патшаның бойында міні бар ма, ә лсіздігі бар ма?!

Иә, бар! Жә не ол ә лсіздіктері аз да емес! Ғ ұ лама Абай оның жауабын поэманың ө зінде бізге ұ ғ ындырып та берді. Ақ ын патша ұ лылығ ын кө рсете отырып, сол «ұ лылық тың » астарында ә лсіздіктің жасырынып жатқ андығ ын дә лелдей жазады. Македониядағ ы бала кү нінен «ер кө ң ілді, Мақ тан сү йгіш, қ ызғ аншақ » бала. Ә кесі ө мірден кеткен соң жиырма жасқ а ә лі толмағ ан жігіт билеуші болды. Ө зін алып билеуші санағ ан Ескендірге оның мемлекеті ө те кішкентай болып кө рінді: «ө з жұ рты аз кө рініп, кө ршілерге кө з алатып қ арады оң ды-солды». Осылайша, дайын билікке оп-оң ай қ ол жеткізген Ескендірдің бойындағ ы кө рсеқ ызарлық оты тұ танды.

Ескендір неғ ұ рлым кө п жерді жаулап алғ ан сайын оның ашкө здігі мен қ атыгездігі ө рши тү сті. Бұ л-заң ды қ ұ былыс. «Алтын кө рсе, періште жолдан таяр», - деп халық та айтқ ан емес пе?! Ешқ ашан қ ылышы майырылмағ ан Ескендір енді ү сті-ү стіне масаттана береді. Жолында не кезіксе, соның барлығ ы ұ лы жең імпаз Ескендірге тиесілі болуы тиіс! Тіпті, кішкентай бұ лақ та оның ашкө здігін тоқ татпады:

«... Менен қ алмай, бұ л суды шапшаң ө рлеп,

Талқ ан қ ылып шаһ арын алың ыздар! ». Кө рдің із бе, жойқ ын билеушінінің екпінін ешкім де тоқ татпайтын сияқ ты!

Тойымсыздық, ашкө здік, қ анағ атсыздық, қ атыгездік, ө зінен басқ аны кө рмеу, ө згені мойындамау, қ ырып-жою ұ лылық па? Жоқ, бұ л барып тұ рғ ан қ асиетсіздік, осалдық, патшаның ө зі байқ амағ ан сорақ ы ә лсіздігі! Поэманың ақ ырына қ арай:

«... Тоя ма адам кө зі мың -мың санғ а...

... Қ анша тірі жү рсе де ө лген кү ні

Ө зге кө збен бірдей-ақ болады екен... » деген жолдарда Ескендірге ақ ылшысының сынай айтқ аны патшағ а терең ой салады. Ешкімге қ ұ лақ аспағ ан даң қ ты билеуші дана Аристотельдің ә рекеті мен ақ ыл сө зінің алдында осылайша алғ аш рет мойұ нсынды.

Қ орыта келе, Абай Қ ұ нанбаевтың «Ескендір» поэмасында ақ ын зұ лымдық пен мейірімсіздікті ақ ылғ а жең діреді. Поэмадан ұ лылық пен даң қ иесі болу-ашкө здік, қ анағ атсыздық, жауыздық, менмендіктен жасалмайтындығ ы жайлы дана ой тү юге болады.

⇐ Предыдущая 10 11 12 13 141516 17 18 19 Следующая ⇒