33.Шәкәрім Құдайбердіұлының «Жастарға» өлеңіндегі Абайды үлгі етудің себебін талдап жазыңыз.

32. Шә кә рім Қ ұ дайбердіұ лының «Ең лік-Кебек» поэмасындағ ы Ең ліктің қ азақ қ ызына керағ ар мінездерін талдап жазың ыз.

Шә кә рім Қ ұ дайбердіұ лы – ә дебиетіміздің алтын қ орына ө зінің асыл мұ раларын қ алдырып кеткен қ аламгердің бірі. Ел арасындағ ы аң ыздарғ а негіздей отырып, «Ең лік- Кебек» поэмасын жазып қ алдырды. Ә дебиетті парақ тар болсақ, Шә кә рім сияқ ты аң ыз негізіндегі ғ ашық тар тағ дырына қ алам тартқ ан қ аламгерлер санаулы ғ ана. Шә кә рімнің бұ л дастанының ө зектілігі неде? Менің пайымдауымша, рулық тартыс кезінде болғ ан бұ л оқ иғ а қ азақ халқ ының салт- дә стү рінің беріктігін дә лелдейтін туындығ а негіз болғ ан.

Поэмадағ ы бас кейіпкер – Ең лік қ ыз. Ең ліктің қ азақ қ ызына тә н кереғ ар мінезі дастанның қ ай тұ старынан кө рінеді? Біріншіден, Ең ліктің қ азақ қ ызына тә н кереғ ар мінезі ү йге келген танымайтын қ онақ қ а сыр білдіргені, қ онақ қ а ө з тө сегін дайындағ аны қ азақ қ ызының бойына жат қ ылық деп есептеймін. Бұ рын-соң ды қ азақ қ ызы ө з тө сегін ер адамғ а салып бергенді қ ойдым, қ ыздың тө сегіне ешкім де отырмағ ан. Сол себепті, поэманың басында-ақ Ең лік ө зінің кереғ ар мінезін кө рсетіп қ ойды деп ойлаймын.

Екіншіден, Ең ліктің қ азақ қ ызына керағ ар мінезі Кебекке ол кө рсеқ ызар, жең сікқ ой қ ыз болып кө рінуінен де байқ алады. Бірақ, бұ л мінезін Ең ліктің ө зі басындағ ы ауыр мұ ң ын айтып жуып-шайғ андай болады. Ең ліктің: Ей, батыр сен жатырсын, ұ йқ ың қ анбай, Мен жү рген бір сорлымын бағ ым жанбай, -деп жігітке ө зінің бірінші болып тіл қ атуы қ ыз балағ а тә н ұ яң дық ты жоқ етіп тұ р емес пе? Ең ліктің бұ л қ ылық тарын басындағ ы ауыр мұ ң ынан деп ақ тағ анмен де, ә ке мен ана тә рбиесін кө рген қ азақ қ ызы арына дақ тү сіріп тұ рғ андай кө рінеді мағ ан. Сондық тан да, ө з басым Ең іліктің бұ л жат қ ылық тарын қ олдамаймын.

Ойымды қ орыта келгенде, дастанда Ең ліктің қ азақ қ ызына кереғ ар жат мінездері кө п жерінен байқ алатынын айтқ ым келеді. Қ азақ тың қ ызы ә кесінің рұ қ сатынсыз жігітпен сө йлеспеген, қ азақ қ ызы атастырылғ ан жары бола тұ ра, жігітке ө з сезімін бірінші болып білдірмеген. Сондық тан да, ә р қ азақ тың қ ызы қ ызғ а тә н ибалы, инабатты қ алпын сақ таса деген тілегім бар. Жә не қ азақ қ ыздарын осындай жат қ ылық тардан аулақ болуығ а шақ ырамын!

33. Шә кә рім Қ ұ дайбердіұ лының «Жастарғ а» ө лең індегі Абайды ү лгі етудің себебін талдап жазың ыз.

«Жастарғ а» ө лең і –Шә кә рімнің ағ артушылық нысанын жария еткен ә йгілі туындысы. Абай кө терген адам болуғ а, азамат болуғ а шақ ырады. Ал қ азіргі таң да Шә кә рім айтқ ан Абайдың толық адам болу қ асиеттері жастар бойынан табыла ма? Осы сауал тө ң ірегінде мен ө з кө зқ арасымды ашып кө рсетсем деп едім.

Қ азақ халқ ының тарихы мен мә дениетінде ө зіндік із қ алдырғ ан, Ұ лы Абай мектебінің дә стү рін жалғ астырушы Шә кә рім Қ ұ дайбердіұ лы " Жастарғ а" деген ө лең інде ө з ортасынан білімді, ә рі ойшыл жан деп Абайды ғ ана танығ ан. Біріншіден, оның ө неге кө рген ортасы Абай ә улеті еді. Екіншіден, жетімдік кө рмей ө суіне себеп болғ ан Абайдың тағ ылымы еді. Сондық тан да жастарды адалдық ты сү юге, арамдық -қ улық тан қ ашуғ а, ү лкеннің ақ ылын тың дауғ а шақ ырды. Осындай игі қ асиеттерді бойына сің іріп ө скен жастар жалын жү ректі, ө ршіл намысты, биік рухты болса, ол елдің ең сесі де биік болмақ .

Шә кә рім «Жастарғ а»ө лең і арқ ылы жастарды Абай арқ ылы тү зеткісі келді. Абайдың арман-мұ ратын білім, ғ ылым ү йренуді, адал ең бек етуді, адамгершілікті, ә ділдікті ту етіп кө теру, надандық, алауыздық тан аулақ болуғ а шақ ырады. Оны ақ ын " Жастарғ а" ө лең інде: "... Бір білімді данышпан жан табалық,

... Ал енді олай бола кімді алалық?...

... Жалыналық, Абайғ а жү р, баралық! " - дейтіні де сондық тан. Ол жастардың ө мірлік мақ саты туралы айта отырып, ө зінің ө нерпаздық бағ ытын да айқ ындайды. «Қ азақ та қ ай жақ сы бар сө з саларлық? » деген сауал қ ойып, кім болса да ү лгі аларлық «білімді, данышпан», шынайы ғ алым Абай дейді. Шә кә рім ө мір бойы ақ пен қ ара, ә ділдік пен зұ лымдық тың қ ұ рбаны болып ө тті.

Қ азақ қ ашанда жамандығ ын жасырып, жақ сылығ ын асырып айтқ ан халық қ ой. Десек те, жастар тә рбиесінің кө лең келі тұ старын жасырып, қ оғ ам ө мірі ү шін аса маң ызды бұ л мә селеге атү сті қ арауымыз ө з тамырымызғ а балта шабумен бірдей. Соң ғ ы кезде замандас қ ұ рбыларымның бойындағ ы теріс қ ылық тарды, қ азақ и бояуғ а мү лдем ұ қ самайтын жат бейнелерді кө ріп қ ынжыламын. Дегенмен, бостандығ ымызды баянды етер болашақ тың барыс жү рек, Қ ырандай кү шті, арыстандай айбатты, жолбарыстай қ айратты бар жастарымыздың ел игілігі ү шін атқ арылып жатқ ан бастамалардың басы-қ асында жү ргені де қ уантады. Сондық тан, тә уелсіз мемлекеттің іргетасын қ алаушы «Сенде бір кірпіш дү ниеге, кетігін тап та бар қ алан», -деп Абай атамыз айтқ андай, Отанымның ө ркендеп ө суіне бар кү ш-жігерімді аямаймын.

Тоқ сан ауыз сө здің тобық тай тү йінін айтар болсақ, Шә кә рім шығ армаларында айтылғ ан Абай бойынан ү йренерлік адами қ ұ ндылық тарды басты орынғ а қ ойса, нұ р ү стіне нұ р болар еді. Ұ лттың бү гіні мен келешегі-белсенді жастардың қ олында.

34. Мә шһ ү р Жү сіп Кө пеевтің «Ғ ибратнама» ө лең індегі астарлы ойды сыни кө зқ араспен талдап жазың ыз.

Адамзат қ оғ амының осы уақ ытқ а дейін ұ лы қ ұ ндылығ ының бірегейі-адамгершілік. Сол адамгершілік атауының тамырына нә р берген қ ұ тты қ ұ нар қ айырымдылық пен мейірімділік. Егер адамның бойында мұ ндай ізгілік болмаса, біреуге біреу ақ сезіммен, таза пейілмен жан шуағ ын тө кпесе, тіршіліктегі жамандық атаулының тоң ы жібімейді. Осындай ойғ а қ онарлық, ү лгілі, ө негелі, сө здерді асыл мағ ынада Мә шһ ү р Жү сіп Кө пеев атамыз қ алдырып кеткен екен.

Атақ ты ақ ын, ғ ұ лама оқ ымысты Мә шһ ү р Жү сіптің кө п қ ырлы талант екені елге мә лім. Қ аршадайынан оқ ығ ан, оқ ып қ ана қ оймай, кө ң іліне мол дү ние тоқ ығ ан білімдар адам болғ аны анық.

Мә шһ ү р Жү сіп Кө пеевтің «Ғ ибратнама»ө лең інің астарлы ойы, менің ойымша, адамгершілік пен мейірімділікке арнап жазылғ ан. Бұ лбұ л мен Қ аршығ аның ө зара ү деуіне ақ ын атамыз" Адамның да ішінде адалы бар», -деген сө зге келістіргендей. Кіп-кішкентай гү лге ғ ашық болғ ан парсының «Сандуғ ашы», қ аршығ аның жанында бірдей болса да, айырмашылығ ы неде? -деп сұ райды. Қ ырағ ы қ ұ с қ аршығ аның жауабын оқ и отырып, ө зімше тү сінгенім: Адамғ а, ұ ят, иман, сабыр-қ азық,

Қ анағ ат, рақ ым, шапағ ат ө мірге озық

Ақ ыл, ой-ар, намыстың кү зетшісі

Бұ ғ ан сенсең кетпейсің жолдан азып. Адам ешқ ашан жаман болмайды. Адамның мінез-қ ұ лқ ы, іс-ә рекеті жаман бола алады. Адамдардың ішінде мінезі қ атып қ алғ аны да болмайды. Істеген ә рбә р ісі, сө йлеген ә рбә р сө зі тікелей адамның ө зің е байланысты немесе ө зінің жү ріп-тұ рып жү рген ортасына байланысты. Ө з ортаң ның елеулі де, сыйлы мү шесі болғ ың келсе, ең алдымен, адамгершілікке, мейірімділік пен қ айырымдылық қ а жақ ын болу керек. Осы қ асиеттер арқ ылы ө зің ді ғ ана емес, қ оршағ ан ортаң ды да ө згерту қ иынғ а соқ пайды деп ойлаймын, Осы ө лең ді оқ и отырып, бұ лбұ лдың жауабын талдау арқ ылы жазылғ ан «Ғ ибратнаманың » қ азақ ылық ә сері мол екенің байқ адым. «Тізе бү гіп тірі жү ргенше, тік тұ рып ө лген артық » -деген сө зі есіме тү сіп кетті. Бір жол ө лең нің мағ ынасы сондай зор...

Ойымның соң ында, тоқ сан ауыз сө здің тобық тай тү йіні ретінде Абай атамыздың сө зін қ олдансам деймін. «Адамның жақ сысы-адамғ а сү йіспеншілікпен қ арайды», -демекші адамның жақ сысы болайық! Ынтымағ ымыз бен бірлігіміздің, адамгершілік пен сү йіспеншілігіміздің кү шімен одан ә рі кө теріп, ө зге елдің алдында ү лгі болайық! (293)

⇐ Предыдущая 11 12 13 14 151617 18 19 20 Следующая ⇒