15. Рефлекстік доғаны түсіндіріңіз, мысал келтіріп, қолданыңыз

14. Тыныс алу механизмін жә не ө кпенің тіршілік сыйымдылығ ын спирометрия ә дісі арқ ылы анық тауды тү сіндіріп, маң ызын ашып, кө рсетің із

Ө кпенің тіршілік немесе ө мірлік сыйымдылығ ы - ішке дем толық тартқ аннан кейін тыныс жолдарынан толығ ымен шығ атын ауа кө лемін сипаттайтын сыртқ ы дем алу кө рсеткіші. [1]

Ө кпенің жеделдетілген ө мірлік сыйымдылығ ы — максимальдық жылдам дем алу кезінде анық талатын ө кпенің ө мірлік сыйымдылығ ының қ алыпты жағ дайда 90—92% қ ұ райды. Ө кпенің тиісті ө мірлік сыйымдылығ ы — арнайы формулалар кө мегімен зерттелетін адамның жасы мен бойы туралы мә ліметтер бойынша анық тайтын ө кпенің іс жү зіндеғ і ө мірлік сыйымдылығ ын бағ алауғ а арналғ ан есептік кө рсеткіш. Ө кпенің тіршілік сыйымдылығ ы деп адам терең тыныс алып, терең тыныс шығ арғ андағ ы ауаның ең кө п мө лшерін айтады. Ә йелдер ө кпесінің тіршілік сыйымдылығ ын орташа есеппен алғ анда 3000-3500 мл, ер адамдарда 3500-4800 мл болады. Дене ең бегімен шынық қ ан адамдарда ө кпенің тіршілік сыйымдылығ ы 6000—7500 мл-ге дейін жетеді.

Ө кпенің тіршілік сыйымдылығ ы (Ө ТС) 3 қ ұ рамды бө ліктен тұ рады. Адам тыныштық қ алыпта ә рбір тыныс алғ анда жө не ә рбір тыныс шығ арғ анда шамамен 500 мл ауаны жұ тады, ә рі шығ арады. Бұ л ауа мө лшері тыныстық сыйымдылық деп аталады.

Адам қ алыпты тыныс алып, артынша терең тыныс алғ анда тағ ы да қ осымша 1500 мл ауаны жұ тады. Бұ л жұ тылғ ан ауа мө лшерін тыныс алудың қ осымша сыйымдылығ ы дейді.

Адам қ алыпты тыныс шығ арып, артынша терең тыныс шығ арғ анда тағ ы да қ осымша 1500 мл ауаны шығ арады. Бұ л ауа мө лшері тынысшығ арудың қ осымша сыйымдылығ ы деп аталады.

Ө кпенің тіршілік сыйымдылығ ы —> тыныстық сыйымдылық (500 мл) + тыныс алудың қ осымша сыйымдылығ ы (1500 мл)+ тыныс шығ арудың қ осымша сыйымдылығ ы (1500 мл). Ө ТС=500 мл+1500 мл+1500 мл=3500 мл!

Қ аншама терең тыныс шығ арғ анмен де ө кпеде 1200 мл ауа қ алып қ ояды. Оны қ алдық ауа сыйымдылыгы деп атайды. Сондық тан да ө кпе еш уақ ытта қ абысып қ алмайды.

Ө кпенің тіршілік сыйымдылығ ын ө лшейтін (анық тайтын) арнайы қ ұ ралды спирометр дейді. Неғ ұ рлым ө кпенің тіршілік сыйымдылығ ының кө лемі кө бірек болса, соғ ұ рлым адамның денсаулығ ы кү шті болады.

15. Рефлекстік доғ аны тү сіндірің із, мысал келтіріп, қ олданың ыз

Рефлекс доғ асы, жү йке доғ асы — рефлекс процесіне қ атысатын жү йкелік қ ұ рылымдар жиынтығ ы. Бұ л терминді 1850 жылы ағ ылшын ғ алымы М. Холл ұ сынғ ан. Рефлекс доғ асы жү йке жү йесінің функциялық негізі болып табылады; қ арапайым (екі нейронды, жалғ ыз синапсты) жә не кү рделі (кө п нейронды, бірнеше синапсты) болып бө лінеді. Рефлекс доғ асының кү рделілігі оның қ ұ рамына енетін аралық нейрондар санына байланысты.

Ең қ арапайым доғ а бес буыннан: рецепторлар, орталық қ а тепкіш жү йке, жү йке орталығ ы, орталық тан тепкіш жү йке жә не атқ арушы орган — эффектордан тұ рады. Орталық жү йке жү йесінің негізгі қ ызметі рецепторлар мен эффекторлар арасын шапшаң жә не тиімді тү рде байланыстыру, яғ ни сыртқ ы орта мен организмнің жауап реакциясының арасындағ ы ү йлесімдікті қ алыптастыру. Кез келген рефлекс дұ рыс ө ту ү шін Рефлекс доғ асының тұ тастығ ы қ ажет. Егер бұ л тұ тастық бұ зылса, рефлекс туындамайды. Кез келген рефлекс атқ арушы органның тітіркеніске қ айтарғ ан жауабымен ғ ана шектелмейді. Тітіркенуге жауап берілгеннен соң эффектордан орталық жү йке жү йесіне афференттік сигналдар, қ айтарымды импульстар жіберіледі. Осы импульстар арқ ылы орт. жү йке жү йесі эффектор қ ызметінің тітіркеніс сипатына сә йкестігін анық тап, оның ә рекетін бақ ылап, қ ажет болса қ осымша импульстер жіберіп, тү зетулер енгізіп отырады. Осығ ан байланысты соң ғ ы кезде Рефлекс доғ асы деген ұ ғ ым рефлекс сақ инасы деген ұ ғ ыммен алмастырылып жү р. Рефлекс сақ инасы Рефлекс доғ асынан қ осымша буындардың болуымен ерекшеленеді. Сақ ина қ осымша афференттік жолмен аралық нейрон арқ ылы тұ йық талады. Бұ л қ ұ рылымдар арқ ылы тітіркеніс мү шенің ө зіндегі рецепторлардан қ озғ ағ ыш нейрон орталығ ына қ айта оралуын қ амтамасыз етеді. Бір оқ ушы орындық қ а аяғ ын бірінің ү стіне бірін қ ойып, яғ ни аяғ ын айқ астырып отырады. Екінші оқ ушы резең ке балғ амен немесе алақ анның қ ырымен тізенің тө менгі бө лігін жайлап ұ рады. Осы кезде сің ір жалғ амасында пайда болғ ан қ озу санның алдың ғ ы қ абырғ асының бұ лшық етіне беріледі де, аяқ тізе буынынан бү гіліп, алғ а жоғ ары қ арай тебіледі. Бү гілу сезімтал жә не қ озғ алтқ ыш нейрондар есебінен болады, сондық тан тізе рефлексі деп аталады.

⇐ Предыдущая 27 28 29 30 31 32 33 34 3536