9. Жұлынның ішкі құрылысы, сигменттерінің маңызын ашып көрсетіңіз

8. Қ ан айналу шең берлерінің қ ан тамырлары туралы, қ ақ па вена жү йесін жә не ұ рық тың қ ан айналу ерекшеліктерін салыстыра отырып, кө рсетің із

Қ анайналым жү йесі — денедегі қ ан немесе гемолимфаның ү здіксіз қ озғ алысын қ амтамасыз ететін тамырлар мен қ уыстардың жү йесі. Кө птеген омыртқ асыз жә ндіктерде қ анайналым жү йесі тұ йық талмағ ан, яғ ни қ ан тамырларының аралық тарында қ ан қ ұ йылатын саң ылаулы қ уыстар болады. Адам мен барлық омыртқ алы жануарларда жә не кейбір жоғ ары сатыдағ ы омыртқ асыз жә ндіктерде қ анайналым жү йесі тұ йық талғ ан, яғ ни қ ан тек бір-бірімен толық байланысып жалғ асып жатқ ан қ ан тамырлары арқ ылы ғ ана қ озғ алады.

Қ анайналымның қ ызметі

тасымалдау (қ ан тамырларын бойлай ағ ып, организм ү шін кө птеген қ ызмет атқ арады. Ол оттекті жасушаларғ а тасып, кө мірқ ышқ ыл газын тыныс алу мү шелеріне жеткізеді);

терморегуляторлық (организмдегі жылуды таратады);

қ орғ аныш (қ анды лейкоциттер мен нә руыз плазмасымен қ амтамасыз етеді);

гуморальды реттелу (гормондарды жә не басқ а биологиялық заттарды тасымалдау).

Ү лкен қ анайналым шең бері -жү ректің сол жақ қ арыншасынан қ олқ а артериясы қ антамырынан басталады. Оттекке қ анық қ ан қ ан алдымен қ олқ ағ а, одан ірі жә не ұ сақ артерия қ антамырларына жеткізіледі. Қ ан артерия қ антамырларымен ішкі мү шелерге, жү ректің ө зіне, бұ лшық еттерге, сү йектерге барады. Мү шелерде артерия қ антамырлары тарамдалып, қ ылтамырларғ а бө лінеді. Қ ылтамырлардың жұ қ а қ абырғ алары арқ ылы қ ан дене жасушаларына қ оректік заттар мен оттекті таратады. Жасушалардан кө мірқ ышқ ыл газын қ ажетсіз ө німдерді жинап, вена қ анына айналады. Вена қ аны вена қ антамырлармен жү ректің оң жақ жү рекшесіне қ ұ яды.

Кіші қ анайналым шең бері - жү ректің оң жақ қ арыншасынан ө кпе артериясы қ антамырынан басталады. Ондағ ы вена қ аны ө кпе артериясы қ антамыры арқ ылы ө кпеге келеді. Ө кпеде артерия қ антамырларынан тү зілген қ ылтамырлар торында газ алмасады. Қ ан оттекке қ анығ ып, кө мірқ ышқ ыл газынан тазартылады да, вена қ аны артерия қ анына айналады. Одан тө рт ө кпе вена қ антамырлары арқ ылы артерия қ аны жү ректің сол жақ журекшесіне қ ұ йылады. Қ ан сол жақ жү рекшеден сол жақ қ арыншағ а ө тіп, қ айтадан ү лкен қ анайналым шең берінің қ антамырларына бағ ытталады. Кіші қ анайналым шең бері —> жү ректің оң жақ қ арыншасынан басталып —> ө кпеге қ ан тартады —> жү ректің сол жақ жү рекшесімен аяқ талады. Кіші қ анайналым шең бері деп аталу себебі - қ ан тек ө кпеге барып, оны оттегімен байытылады да қ айтадан жү рекке келеді. Бұ л қ анайналым шең берін кейде ө кпелік шең бер деп те атайды.

Қ ақ палық вена (vena portae, лат. vena - кө к тамыр, porta — қ ақ па) - азық (ас) қ орыту мү шелері мен кө кбауырдан вена қ анын жинайтын кө ктамыр (вена). Қ ақ палық вена бауыр қ ақ пасы арқ ылы бауырғ а еніп, онда қ ылтамырларғ а тарамдалып, бауырдың кө ктамырлық " ғ ажап торын" тү зеді. Ғ ажап тордан қ ан бө лікшелераралық веналарғ а, одан бауыр венасына жиналып, артқ ы (адамда — тө менгі) қ уыс венағ а қ ұ йылады.

Бауырдың қ ақ па венасы (v. portae hepatis; ұ йқ ы безі басының артында тө менгі шажырқ ай (v. mesenterica inferior), жоғ арғ ы шажырқ ай (v. mesenterica superior) жә не кө кбауыр (v. splenica) веналарының қ осылуынан пайда болғ ан. Кейін ол жоғ ары жә не оң жақ қ а бағ ытталып он екі елі ішектің жоғ арғ ы бө лігінің артында бауыр — он екі елі ішек байламы табақ шалары арасымен жү ріп, бауыр қ ақ пасына жетіп, мү шенің ішіне енгізіліп тұ рғ ан оң жә не сол жақ тармақ тарына бө лінеді. Қ ақ палық венағ а ө т веналары (v. cystica), оң жә не сол жақ асқ азан веналары (w. gacstricae), қ ақ па (v. prepylorica), он екі елі ішектік жә не ұ йқ ы безінің веналары (w. pancreaticoduodenal) қ ұ йылады. Тө менгі шажырқ ай венасы тік ішектің жоғ арғ ы бө лігі қ абырғ аларынан сигматә різді (w. sigmoideae) жә не тө мендеген жиек ішектің қ абырғ аларынан қ ан жинайды. Ол кіші жамбас астауында жоғ арғ ы тік ішек венасымен (v. rectalis superior) басталады. Кейін жоғ ары кө теріліп сигматә різді ішектің қ абырғ аларынан келетін веналарды қ абылдайды. Тө менгі шажырқ ай венасы іш артында орналасып, кейін жоғ ары кө теріліп сол жиек-ішектік венасын (v. colica sinistra) қ абылдап, содан соң оң жақ қ а ауысып, ұ йқ ы безінің арты арқ ылы қ ақ па венасына қ ұ йылады (немесе ө т венасымен бірігеді). Жоғ арғ ы шажырқ ай венасы мық ын — жиек ішек бұ рышынан мық ын — жиек ішеквенасы (v. ileocolica) болып басталады. Ұ рық жолдастық қ анайналым шең бері іштө лінің (іштегі нә рестенің жолдасы — ұ рық жолдас пайда болғ аннан бастап қ ызмет атқ ара бастайды. Бұ л кезенде жү рек тү тікшелері тө рт бө лімді (камералы) жү рекке айналады. Ұ рық организмінде артерия жә не вена қ ан тамырлары қ алыптаса бастайды. Қ ан іштегі нә ресте (іштө лі) организмінен жұ п кіндік артериялары арқ ылы ұ рық жолдасқ а жеткізіліп, оның капиллярларында оттегі пен қ оректік заттарғ а қ анығ ып, артерия қ анына айналады да, кіндік венасы арқ ылы ұ рық денесіне (бауырғ а) ә келінеді. Бауырдан ағ ып шық қ ан артерия қ аны артқ ы дене бө лігінен каудальды (адамда — тө менгі) қ уыс вена арқ ылы ағ ып келген вена қ анымен араласып, аралас қ анғ а айналады да, жү ректің оң жү рекшесіне қ ұ йылады. Оң жү рекшеден жү рекшеаралық пердедегі сопақ ша тесік (foramen ovale) арқ ылы сол жү рекшеге, одан ә рі жү рекше-қ арын- шалық тесікпен сол қ арыншағ а, содан соң қ олқ а арқ ылы ұ рық тың денесіне тарайды.

9. Жұ лынның ішкі қ ұ рылысы, сигменттерінің маң ызын ашып кө рсетің із

Жұ лын - орталық жү йке жү йесіне жатады. Жұ лын цилиндр пішінді омыртқ а жотасының ө зегінде орналасқ ан, ұ зындығ ы 42-45 см, салмағ ы 34-38 г. Жоғ арғ ы шеті сопақ ша мимен жалғ асады, тө менгі шеті екінші арқ а омыртқ ағ а дейін созылын жатады. Жұ лынның алдың ғ ы жә не артқ ы жағ ында ұ зынынан созылғ ан тік жү лгелері болады. Ол жұ лынды оң жә не сол жақ жартығ а бө ліп тұ рады. Жұ лынның дә л ортасында іші жұ лын сұ йық тығ ына толы жұ лын ө зегі бар. Ө зектің айналасында пішіні кө белекке ұ қ сағ ан жұ лынның сұ р заты бар. Сұ р заттың сыртын ақ заты қ оршап жатады. Сонымен жұ лын қ ұ рылысында ақ заты сыртында, сұ р заты ішкі жағ ында орналасады.

Жұ лынның қ ызметі: жұ лын екі тү рлі қ ызмет атқ арады: рефлекстікжә не ө ткізгіштік.

Рефлекстік қ ызметі: жұ лынның ә р жерінде жү йке орталығ ы бар. Жү йке орталығ ы деп жұ лынның тү рлі бө лімінде орналасқ ан қ андай да болмасын мү шенің жұ мысын реттейтін жү йке жасушаларының жиынтығ ын айтады. Мысалы, тізе рефлексі орталығ ы жұ лынның бел бө лімінде; зә р шығ ару орталығ ы сегізкө з бө лімінде жә не т. б.

Ө ткізгіштік қ ызметі орталық қ а тебетін (ө рлеу, қ озуды миғ а жеткізу) жә не орталық тан тебетін (қ озуды мидан жұ лын арқ ылы мү шелерге жеткізу) ө ткізгіш жолдардан тұ рады. Орталық қ а тебетін ө ткізгіш жолдармен қ озу миғ а беріледі. Орталық тан тебетін ө ткізгіш жолдар арқ ылы қ озу мидан жұ лынның тө менгі бө лімдеріне, одан мү шелерге ө теді.

Жұ лын 31 сегментке бө лінген. Ә рбір сегмент бір-бірімен тығ ыз байланысқ ан, алайда араларында бірашама алшақ тық байқ алады. Себебі, жұ лынның бір тү бірі бұ зылса не кесілсе оғ ан сә йкес дене сегментінде сезім жә не қ озғ алыс функциялары толығ ынан жойылмайды. Белла-Мажанди заң ы брйынша жұ лынның артқ ы тү бірлері афференттік жү йкелерден, ал алдың ғ ы тү бірлері эфференттік жү йкелерден тұ рады.

Жұ лын нервтері-жұ лыннан шығ атын жү йке талшық тарынан қ ұ ралғ ан. Қ ұ рамында сезімтал жә не қ озғ алтқ ыш жү йке талшық тары болғ андық тан, жұ лын жү йкелерін қ ызметі жағ ынан аралас жү йкелерге жатқ ызады. Жұ лын жү йкелері омыртқ а ө зегінен шық қ ан бойда-ақ байланыстырғ ыш (симпатикалық ) жә не жұ лын қ абық тарына арналғ ан қ айтарма (сомалық ) тармақ тарды бө ліп, сұ р байланыстырғ ыш (симпатикалық ) тармақ тарды қ осып алып, содан соң, адамда алдың ғ ы жә не артқ ы, жануарларда вентральды жә не дорсальды (сомалық, симпатикалық жү йке талшық тарынан қ ұ ралғ ан) тармақ тарғ а ажырайды. Жұ лынжү йкелерінің дорсальды тармақ тары (адамда — артқ ы тармақ тар) омыртқ а бағ анынан жоғ ары (адамда — омыртқ а бағ анының артқ ы жағ ында) орналасқ ан дене бө ліктерін (сү йектер, бұ лшық еттер, буындар, тері, олардың тамырлары), ал вентральды тармақ тар омыртқ а бағ анынан тө мен (адамда — алдың ғ ы жағ ында) жатқ ан дене бө ліктерін жү йкелендіреді. Аталғ ан тармақ тар ө з кезегінде латеральды (беткей орналасқ ан мү шелерге) жә не медиальды (терең жатқ ан мү шелерге) тармақ тарғ а тарамдалады. Жұ лын жү йкелері омыртқ а бағ аны бө лімдеріне сә йкес: мойын, кө кірек, бел, қ ұ йымшақ жә не қ ұ йрық жү йкелері болып бө лінеді. Олардың саны мойында 8-жү п, қ ұ йрық та 5-6 жү п, қ алғ ан бө лімдерде адам мен жануарлардың омыртқ алар санына сә йкес келеді. Алдың ғ ы (қ ол) жә не артқ ы аяқ тарды жү йкелендіретін жү йкелер жұ лын жү йкелерінің вентральды (адамда — алдың ғ ы) тармақ тары тү зетін: иық, бел жә не қ ұ йымшақ жү йке тораптарынан шығ ады.

⇐ Предыдущая 27 28 29 30 313233 34 35 36 Следующая ⇒