12. Төлнұсқа геологиялық формациялардың негізгі типтерін атаңыз,олар құрылымы дамуының қандай сатыларын белгілейді

Қ азіргі кезде тектоникалық қ ұ рылымдардың жаралу, даму жә не тұ рақ тану сатыларын сатылай отырып қ адағ алауғ а мү мкіндік беретін бір топ «тө лнұ сқ а формациялар» («эталон-формациялар») дараланғ ан. Олар қ азіргі кезде жер шарының ә р тү рлі аймақ тарында, ә р тү рлі геодинамикалық жағ дайларда тү зіліп жатыр. Олардың қ ұ рамдық ерекшеліктері ө здерін жазбай танымалдауғ а, сө йтіп олардың қ андай тектоникалық режимде жә не сол режимнің қ андай даму сатысында тү зілгендігін анық тауғ а мү мкіндік береді. Сол тө лнұ сқ а формациялардың басты-басты ө кілдері мыналар.

«Рифтогендік формациялар» жиынтығ ы байырғ ы континенттердің белгілі бір аймағ ының алғ аш жыртыла бастау сә тін, сө йтіп кө лбеу (горизонталь) бағ ытта бір-бірінен ажырағ ан «континт сынық тарының » бірте-бірте бір-бірінен даралана бастау жағ дайын белгілейді (Африка рифтілерінің аймағ ы). Бұ л формациялар жиынтығ ы сілтілік дә режесінің жоғ ары кө рсеткіштерімен сипатталатын алуан тү рлі вулканогендік таужыныстар мен алуан тү рлі шө гінді таужыныстар жиынтығ ынан тұ рады.

«Салғ ырт континенттік жағ алау формациялары» континенттік рифтінің мұ хиттық рифтіге ауысуы салдарынан «ашылғ ан» мұ хит алабының бір-бірінен бірте-бірте қ ашық тап бара жатқ ан жағ алауларында тү зіледі. Бұ л формациялар жиынтығ ы вулканогендік таужыныстардың мү лде ұ шыраспауымен, яғ ни негізінен шө гінді таужыныстардан тұ ратындығ ымен ерекшеленеді (Атлант мұ хитының жағ алаулары).

«Офиолитті формация» – мұ хит алабының тү бінде тү зілетін формация. Болашақ қ атпарлы қ ұ рылым аймағ ынында бұ рын мұ хиттық қ ыртыс болғ андығ ын дә лелдейтін бұ л формацияның қ имасы ү ш тү рлі таужыныс бірлестіктерін біріктіреді, олар – ультранегізді жә не негізді қ ұ рамды интрузиялар, толеитті базальттар жә не терең сулық шө гінділер. Бұ л ү штікті кейде «Штейнманн ү штігі» деп атайды (бү кіл мұ хиттардың ішкі ө ң ірлері).

«Аралдоғ алық формациялар» жиынтығ ы Аралды доғ алар ауқ ымында тү зіле отырып, мұ хит алабының қ айтадан «жабыла бастау» жағ дайын белгілейді. Бұ л формациялардың жиынтығ ы белсенді континенттік жағ алаулар ө ң ірінде ғ ана тү зіледі, бұ лардың тү зілуі бұ рын тү зілген формациялардың қ атпарлана бастау уақ ытына сә йкес келеді. Аралдоғ алық формациялар алуан тү рлі шө гінді жә не вулканогендік таужыныстарды біріктіреді, алайда вулканиттердің арасында андезиттер шешуші рө л атқ арады (Тынық мұ хиттың батыс жағ алаулары).

«Флиш формациясы» белсенді континенттік жағ алаулардың одан ә рі «жабылуы» барысында сол жағ алаулардың тұ тас континент жағ ындағ ы жақ тауында пайда болатын Шеткі тең іздерді белгілейтін формация. Таза шө гінді таужыныс қ атқ абатынан тұ рады жә не оны қ ұ райтын шө гінді қ абаттар бір-бірімен «ырғ ақ ты тү рде» астасады (Тынық мұ хиттың батыс жағ алауындағ ы шеткі тең іздер – Охот, Жапон, Қ ытй тең іздері, т. с. с. ).

«Моласса формациясы» болашақ қ атпарлы қ ұ рылымның орогендік, яки коллизиялық даму сатысын белгілейді. Орогендер (тау жү йелері) кө бінесе бұ рынғ ы мұ хиттың белсенді континенттік жағ алауларының бір-бірімен «соқ тығ ысуы» салдарынан туындайды. Тауаралық ойыстарда тү зілетін бұ л формация таза шө гінділерден де, вулканогендік-шө гінді таужыныстардан да қ ұ ралуы мү мкін. Формацияны қ ұ райтын шө гінді таужыныстардың басты ерекшелігі – олардың негізінен ірі тү йірлі, яки кесекті болып келетіндігі (конгломераттар жиі ұ шырасады). Моласса формациясының тү зілу уақ ыты сол аймақ тың жаппай қ атпарлану уақ ытына сә йкес келеді, яғ ни бұ л формациялар тү зілгеннен кейін болашақ қ атпарлы қ ұ рылым аумағ ы байырғ ы платформағ а айналады, сө йтіп бұ ғ ан шейін тү зілген, кейінірек қ атпарланғ ан, жыртылғ ан, кейде метаморфтық ө згерістерге ұ шырағ ан барша формациялар кешені бұ дан былай жаң адан туындағ ан платформаның кристалдық іргетас рө лін атқ аратын болады (бү гінгі континенттер ауқ ымындағ ы тау жү йелері).

Тө лнұ сқ а формациялардың қ ұ рамдас бө ліктері ө здерінің заттық қ ұ рамы мен қ ұ рылыс ерекшеліктері (петрохимиялық, геохимиялық, қ ұ рылымдық -бітімдік, т. с. с. ерекшеліктері) тұ рғ ысынан бір-бірінен тым-тә уір дараланады. Ал мұ ның ө зі оларды расынан да «ә лемдік тө лнұ сқ а» (мировой эталон) ретінде пайдалануғ а, сө йтіп зерттеу нысаны болып табылатын кө не жаралымдардың (мә селен, рифей-палеозойлық жаралымдардың ) петрохимиялық, геохимиялық, қ ұ рылымдық -бітімдік т. с. с. параметрлерін сол тө лнұ сқ а параметрлермен салыстыра саралау арқ ылы зерттеу нысанын қ ұ райтын формациялар тү зілуінің геотектоникалық жә не геодинамикалық табиғ атын анық тау мү мкіндігі жү зеге асады. 1-ші дә ріс ауқ ымында сө з болғ ан «формациялық талдау ә дісінің » мазмұ н-мақ саты нақ осы мә селелерге саяды.

⇐ Предыдущая 11 12 13 14 15 16 17 181920 Следующая ⇒