30.Жердің геологиялық даму тарихының басты-басты сатыларын атаңыз және қысқаша сипаттаңыз

Жер планетасы жаралуының Шмидт–Фесенков жорамалына сә йкес, біздің планетамыз біршама тө мен температурада біршама қ атты заттардың – «платозималдар» деп аталатын бө лшектердің – гравитациялық тартылыс жағ дайында ө зара бірігуі нә тижесінде осыдан 4, 5 млрд жыл бұ рын қ алыптаса бастағ ан. Ресми ғ ылым болжамдарына сә йкес, планетамыз ө зінің жаралу процесінің бастапқ ы кезінде-ақ басты аккрециясын бастан ө ткерген деп есептеледі. Жердің басты аккрециясы дегеніміз – оның негізгі екі бө лшегінің, яғ ни жер ядросы мен жер мантиясының грвитациялық жіктелуге (дифференциацияғ а) ұ шырауы, сө йтіп ө здерінің тығ ыздық кө рсеткіштері жағ ынан бір-бірінен анық ерекшеленетін осы екі сфераның бір-бірінен оқ шаулануы. Алайда планета қ имасына тиесілі заттардың ө здерінің тығ ыздық кө рсеткіштері тұ рғ ысынан одан ә рі жіктелуі, сө йтіп жердің ішкі жә не сыртқ ы ядроларының , сол сияқ ты тө менгі мантияняң, ауысу белдемінің, жоғ арғ ымантияның жә не жер қ ыртысының бір-бірінен даралануы планета дамуының соң ғ ы кезең дерінде жү зеге асқ ан болуы тиіс, тіпті бұ л процесс кү ні бү гінге дейін жү ріп жатыр деп шамаланады.

Жер дамуының алғ ашқ ы архейлік сатысы: протоконтиненттік қ ыртыстың қ алыптасуы (4-3, 5 млрд жыл бұ рын). Геологиялық кө нелігі жоғ арыда кө рсетілген уақ ытқ а сә йкес келетін таужынысьар бү кіл континенттерде ұ шырасады деуге болады, олар ә детте докембрийлік кратондардың қ ұ рамында (мә селен, Балтық, Украина, Алдан қ алқ андарында) шағ ын-шағ ын блоктар тү рінде кездеседі. Кө нелігі алғ ашқ ы архейге сә йкес келетін бұ л таужыныстар негізінен тоналит қ ұ рамды гранит-гнейстерден тұ рады, бұ ларды ә детте «сұ рғ ылт гнейстер» деп атайды. Кө нелігі алғ ашқ ы архейге сә йкес келетін негізді қ ұ рамды таужыныстар гранит-гнейстерге қ арағ анда мү лдем сирек ұ шырасады, ал шө гінді таужыныстар мү лдем ұ шыраспайды десе де болады.

Ортаң ғ ы жә не соң ғ ы архейлік саты. Шын мә ніндегі континенттік қ ыртыс қ алыптасуы жә не алғ ашқ ы Пангея суперконимнентінің тұ тастануы (3, 5-2, 5 млрд жыл бұ рын). Планетамыздың бұ л даму сатысы «жасылтасты белдеулердің » кең інен етек алуымен сипатталады (11-ші дә рісматериалдарын тағ ы бір қ араң ыз). Мұ ндай белдеулер ортаң ғ ы архейден бастап соншалық ты қ алың емес протоконтиненттік қ ыртысты «тілгілеп ө ткен» жә не олардың бірнеше генерациясы болғ ан. Олар протоконтиненттік қ ыртыстың ядроларына шоғ ырлана отырып, екінші рет балқ уғ а мә жбү р болғ ан, бұ л балқ ымалар есебінен архей эрасының аяқ шенінде байырғ ы ә кті-сілтілі вулканиттер мен кә дімгі граниттер қ алыптасқ ан, осылайша шын мә ніндегі континенттік қ ыртысқ а сә йкес келетін байырғ ы кратондар, яғ ни болашақ кө не платформалардың негіздері қ алыптасқ ан

Алғ ашқ ы протерозойлық саты. Алғ ашқ ы Пангеяның шытануы, платформалар мен қ озғ алмалы белдеулердің туындауы. Континенттік қ ыртыстың ұ лғ ая тү суі (2, 5-1, 7 млрд жыл бұ рын). Алғ ашқ ы Пангеяны қ ұ райтын континенттік қ ыртыстың суынып қ атаюы оның қ имасында алуан тү рлі жарық тар мен жарылымдардың қ алыптасуына жағ дай жасағ ан. Мұ ның ө зі Пангеяның шытынап жарылуына, сө йтіп жеке-жеке блоктарғ а даралануына ә келіп соқ тырғ ан. Аталғ ан жарық тар мен жарылымдар қ арқ ынды магматизм ошақ тарына айналғ ан, алайда олар осы магма балқ ымаларымен ү немі «дә некерлене отырып», суперконтинент ылғ и да қ айтадан тұ тастанып отыруына жағ дай жасағ ан.

⇐ Предыдущая 6 7 8 9 101112 13 14 15 Следующая ⇒