8.Көне платформа мен қатпарлы белдеу арасындағы басты айырмашылық неде?

Геосинклиндердің жоғ арыда келтірілген даму сатыларын баяндаудан ұ ғ атынымыз геосинклиндік процесс платформаларда басталып, ө зінің дамуы нә тижесінде қ айтадан платформаларғ а айналатындығ ы. Алайда геосинклиндік процесс нә тижесінде тұ рақ танғ ан, яғ ни ө зінің қ арқ ынды қ озғ алыстарын тоқ татып, мейілінше марғ ау да салғ ырт кү йге ауысқ ан кез келген тектоникалық қ ұ рылым «платформа» деп аталмайтындығ ын қ атты ескерген жө н. Геологиядағ ы осы бір екіұ штылық ә дейі тү сіндіріп ө туді қ ажет етеді.

Геосинклиндік процесс соң ғ ы протерозойдың рифей кезең іне дейінгі эраларда, яғ ни архей, алғ ашқ ы жә не ортаң ғ ы протерозой эраларында ө зінің қ арқ ынды геосинклиндік даму процесін тамамдап, кейінгі эраларда (палеозой, мезозой жә не кайнозой эраларында) марғ ау да салғ ырт қ озғ алатын (тұ рақ танғ ан) тектоникалық қ ұ рылымғ а айналғ ан жағ дайда ғ ана мұ ндай қ ұ рылым шын мә ніндегі «платформа», немесе «кратон» деп аталады. Ал егер геосинклиндік даму процесінің аяқ талу сә ті, яғ ни тұ рақ тануы соң ғ ы эралардың (соң ғ ы протерозойдың, яки рифейдің, палеозойдың, мезозойдың жә не кайнозойдың ) ә р тү рлі кезең деріне сә йкес келген жағ дайда ондай қ ұ рылымдар алуан тү рлі қ атпарлы қ ұ рылымдар жиынтығ ын қ ұ райтын болады. Мұ ндай қ атпарлы қ ұ рылымдардың ауданы жағ ынан шын мә ніндегі платформалармен салыстыруғ а болатындарын «қ атпарлы белдеу» деп атайды; қ атпарлы белдеулер – қ атпарлы ө лкелерге (облыстарғ а), қ атпарлы ө лкелер – қ атпарлы жү йелерге, қ атпарлы жү йелер – қ ұ рылымдық -формациялық белдемдерге жіктеледі; жекелеген қ ұ рылымдық -формациялық белдемдер бір топ геологиялық формациялар жиынтығ ынан қ ұ ралады, ал геологиялық формациялар жекелеген таужыныс қ абаттарынан тұ ратындығ ы белгілі. Бұ л тү сініктердің анық тамалары оқ у-ә дістемелік кешеннің аяқ жағ ындағ ы Глоссарийде берілген, сондық тан оларғ а тоқ талып жатпаймыз.

Жоғ арыда келтірілген иерархиялық бағ ыныштылық сипатын мынадай сұ лбамен кескіндеуге болады: жер қ ыртысы → континенттік қ ыртыс → қ атпарлы белдеулер → қ атпарлы ө лкелер (облыстар) → қ атпарлы жү йелер → қ ұ рылымдық -формациялық белдемдер → геологиялық формациялар → жекелеген таужыныс қ абаттары. Осы тектоникалық қ ұ рылымдар тізбегіне кіретін барлық қ ұ рылымдарғ а да тә н ортақ ерекшелік – оларды қ ұ райтын таужыныс қ абаттарының қ арқ ынды тү рде деформацияланғ ан (қ атпарланғ ан жә не жыртылыс қ ұ рылымдарымен тілгіленген) кү йде ұ шырасатындығ ы. Алайда олардың ауқ ымында жергілікті сипатты иеленген шағ ын-шағ ын аймақ тық ойыстар мен ойысымдар ұ шырасуы ық тимала, бұ лар мү лдем қ атпарланбағ ан немесе аз-мұ з ең істенген шө гінділермен кө мкеріліп жатады.

⇐ Предыдущая 8 9 10 11 121314 15 16 17 Следующая ⇒