25.Литосфералық тақталар тектоникасының басты-басты қағидаларын атаңыз және оларды қысқаша сипаттаныз

25. Литосфералық тақ талар тектоникасының басты-басты қ ағ идаларын атаң ыз жә не оларды қ ысқ аша сипаттаныз

«Литосфералық тақ талар тектоникасы» тұ жырымдамасына сә йкес, континенттер ауқ ымындағ ы тектоникалық қ ұ рылымдардың генетикалық табиғ аты мен геодинамикалық даму тарихын сол континенттердің жыртылуы (континенттік рифтогенез), осылайша жыртылып бө лшектенген континенттік литосфера блоктарының екі жақ қ апталдарғ а қ арай жылжуы (континенттер дрейфі) нә тижесінде мұ хиттық қ ұ рылымның ашылуы (сперединг), кейінірек континенттік жағ алаулардың бір-біріне қ арама-қ арсы бағ ытта жылжуы нә тижесінде бұ рынғ ы мұ хиттық қ ұ рылымның «жабыла бастауы» (субдукция), ең соң ында қ арсы қ озғ алғ ан жағ алаулардың бір-бірімен соқ тығ ысуы нә тижесінде мұ хиттың тү гел жабылуы жә не соқ тығ ысу шекарасында биік-биік тау жоталарының, яғ ни орогендік белдеулердің қ алыптасуы (коллизия) тұ рғ ысынан тү сіндіріледі. Қ ұ рылымның орогендік, яки коллизиялық даму сатысынан кейін сол аймақ тектоникалық тұ рғ ыдан «тынышталады», осылайша оның платформалық даму сатысы басталады. Мұ ның нә тижесінде биік таулар денудацияғ а ұ шырап аласарады, осылайша бетбедері жазық тармен немесе ұ сақ таулармен (ұ сақ шоқ ылармен) сипатталатын қ атпарлы белдеулер жә не оларғ а иерархиялық бағ ынышты тектоникалық қ ұ рылымдар тізбегі (қ атпарлы облыстар, қ атпарлы жү йелер, қ ұ рылымдық -формациялық белдемдер, т. с. с. ) қ алыптасады.

ММММММММ

6. М. В. Ломоносовтың «кө терілім жорамалын» сипаттап берің із

Болашақ геотектоника ғ ылымына жаң а леп ә келген белгілі орыс ғ алымы М. В. Ломоносов болды. Геотектоника ғ ылымының тарихында «Кө терілім жорамалы» («Гипотеза поднятия») деген атауды иеленген бұ л идеялар жиынтығ ының ең негізгі жетістігі – Жер планетасының геологиялық даму процесіне ішкі (эндогендік) жә не сырт (экзогендік) кү штердің екеуінің де айтарлық тай ү лес қ осатындығ ының тұ ң ғ ыш рет мойындалуы. М. В. Ломоносов сө з болып отырғ ан қ ағ идаларын ө зінің «Жер қ абаттары туралы» («О слоях земных») деп аталатын ә йгілі ең бегінде жариялады (1749). Ғ алым тектоникалық қ озғ алыстардың екі тү рі болатындығ ын атап кө рсетті, олар - ө те қ арқ ынды да тез ө тетін қ озғ алыстар жә не баяу ө рбитін қ озғ алыстар. Белгілі орыс ғ алымының бұ л тұ жырымы сол заман ү шін шын мә ніндегі революциялық кө зқ арас болғ андығ ы тү сінікті, себебі тектоникалық қ озғ алыстардың осындай екі тү рі шынында да болатындығ ы кейінгі зерттеулермен дә лелденді (орогендік, немесе қ атпарлы қ озғ алыстар жә не эпейорогендік, немесе тербелмелі қ озғ алыстар).

М. В. Ломоносовтың аталғ ан тұ жырымдары XVII ғ асырда кең інен етек алғ ан «апатшылар» («катастрофисты») деп аталатын жалғ анілімдік («псевдонаучное») геотектоникалық жорамал жақ таушыларына ойсырата соқ қ ы берді. «Апатшылар» планета тарихындағ ы баяу қ озғ алыстарды мойындамайтын-ды, олар геологиялық процестер табиғ атын планетамызда мезгіл-мезгіл болып тұ ратын апаттар нә тижесімен ғ ана тү сіндіруге тырысқ ан жалғ анілімдік ағ ым ө кілдері болатын.

⇐ Предыдущая 10 11 12 13 141516 17 18 19 Следующая ⇒