Плутарх (І ғ.)

Плутарх - (46-127 жж. ) ә йгілі грек философы, биограф-қ аламгері. Ол Беотии облысында Хероней жерінде ауқ атты отбасында дү ниеге келеді. Жоғ арғ ы білімді Афиныда алады. Сол жерде жү ріп Плутарх Аммония философиясына қ ызығ а бастайды. Александрияда ол физика жә не жаратылыстану ғ ылымдарын да оқ иды.

Плутарх дельфиялық абыздармен тығ ыз байланысының арқ асында Афины азамттығ ын алады. Оның бізге жеткен шығ армаларын екі топқ а бө луге болады: «Ноіка» жә не «Моrаlіа» деген жалпы атауғ а ие болғ ан биографиялық не тарихи ең бектері мен философиялық публицистика стилінде жазылғ ан шығ армалар.

Бірінші топқ а жататын шығ армаларынан 46 қ атары жеткен, онда тө рт жеке ө мір суреттеулері (Артаксерк, Арат, Гальб жә не Отон) де кездеседі, қ алғ аны жоғ алып кеткен.

Плутархтың ең бектерінің 20 шақ тысы арнайы этикағ а арналып жазылғ ан. Онда Плутарх барынша адамдарды «қ айырымдылық қ а ү йретуге» тырысады, ө мірден алынғ ан даналық сө здер мен ақ ын адамдардың сө здерімен толық тырады. Анық бір оқ иғ ағ а байланысты жазылғ ан «жұ бату сө здері» деп аталатын туындысы бар. Олардың бірі Плутархтың жеке ө мірінен алынғ ан, қ ызының ө ліміне байланысты ө зінің ә йелі туралы, екіншісі отанынан қ уылғ ан досы туралы, ү шіншісі баласын жоғ алтқ ан ә ке туралы жазылғ ан.

Плутарх шығ армаларындағ ы мораль дінмен байланыстырылады. Ол ырымшылдық қ а қ арсы тұ рды, сонымен қ атар эпикуршілдердің атеизміне жә не евгемеристтердің прагматикалық рационализміне қ арсы шық ты.

Плутарх Эпикурдың «тыныштық та ө мір сү р» принципіне қ арсы шығ ады жә не қ оғ амдық -саяси ө мірде белсенді іс-ә рекет жасауғ а шақ ырады. Осы тақ ырыптарда кө птеген пайымдаулар жазғ ан. Ол мемлекет негізін отбасы қ ұ райды деп айтқ ан. Сол салағ а кө птеген ө зінің туындыларын арнағ ан.

Плутархтың «Ү стел басындағ ы ә ң гімелер» атты шығ армасында тұ лғ а тү сінігі барынша кең мағ ынада талқ ыланғ ан. Бұ л шығ арма тоғ ыз кітаптан тұ рады. Онда еврейлердің шошқ а етінен ө здерін тыюы туралы, музалар саны туралы, билердің тү рлері жайлы, т. б. жазады. Қ аламгер сонымен қ атар «Жеті ғ ұ ламаның думаны», «Гомердің ө мірі», «Философтардың догматтары туралы», «Ө зендер туралы» т. б. кө птеген туындылары да бар.

Плутархтың кө птеген саяхаттары жайлы мә ліметтер бар. Ол нағ ыз білімнің ортаығ ы Александрияда болғ ан, Афиныда, Спартада, Платеяда, Фермопиядағ ы Коринфада, Римде, басқ а да Италияның тарихи қ алаларында, сонымен қ атар Сардах жерлерінде (Кіші Азиядағ ы) болғ ан.

Классикалық кезең нен кейін б. з. д. 6-4 ғ ғ. классикалық кезең ді қ айта жасап шығ ару процесі жү ре бастады. Ол кезең негізінен эллиннистік деген атпен емес, эллинизм деген атаумен кең тарала бастады. Эллннизмнің маң ызы классикалық идеалдың субъективті тү рде қ айта қ ұ рылуында болып табылады. Плутарх эллинизм дә уіріне, оның дү ниетанымы мен кө ркем практикасына платонизмдік идеямен емес, субъективистік жә не имманентті - субъективті интпретациямен ә сер етті. Плутарх эллинизмнің негізін қ алаушысы, эллинизм кезең інің бастаушысы болып табылады.

Плутарх ү шін эллинизмнің алғ ашқ ы ү ш кезең і - стоицизм, эпикуршілдік жә не скептицизм ө те қ атыгез философиялық позиция болып саналды. Плутарх эллинизмнің философы ретінде, ә рине адамдық қ асиеттерді алдың ғ ы қ атарғ а қ ойды жә не объективті космологияның жеке ойластырылғ ан картинасын кө рсетуге ұ мтылды.

Плутархтың моральдық тақ ырыпта жазғ ан бірқ атар туындылары бар. Одар: «Тә уелділік пен тә уелсіздік туралы», «Ө тірікші мен досты қ алай ажырату керек», «Балаларғ а деген махаббат туралы», «Жасө спірімдерді поззиямен калай тапыстыру керек» деп аталады.

Плутархты діни-философиялық мазмұ ндағ ы ө зекті мә селелер толғ андырады. Бұ л тақ ырыпта жазғ ан туындылары: «Дельфиндердегі «Е» белгісі жайлы», «Сократ даймониялары туралы» жә не «Исидис жә не Осирис туралы» трактаттар т. б.

Плутархтың жазбалары негізінде еуропалық мә дениетте антикалық тарих туралы пікірлер қ алыптаса бастады. Сондық тан да Плутархтың ең бектерін Ағ артушылық дә уір ойшылдары, Ұ лы француз қ айраткерлері жә не декабристердің ұ рпақ тары жоғ ары бағ алады.

⇐ Предыдущая 26 27 28 29 303132 33 34 35 Следующая ⇒