Еврипид (б.з.д. 484-406 жж.)

Еврипид – атақ ты кө не грек драматургы. Ол драматургияның трагедия жанрын қ алыптастырғ ан ү ш драматургтың бірі болып табылады. Эсхил трагедияғ а екінші кейіпкері енгізсе, Софокл диалогтардың кө лемін ү лкейтіп, ү шінші кейіпкерді енгізді. Ал Еврипид болса, трагедияның қ арама-қ айшылық туғ ызғ ан мә селелерін жә не кейіпкерлердің мінез-қ ұ лқ ын толығ ымен қ арастырды.

Хронологияғ а жү гінсек, Еврипид пен Софокл бір уақ ытта ө мір сү рген, алайда олардың арасында ешқ андай байланыс болмағ ан.

Еврипидтің жаң алық тары (кө бінесе оның драматургиясындағ ы реалистік ойлар) кө рермендерге тү сініксіз болып қ алатын. Б. з. д. 405 жылы, Еврипид дү ниеден ө ткеннен кейін Афинада Аристофанның Еврипид шығ армаларының идеялық негізін жә не бейнелеу қ ұ ралдарын қ атты сынғ а алғ ан «Бақ алар» атты комедиясы елге ә йгілі бола бастайды. Аристофан Еврипид драматургиясы мен Эсхил шығ армаларын салыстыра отырып: «Егер Эсхил трагедиялары адамдарды тә рбиелесе, Еврипид шығ армалары оларды «бұ зады»» дейді. Еврипид кө зі тірісінде атақ ты шығ армалары толығ ымен драматургиялық қ ағ идаларғ а сай болғ ан. Софокл мен Эсхилдің танымалдылығ ымен қ атар тұ ра алмайды. Кө пшілік Еврипид шығ армашылығ ын ол дү ниеден ө ткеннен кейін ғ ана шың дап бағ алай бастайды. Б. з. д. Ү ғ асырда Рим Империясы қ ұ лағ анғ а дейін Еврипид антикалық дә уірдің ең атақ ты жә нс танымал драматургы болып саналады. Оның шығ армалары антикалық тұ рмыс комедияларының қ алыптасуына, Рим трагедияларының қ ұ рылымына орасан зор ық пал етті.

Еврипид он сегіз жасынан бастап трагедиялар жазумен айналыса бастады деген деректер бар. Бірак б. з. д. 455 жыл, отыз жас шамасында, ол алғ ашқ ы рет драматургтар арасында жарысқ а қ атысқ ан. Бұ л жарыста ү шінші орынды иеленген. Ол ө з ө мірінде тек бес рет қ ана бірінші орынғ а ие болып жә не оның соң ғ ысын қ айтыс болғ аннан кейін барып алғ ан екен. Еврипид замандастары Эсхил меи Софокл сияқ ты сахнада ө зі ойнағ ан жоқ жә не шығ армаларына ә уенді де ө зі жазғ ан жоқ деген. Оны арнайы музыканттарғ а тапсырыс беріп отырғ ан. Еврипидтің толығ ымен 17 трагедиясы, оның ішінде бір сатиралық драмасы жә не біраз драмалық кө ріністері сақ талғ ан.

Еврипидтің сақ талғ ан барлық пьесалары кө не Эллада ө мірінің барлық аспектілеріне ү лкен ә серін тигізген Афина мен Спарта арасындағ ы Пелопенес соғ ысы (б. з. д. 431-404 жж. ) кезінде жазылғ ан. Еврипид шығ армаларының бірінші ерекшелігі - сол заман қ ажеттілігі: ерлік-батырлық сарыны. Спартағ а деген дұ шпандық қ арым-қ атынас, антикалық қ ұ лиеленушілік демократияның дағ дарысы, материалдық философияның карқ ынды дамуымен байланысты діни сананың бірінші дағ дарысы жә не т. б. Сонымен қ атар, ә сіресе, Еврипидтің аң ызғ а деген қ арым-катынасын айтуғ а болады. Аң ыз драматург ү шін кү нделікті ө мірді бейнелейтін қ ұ рал болып табылады, ол классикалык аң ыздың тек қ осалқ ы бө лшектерін ғ ана ө згертпейді, сондай-ақ танымал сюжеттердің тиімді тү сіндірмелерін беріп отырады. Еврипид шығ армаларында адамдарғ а қ арағ анда (Ипполит, Геракл т. б) қ ұ дайлар кекшіл, қ атал, зұ лым болып келеді.

Еврипидтің басты жаң алығ ы – адамдардың мінез-қ ұ лқ ын бейнелеу. Бұ л оғ ан деген замандастарының қ арсылығ ын туғ ызады. «Адамдар қ андай болу керек» деген драматург кө зқ арасымен, Эсхилде титандар, Софоклда идеал кейіпкерлер болды. Ал Аристотель «Поэтикасында» Еврипид адамдар ө мірінде қ андай болса, сахнағ а да дә л сондай қ ылып шығ арды деген. Еврипидтің басты кейіпкерлері, ә сіресе, басты рө лдегі ә йелдер толық образғ а ие бола алмайды, олардың мінездері қ иын ә рі қ арама-қ айшылығ ы кө п, ал сезімдері, қ ұ марлық тары, ойлары бір-бірімен тығ ыз байланысады. Еврипид трагедиялық образ мінездерін кө пқ ырлылық пен ө рнектеді, кө рермендерді қ обалжудан қ орқ ынышқ а дейінгі қ иын сезім иірімдеріне батырып, қ атты толқ ытты. Мысалы, бір ғ ана тақ ырыптағ ы Медеяның адам тө згісіз азаптары оны қ анішер жауыздық қ а итермелейді, сондық тан туғ ан балаларын ө лтірсе де, Медея ө кініш сезімін бастан кешпейді.

Театрдағ ы бейнелеу қ ұ ралдарының бояуын қ оюлата отырып, ол тұ рмыстық лексиканы кең тү рде қ олданғ ан; хормен бірге, монодияның (трагедияда актердің жеке ө лең айтуы) маң ызын кең ейтті. Монодияларды театр дағ дысына Софокл кіргізген болатын, бірақ оның кең тү рде қ олданылуы Еврипид есімімен тығ ыз байланысты. Кейіпкерлердің агондагы (кейіпкерлердің сө збен жарысы) қ арама-кайшы ұ станымдарының қ ақ тығ ысып Еврипид аң ыз-ө лең дер ә дісін пайдаланумен, яғ ни диалогқ а қ атысушылардың ө лең дермен алмасуы арқ ылы ұ штады. Еврипидтің соң гы жазылғ ан трагедияларында тұ рмыстық жә не комедиялық элементтер, сонымен қ атар мелодрама элементтері кү шейе тү седі (Орест, Электра жә не басқ алары). Кейбір деректерге сү йенсек, Еврипид қ азасы қ арсаң ында Афинаны тастан, Македония патшасы Архелаяның сарайына кө шіп кетеді.

Орта ғ асырларда Еврипид шығ армашылығ ы басқ а да антика ө нерлері сияқ ты ұ мыт қ алады. Оның драматургиясына деген жаң а қ ызығ ушылық толқ ыны қ айта ө рлеу дә уірінде пайда болды. Алдымен Италияда ХҮ І ғ асырдағ ы драманың қ алыптасуына орасан зор ық пал етті. Содан кейін классицизм дә уірінде Еврипид сюжеттеріне Расин жиі оралып отырды. Еврипид драматургиясының ә сері соң ғ ы кезең дегі тү рлі еуропалық суреткерлер - Вольтер, Гете, Шиллер, Верхарн жә не тағ ы басқ алар шығ армаларында да айқ ын байқ алады.

⇐ Предыдущая 21 22 23 24 252627 28 29 30 Следующая ⇒