Софокл (б.з.д. V ғ.)

Грецияның ұ лы ақ ыны Софокл б. з. д. 496 жылы Афинада дү ниеге келіп, б. з. д. 406 жылы қ айтыс болғ ан. Белгілі адамның отбасында дү ниеге келіп, жақ сы тә рбие алғ ан Софокл, бала кезінен грек поэзиясын жаттап ө седі. Ол Гомерден бастап, Эсхилге дейінгі грек поэзиясын сү йіп оқ иды. Софокл он алты жасында грек жерінде болғ ан Саламин шайқ асында жең істі дә ріптейтін жастардың хорын ұ йымдастырады. Ол ө зінің музыкағ а деген ынтасымен де ерекшеленеді. Софокл ө з трагедияларының ә уенін сомдайды. Осындай таланттың иесі болғ ан Софокл ең бексү йгіштік қ асиетімен де ерекшеленген. Ол ө з заманының ұ лы ақ ыны ғ ана болып қ оймай, сонымен бірге мемлекеттік қ ызметтер де атқ арғ ан.

Софокл Афинаның ә йгілі қ олбасшысы Периклдің досы болады. Периклмен бірге жү ріп, ол оның достары тарихшы Геродотпен, философшылар Анаксагор жә не Протагор, мү сінші Фидиймен жақ ын араласып, достық қ арым-қ атынаста болады.

Ертедегі деректерге сү йенсек Софоклдың 123 шығ армасы бар делінеді. Бізге жеткені жетеуі ғ ана. Олар: «Аякс», «Трахинянки», «Антигона», «Эдип патша», «Электра», «Филоктет», «Эдип Колонда» трагедиялары.

Бұ л трагедиялардың дә л қ ай уақ ытта жазылғ аны белгісіз. Бірақ, шамамен «Антигона» 442 жылы қ ойылса, «Эдип патша» 429-425 жылдары, «Филоктет» 409 жылы, «Эдип Колонда» трагедиясы 401 жылы қ ойылды деген болжамдар бар.

Софокл трагедияларында ө зі ө мір сү рген заманының проблемаларын басты мә селе етіп қ ояды. Олар адамдардың дінге жә не қ ұ дайғ а деген кө зқ арасы, заң туралы, жеке адамдардың кызығ ушылық тары, адамдардың жә не қ ұ дайлардың еркіндігі, мейірімділік пен ар мә селесі т. б. Софоклдың ойынша, адам ө зін ертең гі кү ні не кү тіп тұ рғ анын болжауы мү мкін емес. Ол тек қ ана жаратушы қ ұ дайдың қ олындағ ы іс дейді.

1. Софокл «Антигона» /трагедияның бас қ аһ арманы/ атты шығ армасында кұ дайдың заң дары мен адамның еркіндігін, бә рінен де қ ұ дайдың жазылмағ ан заң дарын биік қ ояды.

Полиник деген Антигонаның ағ асы Этеоклмен соғ ыста қ аза табады. Полиникті Фии қ аласының патшасы Креонт жерлеуге рұ қ сат етпей, оның денесін ит-қ ұ сқ а тастандар деп бү йрық береді. Бұ ғ ан кө нбеген Антигона ағ асының денесін арулап кө меді. Бұ ны естіген Креонт патша Антигонаны зынданғ а тастайды.

Осылай қ иналғ анша ө лгенім артық деп Антигона ө зіне-ө зі қ ол жұ мсайды. Ә кесінің мұ ндай жауыздығ ын кө рген патша баласы Гемон, яғ ни Антигонаның кү йеу жігіті де ө зіне қ анжар жұ мсап ө леді. Баласының ө ліміне шыдамағ ан Креонттың ә йелі Эвридика да ө зін-ө зі ө лтіреді. Осыдан барып Креонт патша ө зінің тым қ атал болғ анын біліп, қ ұ дайлар алдында кешірім сұ рап, қ айғ ыдан қ ан жұ тады.

Трагедияда Антигона ө зінің қ айраттылығ ын танытып, халқ ының салт-дә стү рін сақ тау ү шін, яғ ни ағ асын ғ ұ рып бойынша жерлеу ү шін патшағ а да қ арсы шығ атын қ аһ арман болып сомдалады. Ал Креонт патша болса, мемлекетке қ арсы шық қ ан адамғ а ең қ атыгез, ең қ асіретті шаралар қ олдануғ а баратын патша бейнесі.

Бірақ, ол ә йелі мен баласының ө ліміне ө зін кінә лі санап, бұ рынғ ы райынан қ айтып, ө кініштен ө зегі ө ртенеді. Трагедия осылай аяқ талады.

2. «Эдип патша» трагедиясында Фив елінің патшасы Лайдың ұ лы Эдиптің ө мірі жайлы айтылады. Лай патша бал аштырғ анда ө зінің ажалы ұ лынан болатынын біледі. Лай ө зінің қ ұ лына жаң адан туғ ан ұ лының аяғ ын шауып, таудан лақ тырып ө лтіруге бұ йрық береді. Бірақ оны аяғ ын қ ұ л баланы ө лтірмей, Коринфтың патшасы Полибоның тә рбиесіне береді. Бұ л бала Эдип болатын. Ол ержеткенде бағ анағ ы қ ұ лдан ө зінің ә кесін ө лтіріп, шешесіне ү йленетінін естиді. Ол Полибо патша мен оның ә йелін туғ ан ә ке-шешем, мұ ндай кү нә жасамаймын деп, Коринф қ аласын тастап кетіп қ алады. Фив патшалығ ына қ арай жол тартады. Ол жолда бір қ артпен ерегісіп, оны ө лтіріп тастайды. Ал бұ л қ арт Лай патша болады. Эдип Фив қ аласына келіп, Сфинкс деген тажалдан қ ұ тқ арады. Осы ерлігі ү шін Фив елінің патшаның жесірі Иокастағ а ұ зақ жылдар халық тың қ ошеметіне бө леніп, ел басқ арады.

Бір жылдары Фив елінде қ айғ ылы оқ иғ а болады. Елге ү лкен апат келеді. Балгер бұ л бақ ытсыздық тың болуына себепші арамызда кісі ө лтірген адам бар дейді. Оны елден қ уу керек дейді. Эдип патша бар кү шін салып, сол адамды іздейді.

Бар шындық ашылып, Эдип ө з ә кесін ө лтіріп шешесіне ү йлегенін білгенде, мұ ндай қ айғ ығ а шыдамай ө з кө зін ө зі ағ ызып соқ ыр болады. Бұ л менің істеген қ ылмысымның жазасы деп есептейді.

Ұ зақ жыл елді адал басқ арғ ан Эдиптің трагедиядағ ы тағ дыры осылай беріледі.

«Электра». Агамемнон жә не Клитемнестраның қ ызы Электра туралы миф. Бү л шығ армада Апполонның еркімен Электра ө з шешесін ө лтіреді.

«Филоктет». Одиссей мен Трояның батыры Ахиллдің ұ лы Неоптелем Лемнос аралына келеді. Мұ ндағ ы мақ саттары Филоктетті Троя қ аласына ертіп апару керек болады. Филоктетте Гераклдың садағ ы болады. Егер Филоктет ө з еркімен барса, Трояны жең іп қ айтады деген қ ауесет тарайды. Мұ ны естіген Одиссей Филоктетті алдап Трояғ а ертіп бармақ шы болады. Ол ө з мү ддесінен гө рі Отанның мү ддесін жоғ ары қ ояды.

Софоклдың бұ л трагедиясында Одиссей қ у, айлакер болса, Филоктет жағ ымды образды сомдайды.

1. «Трахинянки» трагедиясында Гераклдың ә йелі Деянира кү йеуін ө зіне қ айтару ү шін Несса деген Кентаврдың қ анын ішкізеді. Бұ л аса қ айғ ылы оқ иғ а болады. Геракл қ атты қ иналып ө леді. Ал Деянира болса ө з-ө зін ө лтіреді. Бұ л трагедияда Деянира ө зінің білместіктен жіберген қ атесі ү шін, ө зін-ө зі осылай жазалайды.

2. «Аякс». Бұ л трагедия жаратушы қ ұ дай мен оғ ан тә уелді адамдар арасындағ ы тартыс туралы. Мұ нда батыр Аякстың қ ұ дайлардың кө мегінен бас тартуы жә не Афина қ ұ дай туралы жақ сы айтпағ аны ү шін қ ұ дайлардың қ аһ арына іліккені баяндалады.

3. «Эдип Колонда». Ө зінің ә кесін ө лтіріп, шешесіне ү йлснгенін білген Эдип ө зін қ атты жазалайды. Елінен қ уылады. Ол ө зінің ажалы жеткенше Софоклдың Отаны Колон Афинда тұ рады. Ол ө ле-ө лгенше осы Афин қ аласын қ орғ ап ө теді.

Дарынды ақ ын артына осындай ұ лы мұ ралар қ алдырғ ан тұ лғ а. Б. з. д. ІҮ ғ асырда Софоклдың трагедиялары Дионисийдің репертуарына енген. Афина театрында Софоклдың қ ұ рметіне ескерткіш орнатылғ ан.

⇐ Предыдущая 20 21 22 23 242526 27 28 29 Следующая ⇒