1 тақырып

Ежелгі Месопотамия ә дебиеті

Шумер ө ркениеті дү ниежү зіндегі ежелгі мә дениет ошақ тарының бірі болып саналады. Қ осө зенде, яғ ни Тигр жә не Ефрат ө зендерінің аң ғ арында б. з. д. IV мың жылдық тың ө зінде таптық қ оғ ам пайда болды. Бірақ Мысырмен салыстырғ анда Қ осө зен мә дениеті біркелкі болмады. Оның қ ұ рылуына тілі бізге белгілі тілдік топтардың біріне де жатпайтын шумерлер, кө не еврей, финикийлік, араб тілдеріне ұ қ сас семит тілдерін қ олданатын аккадтық тар (вавилондық тар мен ассириялық тар), Солтү стік Месопотамия мен Солтү стік Сирияда мекендеген хуриттер мен кө птеген басқ а халық тар қ атысты. Қ осө зендегі жазу жү йесі шумерлерден бастау алды деген болжам бар. Олардың хат жү йесі (сына жазуы) аккадтық тар, сонан соң алдың ғ ы Азияның басқ а халық тарына ә сер ете дамып, ү ш мың жыл бойы қ ызмет етті. Демек, кө не сына жазуын оқ и отырып, ө ркениеттің ертерек кезең дерінен бастап ұ зақ уақ ыт аралығ ындағ ы ә дебиеттің қ алыптасу жолдарын зерттеу мү мкіндігіне ие боламыз.

Сақ талып қ алғ ан шығ армалардың (бізге жеткен жү здеген ә деби ескерткіштер бар) ішінде сына жазулары рим мен грек ә дебиетінен басқ а барлық ежелгі ә дебиеттерден асып тү седі. Шынында, сына жазу ә дебиетіндегі шығ армалар кө лемі жағ ынан ауқ ымды емес. Себебі ауыр ә рі кө лемді балшық тақ тайшаларда ұ зақ мә тіндерді жазу қ иынғ а соқ ты. Сондық тан да бізге жеткен ең кө лемді деген сына жазу ескерткішінің ө зі екі-ү ш мың қ атардан аспайды.

Сына жазу ә дебиетін оқ ып-ү йренудің ө зіндік қ иындық тары бар. Шын мә нінде, бізге жеткен Шумерлік ә деби мә тіндердің кө пшілігі шумер тілі жойылғ ан уақ ытпен сә йкес келеді (б. з. д. XІХ-XVІІІ ғ ғ. ). Вавилон – ассириялық ескерткіштердің де жазылғ ан мерзімін анық тау кө птеген қ иындық тар туғ ызады. Сына жазуларының жазылу уақ ытын қ алай анық тауғ а болады? Осы мақ сатапен кейде жазудың тілдік ерекшелігі зеттеледі, бірақ онда тілдік тә сіл ретінде кө нерген сө здердің де қ олданылу мү мкіндігін естен шығ армауымыз керек. Сондық тан бұ л ә дісті тиімді деп айта алмаймыз.

Мә тіннің мерзімін кө рсетуді сына жазу ә дебиетін оқ ып-ү йренудегі ең кү рделі мә селе деп айтуғ а болмайды. Кейде оны мә тіндегі жер-су атаулары арқ ылы білуге боласа, кейде мә тіннің шық қ ан кезін ондағ ы белгілі кезең ге сай тү сініктер мен оқ иғ алар арқ ылы анық тауғ а болады (мысалы, аккадтық Гильгамеш жайлы эпоста Вавилонның бас қ ұ дайы Мардуктың ескерілмеуіне байланысты, эпостың б. з. д. 18 ғ асырда пайда болғ анын шамалап болжауғ а болады). Бірақ ең сенімді ә діс мә тіннің шығ у тарихын оның стилистикалық ерекшеліктері арқ ылы анық тау болып табылады, себебі шумер-вавилон ә дебиетіндегі стиль дамуының нақ ты мерзімдері белгіленген дә уірге тә н фразеологиялар, кейде тіпті кейбір ә деби шығ армаларда кө рсетілген патша жазбаларынан кө рінеді. Қ осө зендегі жазу б. з. д. ІV мың жылдық та пайда болғ анымен, ә дебиет те, сә йкесінше, сол уақ ытта пайда болды дегенді білдірмейді. Бұ л жерде ауыз ә дебиетінің тү рлі шығ армалары мен жанрларының жазба ә дебиеттің жетістігі еместігін ескеру қ ажет. Себебі, ә дебиеттің даму ү рдісі жазба мә тіндерде толық кө рініс таппағ ан. Жазу ө нері бастапқ ыда тек шаруашылық мұ қ таждық тар ү шін ғ ана жасалынып, ертедегі ескерткіштер негізінен шаруашылық қ а қ атысты мә тіндер болды. Кейін бұ л ө нер ә деби мә тіндерді жазуғ а қ ызмет ете бастайды. Ө з кезегінде, ә деби мә тіндерді жазудың оқ у жә не діни секілді екі мақ саты болды. Сондық тан шумер жә не аккад ә дебиетінде проза, махаббат лирикасы жә не т. б. жанрлар туралы мағ лұ маттар ө те аз кездеседі.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒