Ежелгі патшалық әдебиеті (б.з.д. III мыңжылдық)

Осыдан жү з жылдан астам бұ рын Каирдан алыс емес жерде белгілі француз мысыртанушысы Г. Масперо б. з. д. XXV ғ асыр соң ына – XXIII ғ асыр ортасына жататын V жә не VI ә улиеттердің бес перғ ауыны пирамидаларындағ ы ішкі ғ имарат қ абырғ аларына сызылғ ан жазуларды ашты. Ғ ылымда ол «Пирамида мә тіндері» атауымен бекітілді.

Ө лген адаммен қ оса тамақ, су, қ ажетті заттардың барлығ ын жерлеу тек ежелгі мысырлық тарғ а ғ ана емес, кө птеген халық тарғ а тә н дә стү р болғ аны белгілі. Неміс ғ алымы К. Зетеның айтуы бойынша мысырлық тар ө лгеннің ә руағ ына арналғ ан ә деби шығ арманы да бірге жерлеген, солардың бірі «Пирамида мә тіндері болды».

Мысырлық тардың адам табиғ атына, ө лімге, ақ иретке деген кө зқ арастары ежелгі дә уірде, б. з. д. IV-III ғ ғ. біртұ тас Мысыр мемлекетінің қ алыптасуына дейін пайда болды. Ө кінішке орай, бұ л жө ніндегі біздің танымымыз жеткіліксіз.

Олардың пайымдауынша, адам тек кө зге кө рінетін ет пен сү йектен ғ ана емес, сол секілді кө зден тыс бір не бірнеше субстанциялардан тұ рады. Ә р адамның КА-сы /субстанциясы/ о дү ниеде мә ң гі жасайды, мә ң гі ө мір сү руінің шарты тірі қ алғ андардың қ амқ орлығ ында болды.

Қ азір де ғ ылым мысырлық тарда бұ л субстанциялардың қ анша болғ анына анық жауап бере де, тү сіндіре де алмайды. «Пирамида мә тіндерін» тү сіну ү шін тү сіну ү шін сол субстанциялардың бірі – КА-ғ а тоқ таламыз.

Мә тіндерге қ арағ анда, мысырлық тардың ө здерінде КА жайында қ арама-қ айшы тү сінік қ алыптасқ анын байқ ауғ а болады. Сол себепті мысыртанушылардың да КА-ғ а берген анық тамасы кө пмағ ыналы екені таң қ аларлық емес. Г. Масперо бойынша КА адам денесімен бірге туылып, бірге жетілетін адамның кө рінбейтін егізі болып табылады. Керісінше, неміс ғ алымы А. Эрман Ка-дан белгісіз тіршілік кө зі, адамдардың қ ұ пия маң ызын кө рген.

Қ айтыс болғ ан адамның туыстары ө ліктің денесін сақ тап қ алуғ а тырысты, себебі, адамның егізі болып табылатын КА-ның ө мір сү руі адам денесінің сақ талуына байланысты болды.

КА – адам ғ ана емес, ал қ ұ дайларда КА-лары болды, бірнеше КА жердегі «тірі қ ұ дай» - перғ ауында болды.

Перғ ауын ө лімімен оның адами шынайлығ ы ғ ана кө муге беріледі. Ежелгі патшалық дә уірінде басқ алардан ө згеше ө лген перғ ауын ү шін ө зінің формасы жә не кө лемімен ерекшелінетін кесене-пирамида салынды. Онда ана дү ниеге аттанғ ан билеушінің денесі кез келген қ ауіпті кездейсоқ тық тардан сенімді қ орғ алғ ан болып саналғ ан.

«Пирамида мә тіндерінде» перғ ауын-билеушінің о дү ниедегі тағ дыры біркелкі суреттелмейді: біреуі қ ұ дайғ а жақ ындастырылса, енді біреуін «ұ лы қ ұ дай» санатына қ осады.

Бірақ ө лген перғ ауынның қ ұ дайларғ а жақ ындығ ы тірілердің дабылын азайтпады. Ө лген адамды қ ұ дай ә леміне жақ ындастыру перғ ауынның ә деттен тыс қ уаты мен беделі жө нінде ойдың пайда болуына ә сер етеді. Сиқ ырлық ә серді кү шейту ү шін мысырлық тар «Пирамида мә тіндеріндерінде» салт-жоралық поэзияғ а тә н ә деби ә дістерге /аллитерация, параллелизм т. б. / жү гінген. «Пирамида мә тіндеріндері» ө лген перғ ауынғ а қ ұ дайлар қ оғ амында мә ң гілік ө мірге кепіл болуы тиіс болды.

Мысыр діні мен «Пирамида мә тіндері» жайлы мынадай қ орытындығ а келеуге болады: ең бастысы - қ арапайым адамның мә ң гілік ө мір сү руге талпынысының бейнесі, сол кездегі адамдардың мә ң гі жасайтын қ ұ дайларғ а ұ қ сап, ажалды жең уге деген аң ғ ырт сенімі.

Мысырлық тар ө мірді сү йгені соншалық, жерде ө мір сү ре отырып, Б. А. Тураевтың айтуынша «ажалғ а қ арамастан ө лмеуге» дайындалғ ан. Ежелгі патшалық уақ ытында перғ ауындар барынша лайық ты жә не сенімді ә рі адал қ ұ лдарына ө зімен жақ ын жерленуіне рұ қ сат берген. Мұ ндай жоғ арғ ы атақ қ а ие болмағ андар оны ө з қ аражаттарына тұ рғ ызды. Жердегі ө мірінде перғ ауынның айналасында болғ ан белгілі адамдар ө лгеннен кейін де жанында болуғ а тырысты жә не билеуші пирамидасының жанына ө з мазарын салдырғ ан. Міне, осылай Мысырда орасан ү лкен ақ сү йектердің некрополь-мазарлары қ алыптасты.

Бірақ олардың о дү ниедегі тағ дыры, ә рине, патшамен бірдей болмады – олар «қ ұ дай» емес-ті. Бар болғ аны, жердегі болғ ан жағ дайлардың, яғ ни ә леуметтік жай-кү йі «сақ талып», жалғ асатыны.

«Мазар резиденциясының » мысалы ретінде VI ә улиет перғ ауынны Темидің уә зірі – Мереруктың «мә ң гілік ү йі» алуғ а болады. Ол 31 бө лмеден тұ рады, қ абырғ алары тү гел уә зірдің ң жердегі ө мірінің тамаша бейнелерімен ө рнектелге. Міне қ асында ә йелі бар Мерерук, балық аулау кезінде, Мерерук ә йелімен шө лде аң аулауда, киікті тістеген ит, бұ қ аны жеген арыстан... Келесі кескінде Мерерук ә йелімен орындалып жатқ ан жұ мысты қ адағ алауда.

Ерекше мазмұ нды ә рі қ ызық ты ө мірбаяндар бізге V жә не VI ә улиет уақ ытынан жеткен (б. з. д. XXVI-XXIII ғ ғ. ).

V ә улиет перғ ауыны Неферкараның уә зірі ә рі бас қ ұ рылысшысы Уашптах жазбасында сол ақ сү йектің кү тпеген ажалы туралы драмалық ә ң гімесі баяндалғ ан. Балалары мен айналасындағ ылар қ оршағ ан патша Уашптах басқ арғ ан қ ұ рылыс жұ мыстарын қ арайды. Қ ұ рылыс барысына қ анағ аттанғ анын білдірген билеушіге уә зірдің жауап қ атпағ анын байқ алады. Сол кезде ол талып қ алғ ан екен. Перғ ауын оны сарайғ а апаруды жә не емшілерді дереу шақ ыруды бұ йырады. Папирус-анық тамаларын алып келген олардың білімдері жеткіліксіз болып, патшаның сенімді қ ұ лы қ айтыс болады. Бізге бұ л тарихи оқ иғ аның фрагментті жазуы ғ ана емес, уә зір ө лімін бейнелеген барельеф те жеткен.

Ө те қ ызық ты жазбаны ө з мазарының қ абырғ асына VI династияның екі пеғ ауынына қ ызмет еткен Мысырдың Асуан жағ ындағ ы оң тү стік облысы Элифантинаның атақ ты билеушісі Хархуф қ алдырғ ан. «Хор қ ұ дайы алдындағ ы қ орқ ыныш жайылғ ан оң тү стік жерлердің билеушісі» мақ танышқ а толып, ө зінің ә міршісінің бұ йрығ ымен Мысырдан тыс, оң тү стікке, Нілдің жоғ арғ ы жағ ына, Иам мемлекетіне жасалғ ан жорық тары туралы ә ң гімелейді. Ә сіресе II Пепи шаттық қ а кенеген соң ғ ы жорық тың қ орытындысы сә тті болып шық ты. Бұ л жазулардан Хархуф пигмейі перғ ауын резиденциясының Африка тү кпірінен жеткізілген алғ ашқ ысы еместігін білеміз; ол басқ а пигмей V ә улиет перғ ауыны Исеси уақ ытында да сарайғ а ә келінген. Мысырлық тардың б. з. д. III мың жылдық ортасында Африка тү кпіріне экспедициясы сирек емес-ті, олар жө нінде мысырлық ақ сү йектер ө з мазарларында тә піштеп жазғ ан.

Хархуф ө зі туралы былай айтады: «Мен кү штімін... ә кеме ұ намды, шешеме мақ таулымын, ә рқ ашанда барлық ағ аларыма да ұ намдымын. Мен аш адамғ а нан бердім, жалаң аш адамғ а киім-кешек бердім... Мен жақ сылық ты ғ ана айттым жә не тілегімді қ айталадым. Мен ешқ ашан билігі бар адамғ а біреу туралы жаман айтқ ан жоқ пын, мен қ ұ діретті қ ұ дайдың қ асында жақ сы болғ анын қ аладым. Мен ешқ ашанда да баланы ә кесінің меншігінен айыру ү шін де, ө з ағ аларымның жұ мыстарын талғ амадым». Абыз Шеши былай деп жариялайды: «Мен шындық ты оның ә міршісі ү шін жасадым, мен оның қ алауын орындау арқ ылы қ анағ аттандырдым; мен ақ иқ атты ғ ана айттым, мен дұ рыс жү рдім, мен жақ сылық ты айттым жә не жақ сылық ты қ айталадым... Мен екі ағ амды оларды қ анағ аттандыру ү шін ойғ а салдым. Мен ә лсізді одан ә лдіректен қ ұ тқ ардым... Мен ө з қ айығ ымда баласы бейшараны да кө мдім. Мен қ айығ ы жоқ қ а қ айық та жасап бердім. Мен ә кемді қ ұ рмет тұ ттым, ал анама мейірімді болдым. Мен олардың балаларын тә рбиеледім».

Осындай стереотипті фразеологиямен ұ қ сас пікірлерді басқ а ақ сү йектердің ө мірбаяндарынан кездестіреміз. Бұ л пікірлер шындық қ а қ аншалық ты сә йкес келетініне қ арамастан, олар Ежелгі патшалық дә уірінде ақ сү йектердің идеалды ө негелі келбеті жө нінде ұ ғ ымның болғ анын куә ландырады.

Ақ сү йектердің жазулары Мысыр қ оғ амының жоғ арғ ы қ абатының ө негелі кодексі – бұ л қ оғ амның этикалық талаптарын кө рсететін нақ ты немесе алдауыш кодексі жө нінде хабарлайды. Бұ л жазулардың авторлары ү шін шабыт кө зі ежелгі патшалық дә уірінде гү лденген дидактикалық ә дебиет болды.

Птахемджхути жә не Каирос – бұ л есімдерді тұ тынушылардың екеуі бізге тіпті белгісіз, Нефри – Нефри ұ рпағ ы болуы мү мкін, қ алғ андарының есімдері мә тіндерде жиі кездеседі. Ахтой жә не Хахаперрасенеб орталық патшалық уақ ытында ө мір сү рді, олардың сө здерінің бірі тө менде Имхотеп, Джедефхор жә не Птаххотеп біз қ арастыратын дә уірдің данышпандары. Олардың ә рқ айсысы тарихи танылатын тұ лғ а.

⇐ Предыдущая 3 4 5 6 789 10 11 12 Следующая ⇒