Тақырып бойынша дайындалуға арналған сұрақтар

⇐ ПредыдущаяСтр 7 из 51Следующая ⇒

Тақ ырып бойынша дайындалуғ а арналғ ан сұ рақ тар

1. Вавилон ә дебиетіндегі «Энума элиш» космогоникалық мазмұ ндағ ы поэмағ а тоқ талың ыз

2. Аккад тіліндегі классификацияланғ ан ә нұ рандар, дұ ғ алар мен дидактикалық жанрдағ ы ү лгілерді еске алың ыз

3. Хетт жә не хуррит тілдеріндегі ә деби процесті сипаттаң ыз

4. Несалық жә не хатти ә дебиеттері туралы хабарлаң ыз

5. Гильгамештің аккад тіліндегі вариантына тоқ талың ыз

3 тақ ырып

Ежелгі Мысыр ә дебиеті

Ежелгі Мысыр ә дебиетіне орыс қ оғ амының алғ аш назарын аударғ ан В. В. Стасов болды. 1968 жылы «Еуропа хабаршысы» журналының қ азан айы нө мірінде ол «Екі ағ айынды туралы» белгілі мысыр ертегісіне арналғ ан мақ аласын жариялады, мұ нда автор Ежелгі Мысырда «ешқ ашан ә дебиет те, поэзия да болғ ан емес» деген ә лемде таралғ ан тұ жырымды ө ткір сынғ а алды.

1852 жылы Италияда мысыр папирусын қ олына тү сірген ағ ылшын ә йелі д´ Орбиней оны Париждегі белгілі француз мысыртанушы Эммануэль де Ружеге кө рсетеді. Ол оны оқ ып, мә тінін зерттеп, бір бө лігінің аудармасын жариялайды. Аударма жаң алық ашады: алғ аш рет ежелгі Мысыр кө ркем ә дебиетінің шығ армасы белгілі болады. Оғ ан «Екі ағ айынды туралы ертегі» атауы бекітілгені туралы В. В. Стасов орыс оқ ырмандарына баяндады. Ол оны алғ аш рет еуропалық тілдерден орыс тіліне, тү сініктер мен қ осымшылар келтіре отырып аударма жасады.

Уақ ыт ө те жаң алық тар легі кө бейіп, біртіндеп ашыла берді. Ғ алымдар мен барлық мә дени ә лемнің алдында ә лемдегі шумерлікпен қ атар ең ежелгі мысыр ә дебиетінің алуан тү рлі шығ армаларының бай жиынтығ ы тұ рды.

Ескерткіштердің қ айсысы кө ркем болып табылады деген заң ды сұ рақ кез келген ежелгі ә дебиетпен танысу барысында туындайды. Ө йткені ә деби шығ армаларымен қ атар алуан тү рлі мә тіндер арасында тарихи қ ызық ты мә тіндерді кездестіреміз. Оларғ а қ алай қ арау керек? Оларды ежелгі Мысыр ә деби мұ расының заң ды бө лігі деп санауғ а бола ма? «Мысыр ә дебиеті» тү сінігімен тек ә деби шығ армалар ғ ана емес, тү рлі мақ саттағ ы эстетикалық қ ұ ндылығ ы бар фрагменттер мен мә тіндердің жиынтығ ы біріктіріледі. Бұ ғ ан кейбір мысыр ақ сү йектерінің /Уна, Хархуф жә не биліктегілер жө ніндегі/ ө мірбаяндық жазулары, тарихи сипаттағ ы патша /Меренптах, Пианха перғ ауындары/ жазбалары, «Пирамида мә тіндерінің » кейбір тұ стары, Амон жә не Атон қ ұ дайларына арналғ ан ә нұ рандары жатады.

Ө зінің кө пғ асырлық тарихында Мысыр ә дебиеті жазу тү рлерінің алуан тү рлігіне қ арамастан тілінің біркелкілігімен ерекшеленеді.

Мысыр тілінде ү ш жарым мың жылдан астам уақ ыт аралығ ында жазғ ан, сондық тан тілдің тү рленіп, ө згеруі заң дылық. Жазба ескерткіштері ө з тіршілігінің 35 ғ асырында бірнеше тө менгідей даму кезең дерінен ө тті:

1. Ежелгі патшалық дә уірінің кө не мысыр тілі (б. з. д. XXX-XXII ғ ғ. )

2. Орта мысырлық немесе классикалық Орта патшалық дә уірінің тілі (б. з. д. XXII-XVI ғ ғ. )

3. Жаң а патшалық дә уірінің жаң а мысыр тілі

4. Демотикалық тіл (б. з. д. VIII ғ. - б. з. III ғ. )

5. Копт тілі (б. з. III ғ. басталғ ан)

Ғ ылымда белгіленген дә стү рге сә йкес мысыр тілінің даму кезең дерін жеке тіл ретінде қ арастырамыз, себебі олар бір-бірінен барынша ө згеше. Солай есептеле тұ ра, бұ л - бір тілдің даму кезең дері. Мысыр тілі дамуының соң ғ ы сатысын білідіретін копт тілі тілтану ғ ылымында жеке ө зіндік тіл болып саналады.

Демек, мысыр ә дебиеті бір тілде, яғ ни мысыр тілінде жазылғ ан деп негіздейміз. Ө йткені мысырлық тардың ө здері ә деби дә стү рлерінің ү здіксіздігін сезінген. Ө з кезінде классикалық тілде жазылғ ан орталық патшалық тың ә дебиет ескерткіштерін жаң а патшалық дә уірінде ү йреткен, жаң а мысыр тіліне аударғ ан. Классикалық тілде кейінгі уақ ытта да жазуғ а тырысқ ан. Тілдің біркелкілігінің арқ асында ежелгі ә деби сюжеттер мен сарындар /мотив/ ғ асырлар, мың жылдық тар бойы ө мір сү рген.

Мысыр жазбасы - дү ниежү зіндегі жазулардың ең кө несі. Ө з тарихында мысырлық тар иероглифпен жә не иератикамен жазды, басқ аша айтқ анда олар жазудың екі жү йесін қ олданды – иероглифтік жә не иератикалық. Б. з. д. VIII ғ асырда тағ ы бір кү рделі демотикалық жазу тү рі пайда болды, ол ө зінің ерекшелігіне қ арамастан иератикалық жазуының кезекті кезең і болып табылады. Белгілі орыс мысыртанушысы Б. А. Тураевтың салыстыруына сү йенсек иероглифтік, иератикалық жә не демотикалық жазулар арасындағ ы қ атынас біздің баспа, қ олжазба жә не стенографиялық таң балар арасындағ ыдай.

Мысыр мә дениетінің бө лігі болып табылатын мысыр ә дебиеті тә уелсіз Мысыр мемлекетіне қ арағ анда барынша ұ зақ ө мір сү рді. Б. з. д. 332 жылы Мысырды Александр Македонский жаулап алса, б. з. д. 30 жылы ол Рим империясының қ ұ рамына провинция ретінде кірді. Бұ л ретте мысыр мә дениеті жаң а саяси жағ дайларда ө мір сү ріп, дами бастады. Мысыр ә дебиетін оқ ып зерттеу ертеден-ақ мысыртанудың дербес саласына айналғ анына қ арамастан, мамандар оның тарихын кезең деуде сыртқ ы белгілеріне сү йенгенді қ алайды, сондық тан тіл жә не мемлекет тарихы секілді Ежелгі патшалық, Орта патшалық, Жаң а патшалық жә не демотикалық кезең дері деп бө леді.

Кез келген ә дебиет сияқ ты, ежелгі мысыр ә дебиеті қ оғ ам ө мірімен жә не оның идеологиясымен тығ ыз байланысты болғ ан. Ежелгі Мысырда дін идеологиясы басым болғ андық тан, ә дебиетте оның ә серінің болуы ә бден тү сінікті. Алайда мысыр ә дебиеті тек діни жә не аң ыздық мә тіндермен берілген деуге болмайды. Керісінше, ол ә деби жанрлардың алуан тү рлілігімен ерекшеленеді.

Оның қ ұ рамында ауыз ә дебиетімен бітесе қ айнасып кеткен халық ертегілері /Весткар папирусындағ ы ертегілер, Екі ағ айынды туралы, Ханзада туралы/, ө мірде орын алғ ан оқ иғ аларды шабыттайтын ә ң гімелер /Синухе мен Ун-Амон хикаялары/, тарихи сипаттағ ы патшалар мен билікке жақ ындардың жазбалары, діни жазбалар /қ ұ дайларғ а арналғ ан гимндер/, философиялық ойлар /Арфист ә ні/, аң ыздар, махаббат лирикасы, этикалық нұ сқ аулық тар т. с. с.

⇐ Предыдущая 2 3 4 5 678 9 10 11 Следующая ⇒