Жаңа патшалық әдебиеті (б.з.д. XVI – VIII ғасырлар)

Орталық патшалық дә уірі алдың ғ ы кезең і секілді Ніл атырауына азиаттардың басып кіруімен аяқ талды. Екі ғ асыр созылғ ан Мысырдың қ ұ лау кезең і елден тарихта гиксос деп аталатын басып алушыларды қ уумен аяқ талады. Олардан елді босату процесі ұ зақ жә не қ иын болды, олармен кү ресті Фив билеушілері басқ арды. Ең соң ғ ы гиксостар бү кіл елді ө з билік астына біріктірген жә не жаң а патшалық тың алғ ашқ ы XVIII ә улиетінің негізін салғ ан Фив перғ ауыны I Яхмоспен қ уылды.

Жаң а патшалық кезең інде ішкі жә не сыртқ ы гү лдену нә тижесінде Мысыр орасан дү ниежү зілік державағ а айналды. Бұ л кезең нің ә дебиеті Орталық патшалық кезіндегі ә дебиетке қ арағ анда ауқ ымы кең жә не алуан тү рлі, оның ескерткіштері де жақ сы сақ талғ ан. XVIII ә улеттің ә деби ескерткіштері орта мысырлық тілмен жазылғ ан, ал жаң а мысыр тілі XIX ә улет билеуі кезең інен ә деби тіл саналады. Жаң а патшалық кезең інде Мысыр сыртқ ы ә лемнен бө лектеуінін жойды. Мұ ндай тарихи ө згерістер, ә рине, ә дебиетте де ө з ә серін айшық тады, ә сіресе ә нұ ран табыспен қ олданылды.

Ә нұ рандармен қ атар жаң а патшалық дә уірінің діни ә дебиеті «Ө лілер кітабының » 125-ші тарауы ерекше саналды, ө йткені «Пирамида мә тіндері» тек патшаларғ а арналса, бұ л керісінше қ айсыбір пақ ырғ а да кө мектеседі деген сенім қ алыптасты. Мә тіндердің 125-ші тарауы ө зінің мазмұ нымен ерекшеленеді: онда ө лген адамның жанына Осиристің табыттық соты суреттеледі. Бұ л табыттық сотының мә ні: адам жанының жерде жасағ ан іс-қ имылдары дұ рыс деп танылса, мә ң гілік ө мірмен қ амтамасыз етілді; қ ылмыскердің немесе кү нә һ ардың жаны екінші жә не соң ғ ы ө лімге берілді. Мұ нда ө лген адам жасамауы тиіс кү нә лар мен қ ылмыстар тізімі келтірілген. Сиқ ырлы мазмұ нды кө птеген басқ а тараулардың арасына жоғ алғ ан «Ө лілер кітабының » 125-ші тарауы мысырлық тардың жоғ арғ ы дә режедегі талаптарын байқ ауғ а болады.

Ауыз ә дебиетінен фрагментарлы тү рде сақ талғ ан басқ а аң ыз-ертегілер кө птеп кездеседі. Аң ыздық емес мазмұ ндағ ы ертегілер де барынша қ ызық ты. Жоғ арыда сө з болғ ан «Екі ағ айынды туралы» ертегіге оралсақ.

Ертегі қ арапайым халық тық типті ағ алы-інілі шаруа-егіншілер, кіші інісі далада жә не ү йде қ инала ең бек етіп, ағ асы мен ә йелінің азығ ын табады. Ертегіде ә ң гіме кіші інісінің басынын айналдыруғ а тырысқ ан ағ асының опасыз ә йелі туралы болады. Ештең е шық пағ ан соң опасыз ә йел кү йеуіне ол жоқ та інісінің зорлағ ысы келгенін айтады. Жә бірленген жә не абыройы тө гіліген інісі кұ дайдың кө мегімен ағ асынан кұ тылып кетеді. Ол «кедр жазығ ы» Ливанғ а кетіп қ алады, онда алуан тү рлі сиқ ырлы оқ иғ аларды басынан кешеді. Соң ында інісіне алаң дағ ан ағ асы оны Мысырғ а қ айтуын сұ райды, ал опасыз ә йелі жазасын алады. Ал кіші інісі Мысыр перғ ауыны болады.

Айта кетететін жайт, ертегілерде табиғ аттан тыс жә не таң ғ ажайып элементтер кө п шамада діни жә не аң ыздық ұ ғ ыммен таза ертегілік рухта тү рленген.

Сиқ ырлы ертегілермен қ атар Жаң а патшалық дә уірінің тарихи оқ иғ алары, мысырлық ә скерлері, қ аруының жең ісінің суреттеген мазмұ нынадағ ы ертегілерді табамыз.

Солардың ішінде «Гиксостық патша Апопи мен Фив билеушісі Секененра арасындағ ы ұ рыс туралы», Трояндық соғ ысындағ ы қ аланы алу немесе шығ ыстық Али бабадағ ы эпизодтарғ а ұ қ сайтын Тутмос III перғ ауыны кезің дегі тарихи қ олбасшы туралы «Джхутидің Юпа қ аласын алуы», Рамсес II ұ лы ә рі мұ рагері Меренптахтың ливиялық тарды талқ андағ ан жең ісі туралы «Израил стеласы» ертегілері жатады.

Сол сияқ ты Жаң а патшалық ә дебиетінде ө зінің ө мірлік сенімділігі ә рі лирикалығ ымен «Ун-Амон саяхаты» аталатын мысырлық Ун-Амонның Библге саяхаты туралы ә ң гімесі қ ұ нды. Бір ғ ана данада жеткен ол Мә скеуде А. С. Пушкин атындағ ы бейнелеу ө нері мемлекеттік мұ ражайында сақ талғ ан, Ә ң гіме сол кезең дегі елдер мен Мысырдың саяси жай-кү йі туралы қ ызық ты мә ліметтер катарын камтиды. Ун-Амон саяхатын сенімділігі мен кө ркемдік жетістігі бойынша «Синухе ә ң гімесімен» салыстыруғ а болады.

⇐ Предыдущая 5 6 7 8 91011 12 13 14 Следующая ⇒