22-тақырып. Халықаралық экологиялық құқық.

Жоспар:

1. Халық аралық экологиялық қ ұ қ ық ұ ғ ымы жә не оның мазмұ ны.

2. Халық аралық экологиялық қ ұ қ ық тың қ айнар кө здері.

3. Халық аралық экологиялық қ ұ қ ық қ ағ мдаларының жү йесі.

4. Халық аралық экологиялық қ ұ қ ық тағ ы халық аралық ұ йымдар.

Негізгі ұ ғ ымдар: экология, халық аралық экологиялық қ ұ қ ық, халық аралық экологиялық қ ұ қ ық тық қ атынастар.

Табиғ атты аяусыз эксплуатациялау объектісіне айналдырғ ан ө ндірістің кү рт ө суі жә не ғ ылыми техникалық прогресс, адамның қ ызметінің масштабының ұ лғ аюы қ оршағ ан ортағ а елеулі зиян келтіріп отыр.

Қ оршағ ан ортағ а мына факторлар жағ ымсыз ық пал етіп отыр: а) табиғ аттың жекелеген компоненттерін ұ тымсыз, тіпті шектен тыс тұ тыну, кейде жойып жіберу; б) қ оршағ ан ортаны ластау; в) қ арулы қ ақ тығ ыстар жә не т. б. Сонымен қ атар қ оршағ ан ортағ а жағ ымсыз ә сер ететін тағ ы бір фактор - адамның қ ызмет ету нә тижесінде антропогендік ластау. Ө ткен ғ асырдың ең басты мә селесі – қ ышқ ыл жауындар жауып, с оның нә тижесінде табиғ атты ластау болып табылды. Суларғ а сұ йық қ алдық тарды тө гу таза тұ щы сулардың қ орын азайтты, ол барлық су қ орларының биологиялық қ айыршылығ ына ә келді.

Табиғ ат жә не оның объектілері (ауа, тең іздер мен мұ хиттар, ормандар, жан-жануарлар, ғ арыш жә не т. б. ) адамзаттың ортақ игілігі болып табылады. Табиғ атты қ орғ аужә не оның ресурстарын ұ тымды пайдалану – қ азіргі уақ ыттың ө зекті мә селесі жә не ол ү шін бү кіл ә лем қ ауымдастығ ы мү дделі болып отыр. Осы проблеманы шешудің басты шарты: бү кіл мемлекететрдің табиғ атқ а қ атысты бірың ғ ай саясат жү ргізу жә не ө з территориясында табиғ атты қ орғ ау бойынша барлық шараларды қ абылдау; қ оршағ ан ортаны қ орғ ау бойынша ұ тымды заң нама ә зірлеп қ абылдау; БҰ Ұ шегінде жә не аймақ тық дең гейде ө ткізілетін қ оршағ ан ортаны халық аралық қ орғ ау бойынша акцияларғ а қ атысу.

Халық аралық қ ұ қ ық тың барлық негізгі қ ағ идалары қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жә не ұ тымды пайдалану сферасындағ ы басты реттеуші болып табылады. Сонымен қ атар қ оршағ ан ортаны халық аралық – қ орғ аудың арнайы қ ағ идалары да бар:

1) мемлекеттік шекарадан тыс қ оршағ ан табиғ и орта бү кіл адамзат игілігі болып табылады. Бұ л қ ағ ида 1967ж. ғ арыш туралы Келісімшартта (ІХб. ), 1982ж. тең із қ ұ қ ығ ы бойынша БҰ Ұ Конвенциясында (континенталдық шельфтің шегінен тыс кең істік пен тең із тү бінің қ орларына қ атысты) (ХІ бө лімі) бекітілген.

2) Қ оршағ ан ортаны жә не оның компоненттерін зерттеу жә не пайдалану еркіндігі. Барлық мемлекет жә не халық аралық ү кіметаралық ұ йымдар қ андайда болмасын дискриминациясыз қ оршағ ан ортада қ ұ қ ық қ а сай бейбіт ғ ылыми қ ызметпен айналысуына қ ұ қ ылы. Бұ л қ ағ ида 1959ж. Антарктика туралы Келісімшартта (ІІ б. ), 1967ж. ғ арыш туралы Келісімшартта (2б. ), 1982ж. тең із қ ұ қ ығ ы бойынша БҰ Ұ Конвенциясында (ХІІІб. ), 1979ж. Ай туралы Келісімде бекітілген.

3)Қ оршағ ан ортаны ұ тымды пайдалану. Табиғ и ресурстарды эксплуатациялау барынша тұ рақ ты дең гейде жү зеге асырылуы тиіс. Мемлекеттер табиғ и ресурстарды ө ндіру жә не қ айта ө ң деу бойынша тиімді шараларды жү зеге асыруғ а міндетті. Бұ л 1958ж. ашық тең іздің балық алу жә не оның тірі ресурстарын қ орғ ау туралы Конвенциясында; 1973ж. жағ алу қ ауіпі тө нген жабайы фауна мен флораның тү рлерінің халық аралық саудасы туралы Конвенцияда; 1979ж. кө шіп-қ онушы тү рлерін қ орғ ау бойынша Конвенция;

4)Қ оршағ ан ортаны ластауды болдырмау. Қ оршағ ан ортаны зерттеу жә не пайдалану кезінде мемлекеттер тосинді жә не ө зге де заттарды қ оршағ ан ортаның заласыздандыру мү мкндігінен асып кететіндей мө лшерде жә не концентрацияда шығ армаулары тиіс. Бұ л қ ағ ида 1979ж. ү лкен арақ ашық тық та ауаны трансшекаралық ластау туралы Конвенцияда, 1982ж. тең із қ ұ қ ығ ы бойынша Конвенцияда (ХІІ бө лімде), 1972ж. тең ізді қ алдық тар мен басқ а да материалдарды тө гумен ластауды болдырмау бойынша Конвенцияда, 1977ж. ә скери немесе табиғ и ортағ а кез келген ө зге де ық пал ету қ ұ ралдарын қ астық пен пайдалануғ а тыйым салу туралы Конвенцияда жә не т. б. халық аралық келісімшарттарда қ арастырылғ ан.

5)Қ оршағ ан ортаны зерттеуде жә не пайдалануда халық аралық ынтымақ тастық қ а жә рдемдесу. Қ оршағ ан ортаны сақ таумен байланысты халық аралық проблемаларды барлық елдердің ынтымақ тастығ ы, тең қ ұ қ ылық жә не ө зара пайда негізінде шешу қ ажет, сондай-ақ қ оршағ ан ортағ а жағ ымсыз ә серлерді жә не табиғ и қ орларды ө ң деп шығ аруды азайту жә не болдырмау мақ сатында шешу қ ажет. Бұ л қ ағ ида қ оршағ ан ортаны халық аралық қ орғ аудың негізгі қ ағ идаларының бірі болып табылады жә не барлығ ына дерлік келісімшарттарда бекітілген, мысалы, 1976ж. Тынық мұ хитының оң тү стік бө лігіндегі табиғ атты қ орғ ау туралы Конвенцияда; 1980ж. Антарктиканың тең іздік тірі ресурстарын сақ тау туралы Конвенцияда, 1982ж. тең із қ ұ қ ығ ы бойынша БҰ Ұ Конвенциясында бекітілген.

6)Қ оршағ ан ортаның сақ талуы ү шін халық аралық жауапкершілік. Қ оршағ ан ортаны жә не оның компоненттерін зерттеуде жә не пайдалануда мемлекеттермен бірге халық аралық ұ йымдар, заң ды тұ лғ алар, қ оғ амдық ұ йымдарда қ атысуы мү мкін. Бірақ та кез келген жағ дайда да қ оршағ ан ортағ а зиян келтіргені ү шін тек мемлекеттер ғ ана тартылады. Бұ л қ ағ ида 1982ж. тең із қ ұ қ ығ ы бойынша БҰ Ұ Конвенциясында, арнайы конвенцияларда, мысалы, 1963ж. ядролық зиян келтіргені ү шін азаматтық жауаптылық туралы Вена Конвенциясында, 1981ж. ядерлік материалдарды тең ізде тасымалдау облысындағ ы азаматтық жауаптылық туралы Конвенцияда бекітілген.

Ә лемдік мұ хит – халық аралық –қ ұ қ ық тық қ орғ ау объектісі. Ә лемдік мұ хит – Жердегі тіршілік ү шін ерекше маң ызды. Мұ хит-бұ л Жердің «тынысы». Жер шарының тұ рғ ындарын қ оректендіру (белок) кө зі жә не пайдалы қ азбалардың орасан зор байлығ ы шоғ ырланғ ан жері. Бірақ ғ ылыми-техникалық прогресс мұ хиттың тіршілік ету қ абілеттілігіне теріс ық пал етті – интенсивті кеме жү зу; континенталдық шельф суларындағ ы мұ най мен газды ө ндіруді арттыру, тең ізге мұ най жә не радиоактивті қ алдық тарды тө гу ауыр зардаптарғ а: тең із кең істіктерінің ластануына, Ә лемдік мұ хитта экологиялық тепе-тең діктің бұ зылуына ә келді. Қ азіргі уақ ытта адамзат алдында ғ аламдық міндет тұ р, бұ л –мұ хитқ а келтірілген зиянды тезірек жою, бұ зылғ ан тепе – тедікті қ алпына келтіру жә не оның болашақ та сақ талуына кепілдіктер белгілеу.

Ә лемдік мұ хитты қ орғ ау мақ сатында кө пжақ ты жә не аймақ тық келісімдердің бірқ атары қ абылданды. 1958ж. тең із қ ұ қ ығ ы бойынша Женева Конвенциясы мен 1982ж. тең із қ ұ қ ығ ы бойынша БҰ Ұ Конвенциясы мемлекеттерді тең ізді қ орғ ауғ а міндеттейді. 1982ж. Конвенцияла мемлекеттердің тең із тү бін эксплуатациялау, радиоактивті заттарды кө мумен, кемелерді пайдалану бойынша қ ызметтерінің нә тижесінде Ә лемдік мұ хитты ластауғ а тыйым салу туралы жалпы жағ дайлар баяндалғ ан.

Қ азіргі уақ ытта Ә лемдік мұ хитқ а оны мұ наймен ластау орасан зор зиян келтіріп отыр. Жыл сайын ә ртү рлі кө здерден тең ізге 12-14млн. тонна мұ най тү седі.

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Халық аралық экологиялық қ ұ қ ығ ы дегеніміз не?

2. Халық аралық экологоиялық жауапкершілік тү рлерін атаң ыз.

Негізгі жә не қ осымша ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

1. Қ ұ лжабаева Ж. О. Халық аралық жария қ ұ қ ығ ы. - Алматы, 2002. -467 с.

2. Сарсенбаев М. А. Международное право. – Алматы: Жеті Жарғ ы, 1996.

3. Бирюков П. Н. Международное право. Учебное пособие. –М.: Юристъ, 1998. -416 с.

⇐ Предыдущая 30 31 32 33 343536 37 38 39 Следующая ⇒