18-тақырып. Аумақ және шекара.

⇐ ПредыдущаяСтр 31 из 40Следующая ⇒

Жоспар:

1. Территория тү сінігі мен тү рлері.

2. Мемлекеттік территория.

3. Мемлекеттік шекара.

4. Халық аралық ө зендер мен кө лдер.

5. Арктиканың халық аралық – қ ұ қ ық тық режимі.

6. Антарктиканың халық аралық - қ ұ қ ық тық режимі.

Негізгі ұ ғ ымдар: аумақ, шекара, мемлекеттік шекара, халық аралық ө зен, халық аралық бұ ғ аздар, аумақ тық даулар.

Халық аралық қ ұ қ ық тағ ы территория - нақ ты бір қ ұ қ ық тық режимдегі кең істік - жер шарының бө лігі (қ ұ рлық тағ ы, судағ ы территориялар, жер қ ойнауы, ә уе кең істігі), ғ арыш кең істігі жә не аспан денелері.

Территорияның қ ұ қ ық тық мә ртебесі ішкі мемлекеттік заң дармен жә не халық аралық қ ұ қ ық тың нормаларымен анық талады.

Территориялар қ ұ қ ық тық режиміне байланысты мынадай тү рлерге бө лінеді:

-мемлекеттік территория;

-аралас режимдегі территория;

-халық аралық режимдегі территория.

Мемлекеттік территорияны мыналар қ ұ райды:

-қ ұ рғ ақ тағ ы территория - белгілі бір мемлекеттің шекарасының шегінде орналасқ ан барлық қ ұ рғ ақ тар мен аралдар;

-сулы территория (қ ұ рғ ақ тағ ы территорияда орналасқ ан барлық сулар, жағ ағ а тиіп жатқ ан тең іздер мен мұ хит суларының бө лігі);

-ә уедегі территория (қ ұ рғ ақ тағ ы жә не судағ ы тарриторияның ү стіндегі барлық ә уе кең істігі);

-жер қ ойнауы (қ ұ рғ ақ тағ ы жә не судағ ы территорияның астындағ ы жер бө лігі).

Шартты мемлекеттік территория – мемлекеттік территорияның шегінен тыс жү рген тең із, ә уе кемелері, космос корабльдері, сондай-ақ халық аралық территорияның шегіндегі қ ұ бырлар жә не ө зге де қ ұ рылыс жә не қ ұ рал-саймандар (бұ рғ ылау қ ондырғ ылары, жасанды аралдар).

Мемлекеттік территорияның қ ұ қ ық тық режимі ә рбір мемлекеттің ұ лттық заң дарымен анық талады; ал халық аралық келісімшарттар ішкі сулардың жә не территориялық тең іздердің қ ұ қ ық тық мә ртебесінің жекелеген аспектілерін қ амтиды; мемлекеттік шекараның келісім бойынша ө туін белгілейді, шекаралық режим мә селелерін белгілейді.

Мемлекеттік территорияның шегінде мемлекет ө зінің территориялық ү стемдігін жә не ұ лттық юрисдикциясын жү зеге асырады. Мемлекетке тиісті территорияны жә не ондағ ы пайдалы қ азбаларды иеленуге, пайдалануғ а жә не қ олдануғ а қ ұ қ ылы.

Қ азіргі халық аралық қ ұ қ ық мемлекеттік территорияны кү штеп ө згертуге тиым салды. Мемлекет территориясына қ ол сұ ғ ылмайды жә не ә скери жаулап алу жә не басқ а кү штеу ә рекеттерінің объектісі болып табылмайды.

Ешқ андай кү ш пен кү шті қ олдану нә тижесінде алынғ ан территориялық иеліктер немесе ө зге де пайдалар танылмайды.

Мемлекеттің территориясы мынаның нә тижесінде ө згеруі мү мкін:

- мемлекеттің бө лінуі, бір мемлекет қ ұ рамынан территорияның бө лігі бө лініп шық қ анда, екі немесе бірнеше мемлекеттердің бірігуі нә тижесінде;

- ұ лт-азаттық кү рес жә не ө зін-ө зі анық тау қ ұ қ ығ ын жү зеге асырғ анда;

- тараптардың келісімі бойынша мемлекеттік территориямен ауысу;

- агрессия ү шін жауапкершілік шараларын қ олдану;

- территорияғ а қ ұ қ ық ты беру – цессия (қ азіргі кезде қ олданылмайды).

Мемлекеттің территориялық ү стемдігінің шегі мемлекеттік шекарамен белгілейді.

Мемлекеттік шекара – бұ л бір мемлекеттің территориясын 2-ші мемлекеттің территориясынан бө летін халық аралық келісім шарттардың негізінде мемлекеттермен анық талғ ан сызық.

«Мемлекеттік шекара туралы» 1993 жылы 13 қ антардағ ы Қ Р заң ының 1 бабында былай делінген: «Қ Р мемлекеттік шекарасы территорияның - Қ Р қ ұ рғ ақ тағ ы, судағ ы, жер қ ойнауындағ ы жә не ә уе кең істігіндегі шегін анық тайтын сызық жә не осы сызық тан ө тетін жазық тық ».

Қ Р мемлекеттік шекарасының жалпы ұ зындығ ы – 13 022км, соның ішінде Каспий тең ізі бойынша – 1 730км.; РФ – 6 023км.; Қ ытаймен – 1 718км.; Қ ырғ ыстанмен – 1 053км; Ө збекстанмен – 2 153км жә не Тү ркіменстанмен – 345км.

Халық аралық қ ұ қ ық қ а сә йкес мемлекеттік шекараны белгілеу 2 кезең нен тұ рады: делимитация жә не демаркация.

Делимитация – бұ л мемлекеттік шекараның ө туінің жалпы бағ ытын келісімшарттық тә ртіпте анық тау жә не оны картағ а тү сіру. Мемлекеттік шекараның сызығ ы тү сірілген карта шекараның делимитациясы туралы келісімшарттың маң ызды бө лігі болып табылады.

Демаркация - бұ л мемлекеттік шекараның делимитациясы туралы келісімшартқ а сә йкес оны жергілікті жерде анық тау жә не оны сә йкес шекаралық белгілермен белгілеу.

Демаркацияны келісуші тараптардаң ө кілдерінен қ ұ рылғ ан аралас комиссия жү ргізеді. Демаркация бойынша барлық ә рекеттер хаттамалармен рә сімделеді.

Редемаркация – мемлекеттік шекараны қ айтадан қ алпына келтіруді жә не оны ә рекет ететін келісімшарттық қ ұ жаттардың негізінде шекаралық белгілермен белгілеуді білдіреді.

Редемаркация бұ зылғ ан, жойылғ ан шекаралық белгілердің қ айтадан қ алпына келтіру ү шін, жаң а қ осымша белгілерді, жә не жаң а хаттама-суреттемені қ ұ ру ү шін жү ргізілді.

«Мемлекеттік шекара туралы» Қ Р заң ының 6 бабы бойынша шекара айқ ын кө рінетін шекаралық белгілермен аң ық талады. Олардың мө лшері, формалары, белгілеу тә ртібі Қ Р Ү кіметімен жә не Қ Р халық аралық келісімшартымен анық талады.

Халық аралық қ ұ қ ық та оларды жү ргізу тә сілдеріне байланысты мемлекеттік шекараның мынадай тү рлері ажыратылады:

1) геометриялық – бұ л жазық тық тың бетіндегі 2 нү ктесі арасындағ ы тү зу сызық бойынша 2 мемлекеттің территориясын бө летін шекара;

2) орографиялық – жергілікті жердің рельефін есепке ала отырып жү ргізілген шекара: ө зен саласы, тау жотасы, тең із жағ алауы.

3) астрономиялық – бұ л географиялық сетканың сә йкес параллелдері мен меридиандары бойынша ө тетін шекара. Қ азақ станда бұ ндай шекара жоқ, тек Ресейде Арктиканың АҚ Ш-пен, Канадамен, Даниямен жә не Норвегиямен бө летін осындай шекаралар бар.

Шекаралық режим – бұ л азаматтардың кіру, уақ ытша болу, тұ ру, қ озғ алысының тә ртібін реттеу, Қ азақ станның территориялық жә не ішкі суларында жү ру ү шін кемежайларда, порттарда кемелерді шығ аруды есепке алу мақ сатында анық тап белгілеу.

Шекралық режим шекаралық аймақ та Қ Р Ү кіметімен белгіленеді. Шекаралық режим – мемлекеттік шекарағ а шығ арылатын шекаралық аймақ тың, территориялық сулардың жә не ішкі сулардың режимі. Ол мемлекеттік шекараны кү зетуде қ ажетті жағ дайлар туғ ызуғ а арналғ ан. Шекаралық аймақ тың ені – 5км.

Мемлекеттік шекара режимі – мемлекеттің шекаралас жатқ ан мемлекеттермен қ атынастарына байланысты сұ рақ тарды реттеу мақ сатында белгіленеді. Нақ тылап айтқ анда – бұ л – мемлекеттік шекарадан ө ту тә ртібін, шекаралық ө зендер мен суларда сол мемлекеттің жә не шет мемлекеттің ә скери жә не ә скери емес кемелерінің жү зуі мен келуін, мемлекеттік шекараның мазмұ нын, шекарада ә р тү рлі кә сіпшілік қ ызметтерді жү ргізудің тә ртібін белгілейді.

Ә уе кемелері мемлекеттік шекарадан арнайы аң ық талғ ан ә уе корридорлары арқ ылы ө теді.

Мемлекеттік шекараны ә скери жә не ә скери емес кемелердің кесіп ө туі Қ Р қ ұ зырлы органдары белгіленген ережелер бойынша жү ргізіледі.

Ә уе кемелерінің (мысалы, қ азақ стандық жә не шетелдік) ұ шуы шекаралық ә скердің жә не кеденнің ө ткізу бекеттері (пунктері) бар халық аралық ұ шуғ а ашық ә уежайларда жү ргізіледі. Мемлекеттік шекарадан ө тетін барлық тұ лғ алар, транспорт қ ұ ралдары, жү ктер шекаралық жә не кедендік бақ ылаудан ө теді.

Мемлекеттік шекара режимі - ұ лттық заң мен жә не халық аралық келісімшарттармен белгіленеді жә не мынадай ережелерден тұ рады:

- Шекара мазмұ ны;

- Тұ лғ алардың жә не транспорт кө ліктерінің шекараны кесіп ө туі.

Халық аралық ө зендер деп толығ ымен немесе жартылай 2 немесе бірнеше мемлекеттердің территориясынан ө тетін ө зердерді айтамыз. Мысалы, Рейн, Дунай, Ніл, Брахмаптура.

Осы ө зендер немесе олардың бө ліктері сә йкес мемлекеттің қ ұ рамына кіретін болғ андық тан, оның егемендігінде болады, жә не олардың жә не олардың қ ұ қ ық тық режимі ұ лттық заң намамен, сондай-ақ жағ алауындағ ы мемлекеттермен жасалғ ан халық аралық келісімшарттармен де анық талады, мысалы, Дунайдың қ ұ қ ық тық режимі 1948ж. Дунайдағ ы кеме жү зу режимі туралы Конвенциямен анық талады; Рейннің қ ұ қ ық тық режимі – 1868ж. Рейн бойынша кеме жү зу туралы Конвенциямен аң ық талады.

Келісімдермен халық аралық ө зендер бойынша кез келген мемлекеттің ә скери емес кемелерінің жү зуіне еркіндік берілген. Шетелдік кемелер жағ алауындағ ы мемлекеттермен жә не халық аралық келісімдермен белгіленген жү зу ережелерін сақ тауғ а міндетті.

Жағ алауында жоқ мемлекеттердің шетелдік ә скери кемелерінің халық аралық ө зендер бойынша жү зуіне тиым салынады.

Шекаралық ө зендерге қ атысты ерекше ережелер ә рекет етеді. Шекаралық ө зендер (кө лдер) – бұ л (мысалы, Амур ө зені, Каспий тең ізі) дегеніміз – 2 немесе бірнеше мемлекеттердің шекарасы ө тетін ө зендер немесе кө лдер. Осы ө зендер (кө лдер) бойынша кедергісіз жү зу қ ұ қ ығ ы халық аралық қ ұ қ ық қ а сә йкес, ереже бойынша, тек жағ алауындағ ы мемлекеттердің кемелеріне берілген. Шекаралық ө зендер бойынша жағ алауында жоқ мемлекеттердің ә скери кемелерінің жү зуіне тиым салынады.

Арктика – Солтү стік поляр шең берімен шектелген жә не Евразия, Солтү стік Америка материктерінің шетін, сонымен қ атар Солтү стік Мұ зды мұ хиттан тұ ратын жер шарының бө лігі.

Арктиканың территориясы АҚ Ш, Канада, Дания, Норвегия жә не Ресей мемлекеттерінің арасында полярлы секторларғ а бө лінген.

Поляр секторының концепциясына сә йкес осы жағ алаумен жә не Солтү стік полюстің нү ктесінде тү йісетін меридиандармен тү зелген сектор шегіндегі сә йкес полярлық мемлекеттердің Арктикалық жағ алауынан Солтү стікке қ арай жатқ ан барлық жерлер мен аралдар берілген мемлекеттердің территориясына кіреді деп саналады.

Поляр секторларының бү йір шекарасы сә йкес мемлекеттің мемлекеттік шекарасы болып табылады: полярлық секторда мемлекеттік территория территориялық сулардың сыртқ ы шегімен шектеледі. Бірақ та, жағ алауындағ ы мемлекеттердің экономикасы мен қ ауіпсіздігі ү шін полярлық секторлардың ерекше мың ыздылығ ын, осы аудандарда кеме жү ру қ иындығ ын есепке ала отырып, секторлардағ ы территорияда қ ұ қ ық тық режим белгіленеді, жә не ол территориялық сулардың режимінен біраз ғ ана айырмашылығ ы бар. Полярлық мемлекеттер полярлық сектордағ ы аудандарда шаруашылық қ ызметті жү ргізудің тә ртібін, қ оршағ ан ортаны қ орғ ау ережелерін белгілейді.

1926ж. КСРО ЦИК Президиумының қ аулысымен полярлық сектордағ ы ө з қ ұ қ ық тарын бекітті, бұ нда былай делінген: Кең естер Одағ ының солтү стік жағ алауындағ ы жә не Солтү стік полюста бірігетін меридиандар арасында орналасқ ан барлық ашылғ ан жә не болашақ та ашылатын жерлер КСРО-ның территориясы деп жарияланғ ан. Бұ нда тек Шпицберген архипелагының аралдары ғ ана Норвегияғ а жатады. Бұ л ерекшелікті қ ұ райды.

Антарктика – бұ л 60° ендіктін оң тү стікке қ арай жә не Антарктида, шельфтік мұ здық тардан жә не жағ алауындағ ы тең іздерден тұ ратын жер шарының бө лігі.

Антарктиканың қ ұ қ ық тық режимі 1959ж. Антарктика туралы келісімшартпен анық талады, бұ ғ ан 40 астам мемлекет қ атысты. 1995ж. Конференцияда мү ше - мемлекеттердің осы келісімі мерзімсіз деп табылды. 1959ж. келісімшарттың ережелеріне (жағ дайларына) сә йкес Антарктика еш мемлекеттің егемендігіне жатпайды. Келісімшарт Антарктика тек бейбітшілік мақ сатта ғ ана пайдаланылады деп белгіленген. Антарктикада мыналарғ а тиым салынғ ан:

- ә скери базалар мен қ орғ аныстарды тұ рғ ызуғ а;

- ә скери іс-қ имылдарды жү ргізуге;

- қ ару-жарақ тың кез келген тү рін сынауғ а;

- ядролық жарылыстарды жү ргізуге;

- радиоактивті қ алдық тарды кө муге.

Бірақ та, келісімшарт Антарктикада ғ ылыми зерттеулер жү ргізу ү шін жә не ө зге де бейбіт мақ сатта ә скери персоналдар мен оборудованияны пайдалануғ а тиым салмайды.

Келісімшартты сақ тауғ а қ атаң бақ ылау қ ойылғ ан. Ә рбір келісімшарттың қ атысушысы – мемлекет кез келген уақ ытта Антарктиканың кез келген ауданында ө з байқ аушыларын қ оюғ а қ ұ қ ығ ы бар жә не рұ қ сат етілген. Антарктикалық станциялар, қ ондырғ ылар, Антарктикадағ ы барлық мемлекеттердің тең із жә не ә уе кемелері бақ ылау ү шін ашылғ ан.

Антарктикадағ ы байқ аушылар мен ғ ылыми персонал қ ай мемлекеттің азаматы болып табылса, сол мемлекеттің юрисдикциясында болады.

Антарктиканың тірі жә не минералды ресурстарының қ ұ қ ық тық режимі – 1980ж. Антарктиканың тең іздегі тірі ресурстарын сақ тау туралы Конвенциямен, 1988ж. Антарктиканың минералды ресурстарын игеруді реттеу бойынша Конвенциямен жә не басқ а да қ ұ жаттармен реттеледі.

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Аумақ дегеніміз не?

2. Шекара дегеніміз не?

3. Арктиканың қ ұ қ ық тық мә ртебесі.

4. Антарктиканың қ ұ қ ық тық мә ртебесі.

Негізгі жә не қ осымша ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

1. Қ ұ лжабаева. Ж. О. Халық аралық жария қ ұ қ ық. –Алматы, 2003 ж.

2. Сарсембаев. М. А. Международное право. –Алматы, 1998 ж.

3. Г. Б. Хан т. б. Халық аралық қ ұ қ ық. Дә рістер курсы. –Алматы, 2003 ж.

4. И. И. Лукащук. Нормы международного право. -М., 1997 ж.

5. Г. И. Тункин. Теория международного право. -М. -1970 ж.

6. М. Б. Қ ұ дайбергенов. Международная уголовная ответственность физических лиц. –Алматы, 2000 ж.

7. Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік шекара туралы Заң ы 16. 01. 2013 ж. қ абылданғ ан // http: //adilet. zan. kz

⇐ Предыдущая 26 27 28 29 303132 33 34 35 Следующая ⇒