Қылмыстықпен күресудегі халықаралық ынтымақтастықтың қажеттілігі

Қ ылмыстық проблемасы бү гінгі таң ғ а дейін ә рбір мемлекеттің ішкі ісі деп есептеліп келді. Бірақ ұ лттық қ ылмыстық пен кү ресу жағ дайы қ азіргі уақ ытта жекелеген мемлекеттерге ғ ана емес, бү кіл адамзатқ а қ ауіп тө ндіретін қ ылмыстардың ө суімен кү рделеніп, мемлекеттердің бірлесіп кү ресуін жә не кү нделікті ө зара ынтымақ тасуын талап етеді. Мұ ндай ынтымақ тасуды бірқ атар факторлар қ ажет етеді.

Біріншіден, халық аралық қ ылмыстың тұ рақ ты ө суі, халық аралық терроризм, ә уе кө лігіндегі қ ылмыстар, заң сыз есірткі айналымы, қ ару-жарақ котрабандасы жә не басқ а қ ылмыстар қ анат жайып келеді.

Екіншіден, қ ылмыстар жетік ә рі шеьер тә сілдермен жасалатын болғ андық тан, оларды бір мемлекеттің кү шімен ашу қ иындық туғ ызып отыр.

Ү шіншіден, шекарамен шектелмейтін ұ лтаралық қ ылмыстық қ ауымдастық тар пайда болды. Олар ө те жақ сы ұ йымдастырылғ ан, ә рі ә р тү рлі елдерде ө з «ө кілдерін» орнық тырып, қ омақ ты қ аржы жә не техникалық мү мкіндіктер иеленіп, қ ұ қ ық қ орғ ау ұ йымдарымен қ ылмыстық байланыстар орнатды.

Қ ылмыстардың жекелеген тү рлерімен кү ресуге мемлекеттердің кү штерін ү йлестіру тарихта ежелден белгілі. Ынтымақ тасудың негізгі тү рі-халық аралық келісімдер бекіту. Олар: қ ылмыскерлерді беру туралы екіжақ ты шарттар, тергеу жә не сот тапсырмаларын ө зара екіжақ ты орындау, кейбір қ ылмыстар мен қ ылмыскерлер жайлы ө зара мә ліметтер алмасу, оларды іздеу мен ұ стау, қ ылмыстылық тың ө суіне байланысты ынтымақ тасудың жаң а тү рлерін іздеу. Арнайы ү кіметаралық жә не ү кіметаралық емес халық аралық ұ йымдар пайда бола бастады. Мемлекеттер жиі-жиі халық аралық конгрестер, конференциялар шақ ырып, онда қ ылмыстылық пен кү ресу проблемасын талқ ылаумен қ атар, халық аралық сипаттағ ы нақ ты ескерту іс-шараларын жасайтын болды.

Мемлекеттердің халық аралық қ ылмыстылық пенкү ресудегі ынтымақ тасуының екі тү рін бө ліп кө рсетуге болады.

Олар:

- шарттық -қ ұ қ ық тық немесе арнайы келісімдерді бекіту арқ ылы болатын конфенциялық тетік;

- халық аралық ұ йымдар аясындағ ы институциялық тетік.

Мемлекеттердің халық аралық қ ылмыстық пен кү ресудегі ынтымақ тастығ ының негізгі нысандары:

1. Мемлекеттер арасында арнайы келісімдер бойынша бекітілген қ ылмыстардың алдын алу мен ескерту;

2. Бас бостандығ ынан айырылғ ан, сотталғ ан тұ лғ аларды жазасын ө теу ү шін ө зі азаматы болып табылатын мемелекетке немесе тұ рғ ылыұ ты жеріне беру;

3. Басқ а мемлекеттің ұ йымдарына шартты тү рде сотталғ андар мен шартты тү рде босатылғ ан қ ұ қ ық бұ зушыларғ а қ адағ алауды беру;

4. Басқ а мемлекетке немесе халық аралық ұ йымғ а қ ылмыстық қ адағ алауды жү зеге асыру ү шін қ ылмыскерлерді беру;

5. Бір мемлекет азаматтарына қ атысты сот тө релігі басқ а елде жү зеге асқ анда олардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын қ орғ ау;

6. Қ ылмыстық тың себептері мен басқ а да мә селелерін бірлесіп зерттеу, сондай-ақ, полицейлікжә не басқ а органдардың қ ызметі жө нінде тә жірибе алмасу;

7. Мамандар дайындау, сараптамалық қ ызметтер кө рсету, басқ а мемлекеттерге арнайы ғ ылыми-техникалық қ ұ ралдарды жеткізу жә не материалдық -техникалық кө мек кө рсету;

8. Жедел, қ ұ қ ық тық хә не басқ а ақ параттар алмасу.

Қ азіргі уақ ытқ а дейін халық аралық қ ылмыстық қ ұ қ ық тың ережелері жү йеге тү сірілген.

1992 ж. БҰ Ұ -ның халық аралық қ ұ қ ық комиссиясы 60 баптан тұ ратын халық аралық қ ылмыстық соттың мә ртебесі туралы жобаны қ абылдап, Бас Ассамлеяғ а берді мә ртебеге сә йкес соттың қ ұ зіреті, сотұ а БҰ Ұ -ның Қ ауіпсіздік Кең есімен берілген ә скери қ ылмыстарғ а, адам қ ұ қ ық тарын жү йелі тү рде жә не жаппай бұ зу, қ инау, кепілге алушылық, заң сыз есірткі айналымы, халық аралық терроризм жә не басқ а қ ылмыстарғ а таралды. Бірақ бұ л ү шін мемлекеттер соттың қ ұ зіретін тну қ ажет. 1998 ж. 17 шілдесінде Римдеө кілетті ө кілдердің БҰ Ұ -ның саясында ө ткізген Дипломатиялық конференциясында Халық аралық қ ылмыстық сот қ ұ рылып, оның заң ы қ абылданды.

Алғ аш рет халық аралық қ ылмыстардың тізімі 1945 ж. халық аралық ә скери трибуналдың жарғ ысында белгіленді. Халық арлық ә скери трибунал жарғ ысының 6-бабында халық аралық қ ылмыстар 3 топқ а топтастырылғ ан:

1. Бейбітшілікке қ арсы қ ылмыстар-басқ ыншылық соғ ысты жоспарлау, дайындау, бастау немесе жү ргізу, соғ ысты халық аралық шарттарды, келісімдерді бұ зу арқ ылы жү ргізу;

2. Ә скери қ ылмыстар-ә скери заң дар мен ә дет-ғ ұ рыптарды бұ зушылық тар: кісі ө лтіру, жаулап алынғ ан аймақ тағ ы бейбіт тұ рғ ындарды қ орлау немесе қ ұ лдық қ а ә кету, ә скери тұ тқ ындарды ө лтіру немесе қ орлау, кепілге алынғ андарды ө лтіру, қ оғ амдық немесе жеке меншікті тонау, жә не т. б.

3. Адамзатқ а қ арсы қ ылмыстар-кісі ө лтіру, соғ ысқ а дейінгі немесе соғ ыс кезең інде бейбіт тұ рғ ындарғ а қ атысты қ ырып-жою, қ ұ лдық қ а айналдыру, жер аудару жә не басқ а да қ аттыгездіктер; саяси, діни немесе нә сілдік себептер бойынша қ удалау жә не т. б. Халық аралық қ ылмыстарғ а геноцид, апартеид, нә сілшілдік, отаршылдық, экоцид, биоцид т. б. жатады.

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Халық аралық қ ылмыстық қ ұ қ ық дегеніміз не?

2. Халық аралық қ ылмыстың тү рлерін атағ ыз.

3. Экстрадиция дегеніміз не?

Негізгі жә не қ осымша ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

1. Қ ұ лжабаева. Ж. О. Халық аралық жария қ ұ қ ық. –Алматы, 2003 ж.

2. Сарсембаев. М. А. Международное право. –Алматы, 1998 ж.

3. Г. Б. Хан т. б. Халық аралық қ ұ қ ық. Дә рістер курсы. –Алматы, 2003 ж.

4. И. И. Лукащук. Нормы международного право. -М., 1997 ж.

5. Г. И. Тункин. Теория международного право. -М. -1970 ж.

6. М. Б. Қ ұ дайбергенов. Международная уголовная ответственность физических лиц. –Алматы, 2000 ж.

⇐ Предыдущая 25 26 27 28 293031 32 33 34 Следующая ⇒