20-тақырып. Халықаралық әуе құқығы.

Жоспар:

1. Халық аралық ә уе қ ұ қ ығ ы ұ ғ ымы жә не оның дамуы.

2. Халық аралық ә уе қ ұ қ ығ ының негізгі қ ағ идалары.

3. Ә уе кең істігінің режимі жә не халық аралық ұ шуды қ ұ қ ық тық реттеу.

4. Ә уе қ атынастарын халық аралық -қ ұ қ ық тық реттеу.

Негізгі ұ ғ ымдар: ә уе, халық аралық ә уе, халық аралық ә уе қ ұ қ ығ ы, халық аралық ә уе қ атынастары, ә уе кең істігі, халық аралық ұ шу, ә уе қ атынастары.

XX ғ. басында ә уе кең істігінін заң дылық табиғ аты мен ә уе кең істігін иеленудің қ ұ қ ық тық шегі туралы мә селелер кө птеп қ арастырылды. Сол кезде бұ л туралы екі теория пайда болды. Ол «ә уе еркіндігі»мен ә уе кең істігінің мемлекеттік егемендігі туралы теориялар.

«Ә уе еркіндігі»туралы теория француз ғ алымы П. Фошильдікі, екінші теория голландық ғ алым Лайкламе Найхольттікі. Осы ғ ылымыжетістіктердің негізінде ә уе кең істігін қ ұ қ ық тық реттеу туралы конфенциялар пайдаболды. Ә уе кең істігін халық аралық реттеу ө з бастамасын 1919 ж ә уе навигациясы туралы Париж конвенциясынан алды. Онда қ ұ рылық пен су аймақ тары жататын ә уе кең істігін мемлекеттің егемендігі қ ағ идаты бекітті. Ә уе кең істігінің қ ұ қ ық тық режимінің ғ ылыми талқ ылануы проблемасының нә тижесінде 1919 ж Париж конвенциясы қ абылданды. Бірақ бұ л конвенцияның ө з кемшіліктері де болды. Олардың ең негізгісі халық аралық ә уе хабарландыруындағ ы еркін ұ шу мә селелерін қ амтамасыз ету. Ә уе кө лігінің дамуымен жә не оны тек қ озғ алу ү шін емес жә не коммерциялық мақ саттармен алып жү руді жү зеге асыратын басқ а да (1919 ж. Париж конвенциясынан басқ а) халық аралық қ ұ қ ық тық актілер қ абылданды. Оның ішінде 1928 ж. коммерциялық авиация туралы Панамерикандық конвенциясы қ абылданды.

Ә уе кө лігі қ ызметінің қ ұ қ ық тық реттелуін екінші дү ниежү зілік соғ ыс уақ ытша тоқ татты. Бірақ 1944 ж. АҚ Ш-тың ынтасымен Чикагода 1919 ж. Париж конвенциасының орнына жаң а конвенцияны талқ ылау ү шін халық аралық конвенция шақ ырылды. Осы 1944 ж. Чикагода Азаматтық авиация жө ніндегі Чикаго конвенциясының нә тижесінде мынадай негізгі қ ұ жаттар қ абылданды: Конвенцияның шешуші актісі, ә уе хабарларын халық аралық транзиттеу жө нінідегі келісім жә не халық аралық ә уе кө лігі туралы келісім.

Ә уе кемелерінің коммерциялық қ ызметіне келетін болсақ мысалы, жолаушыларды, жү ктер мен поштаны тасымалдауғ а байланысты, онда Чикаго конвенциясының қ орытынды актісінде бұ л мә селелер екіжақ ты келісімдер арқ ылы реттелетіндігі шешілді.

1959 ж. Азаматтық авиацияның Европа конвенциясы Страсбургстік типтік деп аталатын «ә кімшілік жә не техникалық сипаттағ ы ү лгі ережені» қ абылданды.

1991 ж. ТМД елдері ә уе кең істігін ортақ пайдалану жә не азаматтық авиация туралы келісім шартқ а отырды. Ал 1993 ж. осы мемлекеттер арасында арнайы тағ айындалғ ан ә уе кемелерін ұ шыру туралы келісім шарт жасалды. 1996 ж. ТМД қ ұ рамына мү ше мемлекеттер ә уе кең істігін қ орғ ау туралы конвенция қ абылдады, Қ азақ стан Республикасы 1995 ж. 20 желтоқ санда Қ. Р Президент заң дық кү ші бар «Қ Р-дың авиация қ ызметі жә не ә уе кең істігін пайдалану» жарлығ ын қ абылдады.

Халық аралық ә уе қ ұ қ ығ ы ұ ғ ымына келетін болсақ, ешқ андай халық аралық шарттарда нақ ты тү сініктеме берілмеген, ө йткені алдын ала ә уе қ ұ қ ығ ы ішкі мемлекеттік мә селелерге жататын, қ азіргі жағ дайда халық аралық қ атынастар ұ лғ айғ ан жағ дайда ә уе қ ұ қ ығ ының маң ызы ө те зор деп айтуғ а болады.

Халық аралық ә уе қ ұ қ ығ ы - ә уе кең істігін, оның анық таушы қ ұ қ ық тық режимін қ олдануғ а байланысты халық аралық субьектілердің арасындағ ы қ атынастарды реттейтін арнайы қ ағ идаттар мен нормалардың жиынтығ ынан тұ ратын халық аралық қ ұ қ ық бө лімі.

Халық аралық ә уе қ ұ қ ығ ы – халық аралық ә уе хабарландыруын жү зеге асыру жә не олардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету мақ сатында ә уе кең істігін пайдалануғ а байланысты халық аралық субьектілер арасындағ ы қ атынастарды реттейтін халық аралық қ ұ қ ық тың саласы.

Ә уе кең істігін екі тү рге бө луге болады:

1. Егеменді ә уе кең істігі;

2. Халық аралық ә уе кең істігі;

3. Халық аралық ә уе қ ұ қ ығ ының негізгі қ ағ идаттары.

Халық аралық ә уе қ ұ қ ығ ының арнайы негізгі қ ағ идаты мемлекеттін ө з ә уе кең істігіне толық жә не ерекше егемендігінің таралуы. Ә уе кең істігіне егемендік қ ағ идатының мазмұ ны мемлекеттер ө з ә уе кең істігінде ө здері қ ұ рғ ан қ ұ қ ық тық режимін қ олдануы болып табылады. Осы қ ағ идат халық аралық келісімдерге қ алай бекітілсе дә л солай ә р елдің заң дылығ ында да бекітіледі. Кез келген ә уе кемелері қ андайда бір мемлекеттің аумағ ы шегінен ұ шып ө ткенде, сол мемлекеттің ә уе хабарландыруына байланысты заң дар мен тә ртіптерді қ атаң орындауғ а міндетті. Ө з ә уе кең істігіне егемендік қ ағ идатын негізге ала отырып, мемлекеттер ә детте ұ шу жолдары мен бағ ыттарын, ал қ ажет болғ анда тыйым салынғ ан аймақ тар арқ ылы ұ шу жә не радиобайланыс ережелерінің тә ртібін анық тап, ұ шу қ орғ асын қ амтамасыз етеді.

Мемлекет аумағ ында ұ шу ережелері. Тә жірибеде мемлекет аумағ ынан ә уе кемелерінің ұ шуы тұ рақ ты жә не тұ рақ сыз болып бө лінеді. Тұ рақ ты ұ шу алдын ала бекітілген кестемен, жоспармен белгіленген сызық пен жү зеге асырылады. Ал тұ рақ сыз ұ шу ә уе (чартерлік ә уе тасымалдау) қ атынастары екі немесе бірнеше мемлекеттердің арасында екіжақ ты келісіммен белгіленеді. Кейбір мемлекеттер (мысалы АҚ Ш) авиакә сіпорындарғ а ө з аумағ ына келгенде сақ тауғ а міндетті қ осымша талаптар қ ойылғ ан пайдалану рұ қ сатын береді.

Чикаго конвенциясының 5-бабына сә йкес осы конвенцияғ а мү ше мемлекеттердің халық аралық ә уе хабарландыруында тұ рақ ты ұ шуғ а жатпайтын ә уе кемелері басқ а мемлекет аумағ ынан ұ шуғ а тек сол жағ дайда қ ұ қ ылы, егер олар Чикаго конвенциясының нормаларын бұ збай жә не конвенцияғ а мү ше мемлекет аумағ ына ұ шып ө ту немесе коммерциялық емес мақ сатта рұ қ сат етіледі. Мемлекеттер ө з аумағ ында ұ шып бара жатқ ан шетел ә уе кемесін тоқ татуғ а қ ұ қ ылы.

Егемендік қ ағ идадынан мемлекеттер ө з аумағ ында ә уе кемелері мен басқ а да ұ шу аппарттарының ұ шуы жү зеге асырылуы ү шін ережеге шығ арады. Чикаго конвенциясынын 6-бабына сә йкес «арнайы рұ қ сат немесе осы мемлекеттін басқ а бір санкциясы жә не осындай рұ қ сат пен санкцияның жағ дайларына қ атысты болмаса, келісім жү ргізіп жатқ ан мемлекеттін аймағ ы ү стінде немесе аймағ ында ешқ андай халық аралық ә уе хабарландыруын жү зеге асыруы мү мкін емес».

Тә жірибеде шетелдер аумағ ының шегінде ә рдайым ұ шу қ ұ қ ығ ын мемлекеттер ә уе хабарландыру туралы келісім арқ ылы алады. Кейбір мемлекеттер (ә сіресе АҚ Ш) авиакә сіпорындарғ а сол аумақ қ а ұ шуда ә уе кемелері талаптарының тізімі бар қ осымша пайдалану рұ қ сатын береді.

1952 ж. ИКАО кең ес халық аралық ә уе хабарландыруы арқ ылы ә рдайым ресми анық тама қ абылдайды. Халық аралық навигацияда ә рбір ә уе кемесінің тіркеу туралы куә лік, ұ шуғ а жарайтындығ ы туралы куә лік, борттық журнал жә не т. б қ ұ жаттары болуы керек.

Шет мемлекеттердің ә уе кең істігіндегі ә уе кемелеріне сол мемлекеттің заң ы жә не кедендік, валюталық, карантиндік бақ ылауы тарайды.

Ә уе кемесі апатқ а ұ шырағ ан жағ дайда қ ай мемлекеттің аумағ ында апатқ а ұ шыраса. Сол мемлекет апатқ а ұ шырағ ан ә уе кемесіне кө мектесуі тиіс.

Шекараны бұ зғ ан немесе ә уе жолынан шығ ып кеткен шетел ә уе кемесін ә уе кемесінің бортындағ ы жолаушылардың ө міріне қ ауіп тө ндірмей жә не ә уе кемесінін қ ауіпсіздігін сақ тауғ а ә рекет жасау керек.

4. Халық аралық ә уе тасымалдауын қ ұ қ ық тық реттеу.

Халық аралық ә уе тасымалдауындағ ы негізгі мә селе шетел авиакә сіпорындарының коммерциялық қ ызметтерін реттеу болып табылады. Осы проблема ө з кезінде ірі авиациялық державалар мен олардың авиакомпанияларының арасында ү лкен дау туғ ызғ ан. Егер коммерциялық қ ұ қ ық ұ ғ ымына келетін болсақ, бұ л авиакә сіпорындарғ а жолаушылар, жү ктер мен поштаны сыйақ ы ү шін ә уе арқ ылы тасымалдауына рұ қ сат беру.

Халық аралық ә уе тасымалдау ұ ғ ымы ә детте коммерциялық қ ұ қ ық тармен ашылады:

- транзиттік қ ұ қ ық ты берген мемлекеттің аумағ ында қ ондырусыз транзиттік ұ шу қ ұ қ ығ ы;

- коммерциялық емес мақ сатта транзиттік ұ шу, қ ондыру қ ұ қ ығ ы;

- ә уе кемесі тіркелген мемлекетке ұ шуда шет мемлекеттен бортқ а алынғ ан жолаушылар мен жү ктерді жә не поштаны алып кетуге қ ұ қ ылы;

- ә уе кемесі тіркелген мемлекеттен бортқ а алынғ ан жолаушыларды шығ ару, жү к пен поштаны шығ ару шет мемлекетке алып келуге қ ұ қ ылы;

- осы негізгі «ауа еркіндігінен» тағ ы да басқ а қ ұ қ ық тар;

- ө з мемлекетінің аумағ ы арқ ылы ү шінші мемлекетке тасымалдауды жү зеге асыруғ а қ ұ қ ылы;

- ө з мемлекетінің аймағ ынан ө тпей, ү шінші мемлекеттің аймағ ы арқ ылы тасымалдауды жү зеге асыруғ а қ ұ қ ылы.

Қ азіргі уақ ытта осы кө рсетілген ауа еркіндігінің тү рлері ә уе кемесін тіркелген мемлекетке ғ ана емес, сонымен қ атар мемлекет – пайдаланушыда (ә уе кемелерін жалғ а алушы) қ олданылады.

Батыс Еуропада коммерциялық қ ұ қ ық ты реттеудін жаң а бағ ыты бойынша ә уе тасымалы туралы екіжақ ты келісімдер (мысалы: 1984 ж7Ұ лыбритания мен Нидерланды арасындағ ы келісім, ФРГ мен Люксембург) ашық тә ртіпті маршрут қ ағ идатына сә йкес бесінші «еркіндік» қ ұ қ ығ ы бойынша ө кілетті авиация органдарымен (ү кіметпен емес) қ олданылады.

Қ азақ стан Республикасының кө лік жә не телекоммуникация министрлігі басқ а міндеттермен қ атар, халық аралық жә не мемлекетаралық кө лік аймағ ында қ ызмет етеді. Қ. Р кө ліктік кешенді басқ арудағ ы мемлекеттік орталық басқ ару органы болып табылады. Оның қ ұ рамына сонымен қ атар ә уе кө лігі де кіреді, мұ ны басқ аратын Азаматтық авиация комитеті. Одан басқ а Қ азақ станда жеке авиациялық кә сіпорындар қ ызмет істейді, қ азіргі кезде Қ азақ стан 70-тен астам ә уекомпанисы бар, оның ішінде 40%-ның ә уекомпаниясында ө з ә уе кешелері жоқ, соғ ан қ арамастан олардың жасайтын қ ызметтері халық аралық тарифпен бірдей. Ө кілеттік мақ сатта, осы кә сіпорынның мү ддесін қ орғ ау ү шін авиациялық кә сіпорындар шетелге ө зінің ө кілдіктерін жібере алады, мысалы: Қ. Р ә уе нарығ ында шетелдік ә уе компаниялар 70% болып саналады.

5. Халық аралық ә уе қ ұ қ ығ ындағ ы жауапкершілік. Мемлекеттің жауапкершілігі. Мемлекеттер халық аралық ә уе қ ұ қ ығ ының қ ағ идаттары мен нормаларын бұ зғ андары ү шін саяси жауапкершілікке тартылады. Ол жауапкершілік ИКАО Ассамблемына дауыс беру қ ұ қ ығ ынан айрылу тү рінде болуы мү мкін. Сонымен қ атар, мемлекеттер басқ а мемлекеттін ә уе кең істігі егемендігін бұ зғ аны ү шін халық аралық жауапкершілікке тартылады.

Ә уеде тасымалдаушы (авиакә сіпорын) жолаушылар мен жү к иелеріне келтірген шығ ындары ү шін азаматтық – қ ұ қ ық тық жауапкершілікке тартылады.

1929 ж. Варшава конвенциясына сә йкес тасымалдаушы жолаушының ө ліміне алып келген немесе кез келген дене жарақ аты жә не жү ктің жоғ алуы мен жеткізіп беру уақ ытын кешіктіргені ү шін келтірген зиянғ а жауап береді.

Варшавағ а келісім – шарт жү йесінде ә уеде тасымалдаушы жуапкершілігінің максимум шекті кө лемі белгіленген. Ә рбір жолаушы ү шін (апттан қ айтыс болғ ан жағ дайда) жауапкершілік шегі - 250 мың француз аптыны, ә рбір - 1 кг салмақ жү к ү шін – 250 мың француз алтыны, ә рбір қ олды ұ стап жү рген затқ а 5 мың француз алтыны. 1966 ж. Монреаль келісім – шарты бойынша тасымалдаушының жуапкершілік шекті кө лемі 75 мың американ долларына кө бейтілді. 1971 ж. Гватемала хаттамасы жауапкершілікті ө теудің кө лемін 100 мың долларғ а ө сірді.

6 Халық аралық Азаматтық авиация халық аралық ұ йымы (ИКАО)

ИКАО – ұ ғ ымының ағ ылшын тілінен аударылғ ан аты. Бұ л ұ йым 1944ж. Чикаго конвенциясында азаматтық авиация мә селелерін шешу ү шін қ ұ рылғ ан. ИКАО-ның ө зінің ішкі жарғ ысы бар. 1946ж. бұ л ұ йым БҰ Ұ -ның мамандандырылғ ан ұ йымы мә ртебесін алды.

Қ азіргі уақ ытта ИКАО – азаматтық авиация саласындағ ы ү лкен ұ йым. Оның қ ұ рамына 150 мемлекет бар. Қ азақ стан Республикасы 1992 ж. 21 тамызынан бастап осы ұ йымғ а мү ше.

ИКАО-ның негізгі мақ саты Чикаго конвенциясына сә йкес халық аралық азаматтық авиациялардың қ ауіпсіздігін жә не дамуын қ амтамасыз ету.

ИКАО-ның жоғ арғ ы органы Ассамблея болып табылады. Оғ ан барлық мемлекет қ атысушылары қ атысады. Олар ә р ү ш жылда бір жиналады жә не онда олардың ә рқ айсысы бір дауысқ а ие болады. Атқ арушы органы – кең ес болып табылады. Ол жыл сайын ү ш рет жиналады жә не оның мү шелері 33 мемлекет. Ә уе навигациясы комиссиясы 15 адамнан тұ рады. Оның мү шелері ә уенавигациясы саласындағ ы заң ды тұ лғ алар болады. Секретариатты кең ес сайлағ ан Бас хатшы басқ арады. Заң ды комитетке ИКАО-ғ а мү ше мемлекеттер ө кілдерінің бә рі қ атысады.

ИКАО-ның тұ рғ ылық ты жері – Канаданың Монреаль қ аласы.

Сонымен қ атар халық аралық ә уе қ атынастарында маң ызды халық аралық ұ йымдарғ а Азаматтық авиацияның Еуропалық конвенциясы (ЕКАК), Аэронавигацияның қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету жө ніндегі Еуропа Ұ йымы (Еуробақ ылау), Азаматтық авиацияның Африка комиссиясы (АФКАК) т. б.

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Халық аралық ә уе қ ұ қ ығ ының қ айнар кө здерін атағ ыз.

2. Халық аралық ә уе қ ұ қ ығ ы дегеніміз не?

3. Халық аралық ә уе қ атынастарын реттейтін халық аралық ұ йым.

Негізгі жә не қ осымша ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

1. Қ ұ лжабаева. Ж. О. Халық аралық жария қ ұ қ ық. –Алматы, 2003 ж.

2. Сарсембаев. М. А. Международное право. –Алматы, 1998 ж.

3. Г. Б. Хан т. б. Халық аралық қ ұ қ ық. Дә рістер курсы. –Алматы, 2003 ж.

4. И. И. Лукащук. Нормы международного право. -М., 1997 ж.

5. Г. И. Тункин. Теория международного право. -М. -1970 ж.

6. М. Б. Қ ұ дайбергенов. Международная уголовная ответственность физических лиц. –Алматы, 2000 ж.

⇐ Предыдущая 28 29 30 31 323334 35 36 37 Следующая ⇒