23-тақырып. Халықаралық гуманитарлық құқық.

Жоспар:

1. Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық ұ ғ ымы жә не оның қ айнар кө здері.

2. Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық қ ағ идаларының жү йесі.

3. Хаық аралық Қ ызыл Крест (ХҚ КК) қ ұ қ ық тық мә ртебесі.

Негізгі ұ ғ ымдар: гуманитарлық қ ұ қ ық, халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық, қ арулы жанжалдар, делегация, ә скери қ имылдар.

Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық - бұ л ізгілік қ ағ идаларына негізделген жә не қ арулы қ актығ ыстар салдарын шектеуге бағ ытталғ ан қ ұ қ ық тық нормалар мен институттардың жиынтығ ы. Ол ә скери қ имылдарғ а тікелей катыспағ ан немесе қ атысуын тоқ таткан адамдарды қ орғ айды жә не соғ ыс жү ргізу қ ұ ралдары мен ә дістерін таң дауды шектейді. Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық ты сондай-ақ «соғ ыс қ ұ қ ығ ы» немесе «қ арулы жанжалдар қ ұ қ ығ ы» деп те атайды.

Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық мемлекеттер арасындағ ы қ атынастарды реттейтін халық аралық қ ұ қ ық тың бір бө лігі болып табылады. Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық тың қ алыптасуының қ айнар кө здері ретінде ережелер мен нормаларды айтуғ а болады, олар ә лемнің барлық діндері мен мә дениеттерінде кездеседі. Осы заманғ ы халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық тың дамуы 1860 ж. басталды. Сонан бері мемлекеттер осы заманғ ы жағ дайлардағ ы соғ ыс жү ргізу тә жірибелеріне негізделген жә не ізгілік пен мемлекеттердің ә скери талаптарының арасындағ ы қ атаң тепе-тең дікті орнатуғ а арналғ ан ә деттегі ережелер дің бірқ атарын мойындауғ а келісті. Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық тың дамуына ү лес қ осқ ан мемлекеттер саны артты.

Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық екі қ ұ қ ық тық проблеманың зерттелуін қ амтиды:

1. ә скери қ имылдарғ а тікелей қ атыспағ ан немесе қ атысуларын тоқ татқ ан адамдарды қ орғ ау;

2. соғ ыс жү ргізу ә дістеріне, атап айтқ анда, қ арудың кейбір тү рлерін жә не ә скери тактиканы қ оса алғ анда, ә скери қ имылдар жү ргізу ә дістеріне шектеулер қ ою.

Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық ә скери қ имылдарғ а қ атыспайтындарды, атап айтқ анда: азаматтық халық ты, медициналық жә не рухани қ ызметкерлерді қ орғ айды. Халық аралық -қ ұ қ ық тық нормалардың қ орғ ауында сондай-ақ ә скери қ имылдарғ а қ атысуын тоқ татқ андар да болады. Мү ндай санатқ а: жараланғ андар, кеме апатына ұ шырағ андар, аурулар мен тұ тқ ындар кіреді.

Халық аралық гуманитарлық қ ү қ ық тың қ ұ қ ық тық нормаларына орай, оның қ орғ ауындағ ы адамдарғ а шабуыл жасауғ а тыйым салынады. Олардың жеке адамдарына қ ол сұ ғ уғ а болмайды жә не олардың ар-намысына тиетін, кемсітетіндей қ атынас жасалмау керек. Аурулар мен жаралыларғ а кө мек кө рсету қ ажет. Конвенциялық нормаларғ а сә йкес, қ арулы қ ақ тығ ыстарғ а байланысты ә скери тұ тқ ындар мен ұ сталғ ан адамдарғ а тиісті тамақ тандыру, тұ рғ ын-ү й жә не сот кепілдіктері беріледі. Госпитальдар мен санитарлық -кө лік қ ұ ралдары сияқ ты объектілер қ орғ ауда болады жә не оларғ а шабуыл жасауғ а болмайды. Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық қ орғ ауда болатын жерлер мен адамдары тану ү шін қ олданылуы мү мкін тү рлі эмблемалар мен сигналдарды қ арастырғ ан. Мү ндай эмблемаларғ а Қ ызыл Крест жә не Қ ызыл Жарты ай эмблемасы жатады.

Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық ә скери қ имылдардың кез келген қ ұ ралдары мен ә дістеріне тыйым салады. Олар:

•ә скери қ имылдарғ а қ атыспайтындар арасында айырмашылық -тардың болуына жол бермейді, мысалы азаматтық тұ лғ алар мен оларғ а қ атысатын адамдар арасында;

•артық залалдар немесе артық қ асіреттерге;

•коршағ ан табиғ и ортағ а елеулі немесе ұ зақ мерзімді залал келтіретін жағ дайда.

Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық нормалары паршалайтын оқ тарғ а, химиялық жә не биологиялық қ аруларғ а, соқ ыр қ ылатын лазер қ аруларына тыйым салды.

Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық қ арулы жанжалдарғ а ғ ана қ олданылады, ол ішкі тә ртіпсіздіктерді қ амтымайды жә не мемлекеттер дің кү ш қ олдануғ а жол беретін жағ дайларына таралмайды. Бұ л жағ дайлар халық аралық қ ұ қ ық тың жеке, бірак маң ызды саласымен реттеледі, ол Біріккен Ұ лттар Ұ йымының Жарғ ысында бейнеленген. Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық жанжал туғ ан кезде қ олданылады жә не оны кімнің бастағ анынан тә уелсіз тү рде жанжалдасушы барлық тараптарғ а ә рекет етеді.

Халық аралық қ арулы жанжалдар мен халық аралық сипат алмайтын қ арулы жанжалдардың арасында айырмашылық тар болады. Біріншісіне, кем дегенде екі мемлекет қ атысатын жанжалдар жатқ ызылады. Олар тө рт Женева Конвенциясы мен Қ осымша хаттамада мазмү ндалғ ан кептеген нормалардың ә рекетіне бағ ынады. Халық аралық сипат алмайтын қ арулы жанжалдарғ а қ олданылатын қ ұ қ ық нормалары кө лемі аздау. Олар жалпығ а ортақ Конвенцияның 3-бабында, II Қ осымша Хаттамада мазмұ ндалғ ан. Дегенмен, халық аралық карулы жанжалдар жағ дайында да, халық аралық сипат алмайтын қ арулы жанжалдарғ а да халыкаралық қ ұ қ ық нормаларын барлық тараптар қ атаң сактаулары тиіс.

Халық аралық гуманитарлык қ ұ қ ық пен адам қ ұ қ ық тарына қ атысты қ ұ қ ық тың арасындағ ы ерекшеліктер туралы айту керек. Кейбір ережелерінің ұ қ састығ ына қ арамастан, халық аралық қ ұ қ ық тың бұ л екі саласы жеке-жеке дамығ ан жә не қ ұ қ ық тық нормаларының мазмұ ны ә р тү рлі болып келетін Халық аралық -қ ұ қ ық тык актілерінде кө рініс тапқ ан. Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық қ а қ арағ анда, адам қ ұ қ ық тарына қ атысты қ ұ қ ық бейбіт кезең дерде қ олданылады, ал қ арулы жанжал кезінде, оның кейбір нормаларының қ олданылуы уақ ытша тоқ татылуы мү мкін.

Ө кінішке қ арай, халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық нормаларының ә лемде болып жаткан қ атынастарда бұ зылуы жиі кездеседі. Кө біне-кө п қ арулы жанжалдардың қ ұ рбаны бейбіт тұ рғ ындар болып келеді. Кө пшілік жағ дайларда, халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық нормалары азаматтық тұ лғ аларды, тұ тқ ындарды, ауруларды жә не жаралыларды қ орғ ауда маң ызды рө л атқ арады, сондай-ақ қ аруды қ олдануды шектеуге жә рдемдеседі. Ө йткені, халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық соғ ыс кезінде қ олданылады, оның қ ү қ ық тық нормаларын орындау кептеген қ иыншылық тарғ а тап болады. Сондық тан, халық аралық қ ұ қ ық тың осы саласының қ ұ қ ық тык нормаларының тиімді пайдаланылуы бірінші кезектегі маң ызы бар мә селе болып қ ала беруде.

Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық тың нормалары мен қ ағ идаларының сақ талуына жә рдемдесу мақ сатында бірқ атар шаралар жасалды. Мемлекеттер халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық тың нормаларымен ө зінін қ арулы кү штерін жә не барлық халық ты таныстыруғ а міндетті. Олар осы қ ұ қ ық тың бұ зылуының алдын алуы керек, ал қ ажет болғ ан жағ дайда оны бұ зушыларды жазалап отыруы тиіс. Оның ішінде, олар Женева Конвенциясы мен Қ осымша Хаттамаларды елеулі тү рде бұ затын жағ дайларда, ә скери қ ылмыстар деп қ арастырылатындарды жазалауды кө здейтін заң дарды қ олданысқ а енгізуі керек.

Гуманитарлық қ ұ қ ық тың қ ағ идалары алғ аш рет 1966 ж. тұ жырымдалғ ан болатын. Олардың тө рт тобы бар: негізгі, жалпы, жанжалдар қ ұ рбандарына қ атысты жә не соғ ыс қ ұ қ ығ ына қ атысты қ ағ идалар.

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ық дегеніміз не?

2. Соғ ыс аренасы дегеніміз не?

3. Гуманитарлық қ ұ қ ық тың қ ағ идаларын атаң ыз.

4. Халық аралық гуманитарлық қ ұ қ ығ ының қ айнар кө здері мен қ ағ идаларына тоқ талың ыз.

Негізгі жә не қ осымша ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

1. Қ ұ лжабаева Ж. О. Халық аралық жария қ ұ қ ығ ы. - Алматы, 2002. -467 с.

2. Сарсенбаев М. А. Международное право. – Алматы: Жеті Жарғ ы, 1996.

3. Бирюков П. Н. Международное право. Учебное пособие. –М.: Юристъ, 1998. -416 с.

⇐ Предыдущая 31 32 33 34 353637 38 39 40 Следующая ⇒