16-тақырып. Халықаралық қауіпсіздік құқығы.

Жоспар:

1. Қ Р-ның ядролық қ арудан ө з еркімен бас тарту шешімі.

2. Бейбітшілік пен тұ рақ тылық ты қ амтамасыз ететін Халық аралық ұ йымдармен Қ азақ стан Республикасының ынтымақ тастығ ы.

3. Президент Н. Назарбаевтың АӨ СШҚ ұ сынысының іс жү зінде жү зеге асуы.

Негізгі ұ ғ ымдар: қ ауіпсіздік, халық аралық қ ауіпсіздік, ұ жымдық қ ауіпсіздік, қ арусыздану, қ арулануғ а шек қ ою.

Соғ ыс пен бейбітшілік проблемалары ежелде-ақ, орта ғ асырларда да, сондай-ақ бү гін де ө зекті мә селелердің ірі болып келеді. Ғ алымдардың санауы бойынша, жер шарымызда 5 550 жыл ішінде 14 513 ірі жә не шағ ын соғ ыстар болып, 3 640 млн. адам қ айтыс болғ ан. І Дү ниежү зілік соғ ысты жү ргізу ү шін112 млд. долл., ІІ Дү ниежү зілік соғ ысты жү ргізу ү шін 664 млрд. долл., ал Кореядағ ы соғ ысқ а – 164 млрд. Долл., ал Въетнамдағ ы соғ ысқ а – 362 млрд. долл. жіберілген. Осығ ан қ арап ойлануды жә не болашақ та соғ ысқ а жол бермеу шараларын қ абылдауды қ ажет етеді.

Соғ ыс жә не бейбітшілік мә селелері Аристотельдің «Афиндік саясат», Платонның «Мемлекет» сияқ ты шығ армаларында қ арастырылғ ан. Осы мә селелерді шешуде ө з ү лесін қ осқ ан чех королі Иржи Подебрад (Еуропада бейбітшілік орнату мақ сатында Еуропалық монархтардың одағ ының проектісі), француз аббаты Сен-Пьер (Европада мә ң гілік бейбітшілік орнату проектісі), Э. Кант (халық аралық келісімшарт кө мегімен халық тар арасында бейбітшілік орнату қ ажеттілігі).

Соғ ыс пен бейбітшілік проблемаларын шешу ісінде 1899ж. ә лемнің Гаага конференциясы ү лкен рө л атқ арды. Бұ л конференция ө з мақ сатына жетпегенімен, оның мә ні – кө пжақ ты дипломатияның негізінде қ арусыздандыру мә селелерін шешуге қ адам жасау болды.

Ұ лттар Лигасы соғ ыс пен бейбітшілік мә селелерін шешуге тырысты. Екінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін Біріккен Ұ лттар Ұ йымы (БҰ Ұ ) – жер шарында қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету бойынша жә не соғ ыстың алдын алу бойынша халық аралық ұ йым қ ұ рылды.

Ұ жымдық қ ауіпсіздік – бейбітшілікке тө нген қ ауіпті жою, агрессия актілерінің алдын алу жә не тоқ тату мақ сатында жер шарының барлығ ы дерлік мемлекеттерінің немесе қ андайда болмасын географиялық аймақ тағ ы мемлекеттердің қ олданатын іс-шараларының жү йесі.

Ұ жымдық қ ауіпсіздік жү йесінің негізінде ә лемнің бө лінбеуі қ ағ идасы қ аланғ ан. Бұ л дегеніміз кез келген, тіпті ең кішкентай конфликттің ө зі аумақ тық шектелген іс-ә рекет емес, керісінше, жалығ а ортақ қ ауіпсіздік пен бейбітшілікке қ ауіп тө ндіретін акт ретінде қ арастыру дегенді білдіреді. Бұ ндай ұ йғ арым кіші-гірім конфликттің ө зі бірден ғ аламдық катастрофағ а айналып кететін қ азіргі ядролық қ аруланғ ан заманда ө те ә ділетті.

Ұ жымдық қ ауіпсіздік универсалды жә не аймақ тық болып бө лінуі мү мкін. БҰ Ұ Жарғ ысы - ұ жымдық универсалды қ ауіпсіздіктің, аймақ тық ұ жымдық қ ауіпсіздіктің қ ұ қ ық тық іргетасын Африкандық Бірлік Ұ йымының Хартиясы, Араб мемлекеттерінің Лигасының Жарғ ысы, ТМД Жарғ ысы жә не т. б. қ ұ райды.

БҰ Ұ ұ жымдық универсалдық қ ауіпсіздік жү йесін қ амтамасыз етуі ү шін жә не қ ызмет етуі ү шін арнайы қ ұ рылғ ан. Халық аралық тыныштық ты қ орғ ау БҰ Ұ басты міндеті болып табылады. Осығ ан байланысты БҰ Ұ Жарғ ысында мә жбү рлеу шаралары қ арастырылғ ан: бейбітшілікті бұ зуды тоқ тату шаралары; қ арулы кү штерді қ олданбай шаралар қ абылдау; қ арулы кү штерді қ олдану шаралары. 1970ж. «Халық аралық қ ауіпсіздікті нығ айту туралы» Декларацияда ә скери одақ қ ұ русыз дү ниежү зілік ұ жымдық қ ауіпсіздік жү йесінің қ ызметін қ амтамасыз ету органы ретінде Қ ауіпсіздік Кең есінің жұ мысының тиімділігін арттыру қ ажеттілігі атап кө рсетілген.

Қ Р Президентінің БҰ Ұ -да сө йлеген сө зінде еуроазиялық қ ауіпсіздік қ ұ рылымы туралы идеяны айтып ө ткен.

Аймақ тық халық аралық ұ йымдар планетамыздың жекелеген жерлерінде немесе нақ ты географиялық аймақ тарда ұ жымдық қ ауіпсіздік қ амтамасыз етуге арналғ ан. Мысалғ а, Еуропадағ ы қ ауіпсіздік пен ынтымақ тастық бойынша Кең естің Қ орытынды Актісі жалпы еуропалық қ ауіпсіздіктің қ ұ қ ық тық негізі болып табылады. Бұ л Актінің маң ыздылығ ын кейіннен осы Актінің ережелері Еуропаның ә ртү рлі қ алаларында болғ ан

Соғ ыс жә не бейбітшілік мә селесі мемлекеттер арасындағ ы бұ рыннан келе жатқ ан ө зекті мә селелердің бірі болатын. XX ғ асырдың екінші жартысында ядролық, химиялық жә не биологиялық қ арулардың пайда болуына байланысты бұ л мә селе тым қ ү рделене тү сті.

Қ азақ стан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың «Еліміздің жаң а ғ асырдағ ы тұ рақ тылығ ы мен қ ауіпсіздігі» деген ү ндеуінде осы салағ а байланысты оның даму мү мкіншілігіне бағ а беріліп жә не біздің еліміздің ұ лттық қ ауіпсіздігіне тө нген қ атерден шығ у жолдары анық талғ ан. Қ азақ стан халқ ы тә уелсіздік алғ ан қ ү ннен бастап ұ лттық қ ауіпсіздігін қ орғ ау жолын ә скери нығ айту арқ ылы емес, ішкі бейбітшілік саясатын жү ргізу, қ ауіп-сіздікті қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан халық аралық ұ йымдар мен келісімдерге қ атысу, экономикаық ық палдасуды бейбіт қ ұ рылымдарда нығ айту арқ ылы іске асырды. Қ азақ стан ө зінің ә лемдік қ ауымдағ ы беделін, демоқ ратиялық даму жолын жә не халық аралық қ ұ қ ық тық ө лшемдерді (стандарттарды) анық тайтын 300 халық аралық қ онвенциялар мен келісім-шарттарды бекітті.

Осының бә рі Қ азақ станның тә уелсіздікті, бейбітшілікті сақ тауғ а мү мкіндігі бар екендігінің айғ ағ ы. Тарих тә уелсіздік пен бостандық қ а қ ол жеткізіп қ оймастан, сонымен қ атар оны сақ тап, ұ рпақ тан-ұ рпақ қ а жеткізе білу қ ажеттігін ү йретеді.

Казақ стан Республиқ асының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың ойынша, халық аралық қ ауіпсіздікті нығ айту жолы - қ азіргі жаң а кезенде аймақ тық жә не аймақ аралық қ атынастарды ұ лғ айта тү су. Ә лемнің бірлігі ядролық қ аруды сақ тау жолында емес, оның ә ртү рлі бө ліктерінің бір-бірімен тығ ыз байланысуы жолында тұ рғ ызылуы керек.

Бұ ғ ан Казахстан айғ ақ бола алады. Ө зінің халық аралық қ ұ қ ық тық тұ лғ а ретінде тә уелсіз болғ ан қ ү нінен бастап, республика ә лемдік қ ауіпсіздіқ ті нығ айту мақ сатына белсене атсалысуда. Қ азақ станның ролі басқ алар тарапынан қ олдау тапты. Бұ лар: 1040 ядролық жарылғ ышы бар СС-18 маркалы, тұ рақ ты орналасқ ан 104 базалық зымыран, 240 қ анатты ядролық зымыраны бар ТУ-95МС маркалы 40 стратегиялық. жарылғ ыштар. Бұ л арсеналдарды басқ ару немесе оларды ө зінің қ ауіпсіздігі ү шін Казахстан аймағ ында сақ тау туралы ә ртү рлі ұ сыныстар болды. Бірақ, біріншіден мұ ндай жол ядролық қ арудың таралмауы мақ сатында жасалғ ан шарттардың бү кіл жү йесін бұ зуғ а ә келіп соғ атын еді. Екіншіден, ядролық қ арудың болуы бұ л, екі бірдей оқ -дә рілі бө шкеде отырғ анмен тен.. Жаппай жою қ аруының болуы, бір жағ ынан, Кең ес Одағ ы аймағ ында болғ ан жағ дайда аса қ ауіп тө ндіретін. Басқ а жағ ынан, ядролық қ аруы бар мемлекеттер Қ азақ станды ядролық зымырандары ү шін нысанада ұ стады, қ ысқ а мерзімді ұ тыс Казахстанғ а ғ ана емес, сонымен қ атар, басқ а да ә лемдік бірлестіктер ү шін стратегиялық ұ рысқ а айналды.

Қ азақ стан дипломатиясының алдында ә лемдік ядролық саясатты мең геру, ядролық қ аруды жою жө ніндегі ө зінің бағ ытын анық тап алу туралы мә селелер туындады.

Республиканың тә уелсіздік алғ ан алғ ашқ ы кү ндерінен бастап, Қ Р Президенті Республиканы ядролық қ арудан тазарту бағ ытын ұ станды. Қ азіргі танда ә лемдік ядролық соғ ыс пен жай соғ ыстың тө ну қ ауіпі тө мендеген. Бірақ, ә лемде басқ а да экономикалық., аумақ тық, діни, этникалық жә не басқ а қ арама-қ айшылық тардан туындайтын қ ақ тығ ыстар сақ талуда. Қ азақ станның алдына қ ойғ ан басты мақ саты: ә лемдік бейбітшіл ұ йымдар мен басқ а да бейбіт болғ ан мемлекетке бұ л сайлау ерекше жағ дайда ө тті деуге болады.

Қ азақ станның ұ лттық қ ауіпсіздігін нығ айту элементтерінің бірі оның НАТО елдерімен ә скери-саяси қ арым-қ атынасы. Бұ л қ ұ жатқ а 1994 ж. 27 мамырында қ ол қ ойылды. Осы бағ ыттағ ы негізгі шаралар Қ азақ стан мен НАТО арасындағ ы қ арым-қ атынастар жайындағ ы жү ргізілетін жұ мыстар жобасы болды.

Айрық ша оқ иғ алардың бірі - 1997 ж. Қ азақ стан аймағ ында ө ткізілген Центраабат-97 ә скери дайындық тары болды. Оғ ан, НАТО ә скери қ ү штері мен Орталық Азия мемлекеттері қ атысты. Содан бастап, бұ л ә скери дайындық тар ә р жыл сайын ө ткізілуде.

Қ азақ стан Еуразия мемлекеті бола отырып, ө зінің негізгі назарын Еуропаның, сонымен қ атар Азия қ онтиненттерінің аймақ тық жә не субаймақ тық қ ауіпсіздігі ү шін аса кө ң іл бө леді. Республика жоғ арыда айтып ө ткендей, бірнеше халық аралық қ ауіпсіздік қ ұ рылымдарымен бұ дан кейін де тығ ыз қ арым-қ атынасты нығ айта тү седі.

Тұ тастай алғ анда, Қ азақ стан қ азіргі қ езең де ө зінің негізгі ө зекті проблемаларының шешімін табу жолдарын анық тады деуге де болады. Бұ ның Казахстанның ә лемдік елдер арасындағ ы беделі ү шін аса зор маң ызы бар. Мұ ндай ү лкен мемлекет халық аралық қ атынастарда, ө зінің кө зғ арасы жағ ынан, адамзатты алаң дататын, бейбітшілік пен қ ауіпсіздік мә селесін шешуге, терроризм, экстремизм жә не нашақ орлық тың ө суіне қ арсы қ ү ресуге, жаппай қ ырып-жою қ аруының ө рістеуіне жол бермеуге атсалысуғ а міндетті.

Ө зін-ө зі бақ ылау сұ рақ тары:

1. Халық аралық қ ауіпсіздік қ ұ қ ығ ы дегеніміз не?

2. Ұ жымдық қ ауіпсіздік дегеніміз не?

3. Ядролық қ арусыздандырудың қ ұ қ ық тық негіздері.

Негізгі жә не қ осымша ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

1. Қ ұ лжабаева. Ж. О. Халық аралық жария қ ұ қ ық. –Алматы, 2003 ж.

2. Сарсембаев. М. А. Международное право. –Алматы, 1998 ж.

3. Г. Б. Хан т. б. Халық аралық қ ұ қ ық. Дә рістер курсы. –Алматы, 2003 ж.

4. И. И. Лукащук. Нормы международного право. -М., 1997 ж.

5. Г. И. Тункин. Теория международного право. -М. -1970 ж.

6. М. Б. Қ ұ дайбергенов. Международная уголовная ответственность физических лиц. –Алматы, 2000 ж.

⇐ Предыдущая 23 24 25 26 272829 30 31 32 Следующая ⇒