3.1 Өнімдік есептеу 3 страница

Кезекші жарық тандыру жұ мыс уақ ытынан тыс қ осылады.

Тө тенше жарық тандыру жұ мысшы жарық тандыру кенеттен ө шеді.

4. 5 Технологиялық процестерді кірістіргенде жә не жабдық тарды эксплуатациялағ андағ ы қ ауіпті жә не зиянды ө ндірістік факторлар.

Қ ауіпті жә не зиянды ө ндірістік факторлар ә сер ету табиғ аты бойынша физикалық, химиялық, биологиялық жә не психофизиологиялық болып бө лінеді.

Химиялық қ ауіпті жә не зиянды ө ндірістік факторларды былайша айырады:

− адам организміне ә сер ету сипаты бойынша (токсикалық, қ оздырғ ыш, сенсибилиздеуші, канцерогенді, мутагенді, репродуктивті функцияғ а ә сер етуші);

− организміне ену жолы бойынша (тыныс алу органдары арқ ылы, асқ азан-ішек тракті, тері жабындары мен кө з жасы арқ ылы);

Биологиялық -бактериялар, вирустар.

Психофизиологиялық қ ауіпті жә не зиянды ө ндірістік факторлар ә сер ету сипаты бойынша физикалық жә не жү йке-психологиялық жү ктер болып бө лінеді.

Егер технологиялық процесс жұ мысшыны бір жағ дайда (тұ ру, отыру, иілу жә не т. б) ұ зақ уақ ыт болуын қ ажет етсе немесе дене органдары менжекелеген жү йелерді кү шке салып қ ойса, ол да ө ндірістің зиянды факторы болып есептеледі. Мысалы, ұ зақ уақ ыт бойы тұ рп жұ мысістеу кү шті статистикалық кү шке ие, бұ л сү йектер мен буындардың деформациясына ә келеді, сондай-ақ қ ан тамырларын ө згертеді(тө менгі веналардың кең еюі).

Жұ мысшы ортаның жағ ымсыз факторларына сондай-ақ мынылар жатады: аралық желдер, ауаның жоғ арғ ы ылғ алдылығ ы, тағ амды қ айнатудан жә не ыдысты жуудан тү зілген су булары, ұ н шаң ы, қ уыру кезінде тағ амдардан бө лінген майлар.

Қ атты немесе газ тә різді жанармаймен жұ мыс істейтін жылу аппараттарын бұ рыс тасымалдаудан жанармай жанғ анда шық қ ан қ алдық газдармен ауа ластануы мү мкін.

Улы (токсикалық ) заттар организмнің қ алыпты тіршілігін бұ задығ ондағ ы уақ ытша жә не созылмалы ө згерулерге ә кеп соғ ады, Физиологиялық ә рекеті бойынша олар 5 топқ а бө лінеді:

− Қ оздырушы− тыныс алу жолдарының шырышт қ абық тарын зақ ымдайды(аммиак, хлор, кү кіртті жә не кү кірт ангидриді);

− Нашарлатушы− олардың ә екеті газалмасу прцестерін бұ зумен байланысты. Бұ л топқ а инертті газдар жатады(ұ лпалардың қ алыпты дем алуы ү шін ауадағ ы оттегі мө лшерін тө мендететін), сондай-ақ химиялық нашарлататын заттар(кө міртегі тотығ ы, кү кіртсутек жә не т. б), олар тек нашарлатып қ оймай, уландырады да;

− Ұ шқ ыш наркотиктер (жә не соғ ан ұ қ састар)− ішкі органдарғ а айтарлық тай зақ ым келтірмей наркотикалық ә рекет кө рсетеді(шекті кө мірсутектер, эфирлер, фреондар жә не т. б);

− Соматикалық улар− ішкі органдарды, қ антамырлары мен жү йке жү йесін зақ ымдайды(мышьяк, кү кірт, қ алайы, метил спирті, бензин, нафталин);

− Фиброздарды тудыратын токсикалық шаң дар(кремний, асбест жә не т, б), жә не теріні, кө зді, тісті, қ ұ лақ ты зақ ымдайтын токсикалық емес шаң дар,

Кә сіпорынның эксплуатациясының қ алыпты санитарлық -гигиеналық талаптарын қ амтамасыз етуге бағ ыталғ ан іс-шараларды жобалау кезінде осы талаптарды официальды регламенттеуші қ ұ жаттарғ а жү гінеді, оларғ а мыналар жатады: " Конерві ө неркә сібіндегі ө ндірістік санитария жә не қ ауіпсіздік техникасы ережесі", " Ө неркә сіп орындарын жобалаудың санитарлық нормалары" (СН-245-71), Госгортехнадзордың аппараттар эксплуатациясы жайлы ережесі, Госэнергонадзордың электр қ ондырғ ыларды орнату жалы ережесі.

Консерві зауыттарының ө ндірістік цехтарында айтарлық тай жылулық қ ондырғ ылар болады. Барлық жылулық апараттар, сондай-ақ бу жә не трубопроводтар(ыстық су мен тағ амғ а арналғ ан) жылулық изоляцияларда болуы керек, олардың қ алың дығ ы сыртқ ы беттің температурасы 40˚ С-тан аспайтындай болуы керек.

Қ ысыммен жұ мыс істейтін аппараттарды ө лшегіш приборлармен(манометрлер) жә не сақ тандырғ ыш клапандармен жабдық тайды. Эксплуатацияғ а жіберер алдында аппараттарды қ ысыммен гидравликалық сынайды. Осы мақ сатта қ олданылатын мү лдем дерлік тығ ыздалмайтын сұ йық тық - салқ ын су осы сынақ ты қ ауіпсіз етеді.

Машиналардың айналмалы жә не жылжымалы бө ліктері сенімді қ оршалады. Қ оршаулар блокировкасын сә йкес ө шірілетін қ ондырғ ылармен қ олданғ ан жө н.

Баспалдақ тар, аудандар, ө ткелдер биіктігі 1м-ден кем емес қ оршаулармен қ оршалуы керек.

Қ алыпты жұ мысы жоғ ары дең гейлі шу мен вибрациямен байланысты болатын машиналар(компрессорлар, сепараторлар, пресстер, т. б) ғ имараттың фундаментіне байланыспағ ан жеке фундаментке орналастырылады. Осы мақ сатта амортизацияны, сондай-ақ тү рлі виброизоляциялайтын жә не шу жұ татын материалдарды қ олданады. Сепараторлар мен центрифугаларды изоляцияланғ ан бө лмелерде орналастырады.

Жұ мысшы онағ а жылу мен бу бө летін барлық жабдық тар (екі денелі котелдар, бланширлегіштер, т. б) жергілікті механикалық сорғ ыштармен жабдық тайды.

Цехтарда қ ажет жарық ты, жалпы жә не жергілікті вентиляцияны, жылуды қ арастырады, едендерін тайғ ақ етпей жасайды.

Электрожабдық тарды жобалау жә не қ ұ растыру кезінде адамды электр тогының соғ уынансақ тайтын шараларды қ арастырады. Электр тогымен зақ ымданып қ алу, ә сіресе, жуу, қ айнату жә не стеризациялау бө лімдерінде ылғ алдылығ ы кө п жерде; қ уыру бө лімдерінің термостатты камераларында, жоғ ары температурсы бар қ айнату станцияларында; шаң бө летін қ ант жә не сусымалы ө німдер қ оймасында болады. Мұ ндай бө лмелерде жарылғ ыштық жағ ынан қ ауіпсіз электрожабдық тар орнатылады. Қ оспалардың жарылғ ыш концентрациясын болдырмас ү шін жабдық тарды аспирациялайды жә не герметизациялайды.

Жарық тандырғ ыштарды транформаторлар арқ ылы қ оректендіреді. Олардың электр тогы кө зіне қ осуғ а арналғ ан разеткалар мен сұ қ қ ыш вилкалары электр жү йесіне 220В кернеуді кө теретіндей болуы керек.

Бу котелдарын, шырын цехтрының танктерін кө ру ү шін кернеуі 12В аспайтын лампаларды 36В кернеудегі ток кө зімен қ оректендіреді.

Сондай-ақ, тағ ы бір қ ауіп тудыратыннә рсе, консерві зауыттарындағ ы металл танктерді оғ ан жартылай фабриккаттарды(шырын, томат пасталары, т. б)жү ктеу кезінде ішінен қ ызмет кө рсету, ө німді сульфитациялау жә не сульфитацияланғ ан ө німдерді сақ тауғ а арналғ ан камералар мен бассейндердің ішіне тү су болып табылады. Аппараттардың ішіндегі жұ мысты 2 адамнан кем емес жұ мысшы жү ргізеді, олардың біреуі жұ мыс жасайды, біреуі сақ тандырып тұ рады. Аппараттың ішіне тү су ү шін баспалдақ тар қ олданылады. Аппараттың ішіндегі жұ мысшы сақ тандырғ ыш канатқ а айлануы керек.

Сульфитация мен десульфитацияны жү ргізетін жә не сульфитацияланғ ан ө німді сақ тайтын бө лмелерді ө зге ө ндірістік бө лмелерден изоляциялайды.

Кү кірт ангидридін қ олданумен байланысты объектілерді газқ ағ арлармен, сондай-ақ су қ оры мен дегазация ү шін ә кті сумен жабдық тайды. Сульфитация мен десульфитация жү ргізетін аппараттардағ ы қ осылыстарды герметикалық етеді. Кү кірт ангидриді сақ талатын баллондар сенімді болуы керек.

Сульфиттелген жартылай фабрикатты сақ тайтын бассейндерде диаметрі 500мм кем емес жә не 600х600мм, борт биіктігі 300мм кемемес 2 люк болуы керек. Люктер герметикалық жабылатын қ ақ пақ тарғ а ие. Бассейнді толтыру жә не босату механизацияланғ ан. Люкті ашқ ан кезде оның жанына жылымалы биіктігі 1м кемемес қ оршау қ ояды.

Сілтілер мен қ ышқ ылдарғ а арнап химиялық материалдар қ оймасында арнайы орындар қ арастырылады. Сілтілер мен қ ышқ ылдар цехтар мен зауыт лабораторияларында ерітінді тү рінде қ олданылады. Негізінен сілтілер шыны тараны жуу ү шін, танктерді дезинфекциялау ү шін, жемістерді қ абығ ынан химиялық тазалау ү шін қ олданылады,

Ерітіндіні изоляцияланғ ан бө лмеде дайыдайды. Сілтілермен жә не қ ышқ ылдармен жұ мыс істейтін адамда тері немесе резиналы оправалы сақ тандырғ ыш кө зілдіріктер, резина қ олғ аптар, фартуктер мен етіктер болуы керек.

Ө ндірістік желілерді орталық тан басқ аруда электроқ озғ алтқ ыштың қ осылғ аны туралы ескертетін жарық тық немесе дыбыстық сигнализация қ арастырылады. Бұ л, ә сіресе, электроқ озғ алтқ ыштар тү рлі қ абаттарда немесе бір-бірінен алыс қ ашық тық та орналасқ ан жағ айда маң ызды. Бұ дан басқ а, ескертетін жазулар мен плакаттарды кең қ олданады.

Жұ мысқ а қ алыпты жетекшілік ету ү шін жә не пайда болғ ан жайсыздық тарды жылдам жою ү шін телефон байланысы болады. Тікелей телефонды хабарландыру бір жағ ынан директор мен басинженер арасында жә не екіншіжағ ынан, директор мен ө ндірістік жә не кө мекші цехтар, трансформатор станциясы жә не котел бастық тары арасында болу керек. Кү зет бастығ ы бақ ылау-жіберу пунктіндегі кезекшімен, қ оймадағ ы шикізатты қ абылдаушылармен байланысты болуы керек. Коммутаторлы телефон байланысымен зауыттың бү кіл объектілері қ амтамасыз етілді.

4. 6. Ө ндірістік эстетика жайлы шешім

Басты жоспар обектілерін орналастыра отырып, ө ндірістік эстетика талаптарын (дизайн теориясы) ұ станғ ан жө н.

Ғ имараттар мен қ ұ рылыстарды жоспарлау, олардың формасы мен тү сі ө зара ү йлесіп, осы заманғ ы адамның ә деттері мен таң дауларына жауап беретін жағ ымды сыртқ ы тү рге ие болу керек. Осы сұ рақ тардың шешімі ешқ андай да тұ рғ ын ү й сә ндеулерімен (калонналар, карниздер т. б) шатастырылмауы керек.

Ғ имараттар мен қ ұ рылыстардың эстетикалық формасы олардың тағ айындалуы, қ ұ рылыс материалы, қ оршағ ан орта фоны, жарық тандырылуы, климат жағ дайларына, ұ лттық стиліне байланысты тұ рғ ызылады.

Жоспарланып жатқ ан зауыттың алдың ғ ы жағ ы тұ рғ ындар ауылына немесе негізгі транспорт магистралына (жолғ а, ө зенге, тең ізге)қ аратылуы керек.

Зауыттың алдың ғ ы жағ ында қ оймалар, жө ндеу шеберханаларын, котелді орналастыруғ а болмайды.

Егер жарақ тандырылу терезелерден берілетін болса, жартылай жабық аула тү зетін 2 ғ имараттар арасындағ ы ара қ ашық тық 15м-ден кем болмауы тиіс. Жекеленген ғ имараттар арасындағ ы қ ашық тық сондай-ақ ө рт қ ауіпсіздігі нормаларына қ арай да белгіленеді.

Бояуда қ олданылатын қ ызыл тү с кү шті тітіркену мен шаршағ андық ты тудырады, жасыл жә не кө к-тыныштандырады, кө ру, шаршауын басады, сары-ми жұ мысын жү ргізеді, кү лгін-ө кпе мен жү рекке жағ ымды ә сер етеді. Сұ р жә не қ ара тү стер шаршатады, адамның жан кү йін тө мендетеді, ашық тү стер (қ ызғ ылт(розовый), алқ ызыл(оранживый), сары) кө ң іл-кү йді кө тереді. Тү сті таң дау объектінің формасы мен тү ріне байланысты. Ө ндірістік цехтарда ашық тү стер болуы керек.

4. 7. Ө рт қ ауіпсіздігі

Ө рт профилактикасы адам қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ететін, ө ртті сө ндіру, оның таралуын шектеу, сондай-ақ оны сө ндірудің жақ сы жағ дайларын жасауғ а бағ ытталғ ан ұ йымдастырлғ ан жә не техникалық іс-шаралардың комплексі болып табылады.

Жұ мысқ а қ абылданғ ан ә рбір адам ө зінің қ ызметіне кіріспес бұ рын ө рт қ ауіпсіздігі инструктажынан ө туі керек.

Ө рт қ ауіпсіздігі инструктажы 2 этапта жү ргізіледі: кіріспе инструктаж (біріншілік) жә не жұ мыс орнында оқ ыту.

Кіріспе инструктажды ереже бойынша, ө неркә сіптің ө рт кү зетінің жұ мысшысы жү ргізеді. Ол жұ мысқ а жаң адан алынғ андарды кә сіпорындардағ ы ө рт қ ауіпсіздігі режимін регламенттейтін ережелер мен инструкциялармен, сондай-ақ, кә сіпорындағ ы ө рт кө мегін шақ ырту кө здері мен ө ртті сө ндіру қ ұ ралдарымен таныстырады.

Жұ мыс орнында жұ мысқ а жаң адан алынғ андарды тек қ ана берілген цехтағ ы (бө лім, учаске) ө рт қ ауіпсіздігінің жалпы ережелерімен таныстырып қ ана қ оймай, сондай-ақ, ө рт сө ндірудің біріншілік, стационарлы жә не алдын-ала сө ндіру қ ұ ралдарымен жә не оларды іске келтіру ережелерімен, ө рт кө мегін шақ ыру қ ұ ралдарымен таныстырады.

Сабақ тарды жү ргізу ү шін кә сіпорында арнайы ө рт-техникалық кабинеттерді дайындайды, онда кө мекші пасобьелер, плокаттар жә не т. б. материалдар ілініп тұ рады.

Аварияны меквидациялау жұ мысына жетекшілікке жауапты кә сіпорының бас инженері болып табылады. Ал ө ртті сө ндіру аварияны меквидациялау жұ мысына жауапты жетекшінің берген тапсырмасы бойынша ө рт кү зетінің ағ а бастығ ына тапсырылады.

Авария болғ ан цехтың бастығ ы аварияны меквидациялау жұ мыстарының жауапшысы болады.

Ауысым бастығ ы, немесе қ ол астындағ ылар арқ ылы газ-қ ұ тқ аратын немесе ө рт бө лімін тез шақ ырады, сондай-ақ авария туралы кә сіпорын диспечеріне (кезекші) хабарлайды. Авария жайлы белгі (сирена, гудок, қ оң ырау) тү скен кезде барлық жұ мысшылар, сол цехтағ ы аварияны меквидациялаушы адамдардан басқ алары, жеке қ орғ аныс қ ұ ралын (мысалы, фильтрлегіш газқ озар киюі керек)тез арада қ олдануғ а міндетті жә нежұ мыс орнынан алдын ала қ ойылғ ан эвакуациялық жол арқ ылы шығ у керек.

Жеке қ орғ аныс заттарымен қ олдана білу жә не ө рт қ ауіпсіздігі ережелерін білу дә режесі оқ у-тревога жә не оқ у-дайындалу сабақ тарында тексеріледі.

4. 8. Тө тенше жағ дай кезіндегі тіршілік қ ауіпсіздігі

Ауылшаруашылық жануарларының кең тарағ ан инфекциялық ауруларының ішінде ең қ ауіптілері чума, халера, сібір язвасы, табиғ и оспа.

Сібір язвасы-Вас. Anthracis ын инфекциялық ауру. Ол септицемиялар пайда болуы мен тү рлі ө лшемдегі Карбункулдардың тү зілуімен жү реді. Оны барлық ә лем елдерінде тіркейді. Онымен тү рлі жануарлар мен адамдар ауырады.

Қ оздырғ ыш (Вас. Anthracis)-жылжымайтын, спора тү зетін ұ зындығ ы 5-8мкм, қ ойлар, ешкілер, жылқ ылар, тү йелер, буйволдар шалдық қ ыш, ал шошқ алар аз ауырады. Инфекция кө зі-ауру жануарлар, олардың организімінен микробтар қ оршағ ан ортағ а феколдермен, зә рмен жә не сілекеймен тү седі. Берілу факторлары-споралар жабысқ ан қ оршағ ан орта объектілері, сібір язвасына шалдық қ ан жануарлардың ө лігі, сондай-ақ тері, жү ні, сү йектері. Сондай-ақ, қ оздырғ ыш ағ зағ а табиғ и барьерлердің (жар, тері жарық тары жә не шырышты қ абық шалар) зақ ымдануы арқ ылы да тү седі. Тә жірибе жү зінде зақ ымданғ ан жануарлардың эритроцитері 50%кеміп, лейкоциттет мө лшері кө бейген. Глюкоза мен кальций дең гейі тө мендейді. Қ ышқ ыл-сілтілік тепе-тең дік бұ зылады. Ағ зағ а жырылулар мен жаралар арқ ылы енген бациллалар бірінші кезекте лимфотикалық жү йеге, сү йек миына жә не басқ а органдарғ а тү седі.

Ящур (aphtae epizooticae)-ө те контагиозды, жұ птұ яқ ты жануарлардың ө ткір ө тетін ауру тудырушы афтовирустар туысының Picornavilidae тұ қ ымдасының РНК-лы вирусы; афт тү зілуі мен шырышты қ абық ша мен жү ні жоқ тері бө ліктерінде эрозияның пайда болуымен сипатталады.

Қ оздырушы-Aptoviruses Aptovirus тұ қ ымдасына жатады, 7 тү рі бар-О, А, С, Sat-1, Sat-2 Sat-3, жә не Asia-1. Ә р вирус бірнеше вариантқ а ие (60-тан кө п).

Жануарларды белсенді тү рде иммунизациялау ү шін профилактикалық мақ сатта иноктивтендірілген моно жә не поливалентті ірі қ ара мал эпителийінен немесе 2-3 кү ндік қ ояндардың организімінде ө сірілген вирустардан дайындалғ ан вакциналарды қ олданады [26].

4. 9. Жергілікті желдету есебі

Жергілікті желдету зиянды заттарды олардың туу жерлерінен қ азып алу ү шін жә не олардың бө лме ауасымен араласып кетуін тоқ тату ү шін арналғ ан. Жергілікті вентиляциялық гигениалық маң ызы сол, ол жұ мысшының тыныс алу зонасына зиянды бө лінулердің тү суін толығ ымен жоюды немесе қ ысқ артады. Ал оның эканомиялық тиімділігі зиянды заттар ү лкен концентрацияда алынып кетеді. Жалпы алмасу желдетуге қ арағ анда, сә йкесінше ауа алмасу мен ауаны тазалау мен дайындалуғ а шығ ындар қ ысқ арады.

Жершілікті тартқ ыш желдету зиянды бө лінулерді олардың пайда болу орнынан алып кетсе, жергілікті желдету таза салқ ындатылғ ан (желдетілген) ауаны жұ мысша зонағ а бередң, ол онда жағ ымды метеорлогиялық жағ дай жасайды.

Жергілікті тартқ ыш есебі негізіндегі шығ арылатын ауа кө лемі V_орт(м³/ч) зиянды бө лінулердің сипаты, сондай-ақ олардың қ озғ алу жылдамдығ ы мен бағ ытына қ арай алынады.

V=F∙ υ ∙ 3600 (12)

мұ ндағ ы: Ғ -тартқ ыш қ ондырғ ының ашық қ имасының ауданы, м²; υ -тартылатын ауаның қ озғ алу жылдамдығ ы (газдар мен булардың ұ шқ ыштығ ы мен улылығ ына байланысты 0, 5-тен 1, 5м/с аралығ ында қ абылданады).

5 Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау бө лімі

Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау дегеніміз – табиғ ат пен адамның ө зара қ арым-қ атынастағ ы атмосфералық ауаны, суды, жер мен оның қ ойнауын, жануарлар мен ө сімдіктер дү ниесін т. б. табиғ и ресурстарды ұ тымды пайдалану, сауық тыру, сапасын жақ сарту, молық тыру. Бұ л іс-ә рекеттердің барлығ ы мемлекеттер заң ымен, тиісті нормативтік қ ұ қ ық тық актілермен, азаматтар мен қ оғ амдық бірлестіктердің белсенді араласуымен, мемлекеттік жә не мемлекет аралық келісімдермен, конвенциялармен реттеліп жү зеге асырылады. Қ азақ станда 2007 ж. 9 қ аң тарда «Экологиялық кодекс» қ абылданғ ан. Осы кодекс қ азіргі жә не болашақ ұ рпақ тардың мү дделері ү шін қ оршағ ан ортаны қ орғ аудың қ ұ қ ық тық, экономикалық жә не ә леуметтік негіздерін белгілейді жә не экологиялық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз етуге, шаруашылық жә не ө зге де қ ызметтің табиғ и экологиялық жү йелерге зиянды ә серін болғ ызбауғ а, биологиялық алуан тіршілікті сақ тау мен табиғ атты тиімді пайдалануды ұ йымдастыруғ а бағ ытталғ ан.

Қ азақ станда тамақ ө неркә сібі 1000-ғ а жуық тамақ ө німдерінің тү рлерін шығ аратын кө птеген салаларғ а бө лінеді.

Барлық ірі қ алаларда май, ірімшік, арақ -шарап, сусын шығ аратын кә сіпорындар саны жеткілікті.

Тамақ ө неркә сібінің кә сіпорындары қ атты, сұ йық жә не газды тү рде заттарды қ оршағ ан ортағ а шығ аруына байланысты ластаушы кө здің бірі болып табылады. Атмосферағ а зиянды заттар шығ аратын кө здерге технологиялық пештер, буып-тү йетін аппараттар, сепараторлар, нейтрализаторлар, қ абық тазалағ ыштар, темекі кесетін машиналар, ет ө ң дейтін ө ндірістер, еритін кофе мен цикорий дайындайтын зауыттар, сү йек ұ ны мен желім дайындайтын кә сіпорындар, дә н жарғ ыш машиналар мен астық тазалайтын орындар жатады.

Пісіру, қ уыру, балық пен етті сү рлеу, томат, дә мдеуіштер мен кондитер ө німдерін дайындау барысында ағ зағ а жағ ымсыз ә сер тигізетін иістер бө лінетіндігіне байланысты бұ л процестердің барлығ ы зияндылығ ы бар деп есептеледі.

Жыл сайын тамақ ө неркә сібі миллиондағ ан текше метр суды қ олданып, оның 70-80% кө лемін ластанғ ан тү рде қ оршағ ан ортағ а қ айта жіберіліп отырады.

Тамақ ө ндірісінде қ оршағ ан ортағ а зиянды ә серін тигізетін ластағ ыш заттарғ а ө неркә сіптен шығ атын буды, иісті, суды жә не ө неркә сіп қ алдық тарын жатқ ызуғ а болады. Тамақ ө неркә сібінің қ алдық тары кө лемі мен зияндылығ ы жө нінен кү рделі ә рі қ ауіпті болуы мү мкін. Олар су, дала, орман, т. б. кешендерді ластап, айнала қ оршағ ан ортағ а зиянын тигізеді. Бұ дан бү кіл тіршілік атауы жә не адамдар ауруғ а шалдығ уы мү мкін.

Ө ндіріс жә не тұ рмыс қ алдық тарын залалсыздандыру халық аралық ө зекті мә селе болып табылады. Ең бастысы зиянды заттарды пайдалы заттарғ а айналдыру. Ол ү шін ү лкен қ алаларда қ алдық тарды ө ң дейтін зауыт салыну керек. Қ азақ станда қ алдық тарды ө ң деу мә селесі ә лі шешілмей келеді [27].

Соң ғ ы мә лімет бойынша Қ азақ станда жинақ талғ ан қ алдық тар 20 млрд. тоннадан асып кеткен. Оның ү стіне жыл сайын шамамен ө неркә сіптерден 1 млрд. тонна қ алдық шығ арылса, тұ рмыстық қ алдық тар 14 млн. тоннаны қ ұ райды. Қ алдық тарды ө ң деу Қ азақ стан бойынша Алматы қ аласында ғ ана жү зеге асырылуда. Республикада ө неркә сіп, тұ рмыстық жә не басқ а да қ алдық тарды есепке алу, оларды залалсыздандыру мен кө му шаралары ө те нашар дамығ ан. Оның ү стіне мұ ндай қ алдық тар ешқ андай қ оршаусыз ашық аспан астында жатыр.

Шағ ын қ алалар, поселкелер, ауылдар маң ында шоғ ырланғ ан ө ндірістік жә не тұ рмыстық қ алдық тар да жеткілікті. Олардың кө бі сол маң ындағ ы кө л, ө зен жә не шұ ң қ ырларғ а шығ арылады. Ал оның одан арғ ы айналымғ а тү сіп, екінші бір елді мекенге тигізетін зардабы есепке алынбайды. Қ алдық тардың ішінде пластикалық заттар мен пластмасса бұ йымдарын жою ө те қ иын. Ал оларды жағ у ауағ а зиянды кө міртек оксидтерін кө птеп шығ арады. Олардың табиғ и шіруі мү мкін емес.

Тамақ ө неркә сібінің экологиялық қ ауіпсіздікті арттыру мақ сатында мынадай шараларды жү ргізу қ ажет:

· халық тың денсаулығ ына, ө міріне, ең бегі мен демалысына қ олайлы тү рде қ оршағ ан табиғ и ортаны сақ тау мен қ алпына келтіру;

· қ азіргі жә не болашақ ұ рпақ тардың салауатты ө мір сү руіне қ ажетті қ оршағ ан ортаны сақ тау ү шін ә леуметтік-экономикалық шиеленістерді шешіп отыру;

· қ оршағ ан ортаны қ орғ ауғ а экономикалық жағ ынан ынталандыру жә не табиғ ат ресурстарын пайдаланғ аны ү шін ақ ы тө леу;

· қ оршағ ан ортаны қ орғ ау туралы заң дарды реттеп, олардың орындалуына мемлекеттік тұ рғ ыдан бақ ылау орнату;

· ө неркә сіп қ алдық тарын қ айта ө ң деу мен оларды қ оршағ ан ортағ а тастамау;

· шығ арылатын ө німдерді барынша қ алдық сыз ө ндіріс принципімен ө ндіру.

Атмосфера – ауа, химиялық қ оспалар мен су буынан тұ ратын кү рделі жү йе.

Атмосферағ а шығ арылатын кү рделі заттардың ішінен бірінші орында кө мірқ ышқ ыл газы. Бұ л қ осылыс ұ зақ ө мір сү реді жә не атмосферада жиналуғ а қ абілетті.

Кө міртегі (ІІ) оксидінің кө п мө лшері ө те қ ауіпті, бірақ ол тұ рақ сыз жә не жылдам СО₂мен басқ а да қ осылыстарғ а айналады.

Химиялық белсендігінің жоғ ары жә не тұ рақ ты кө п мө лшерде 150-200 млн. т (жылына) шығ арылуына байланысты кү кірт диоксиді (SО₂) немеес кү кіртті ангидридінің қ ауіптілігі зор. Ол ө ткір иісі бар, тү ссіз газ. Оның сумен қ осылыстары адам мен жануарлардың тыныс алу жолдарын тітіркендіріп, зақ ымдайды. Ұ зақ уақ ытқ а созылғ ан улану қ ан айналымының бұ зылуы мен ө лімге ә келіп соқ тыруы мү мкін.

Кү кіртті газ ә сіресе ө сімдіктер ү шін қ ауіпті. Олар жануарлар мен адамғ а қ арағ анда бұ л газғ а ө те сезімтал. Ө сімдіктер газдың олардың бетіне қ ұ рғ ақ қ ону немесе қ ышқ ыл жауын-шашынмен келіп тү суі нә тижесінде зақ ымданады. Бұ л газ қ азіргі кезде қ оршағ ан ортаның ә р тү рлі элементтері мен биотасына ә серіне байланысты бірінші орында тұ рғ ан ә лемдік ластаушы.

⇐ Предыдущая 6 7 8 9 101112 13 14 15 Следующая ⇒