36Оқыту заңдылықтары мен принциптері. 37Оқыту мазмұны. 38Оқыту әдістері мен құралдары.

32Тұ тас педагогикалық процестегі оқ ыту. 33Оқ ыту концепциялары. 34Дидактиканың методологиялық негіздері. 35Дидактиканың жү йелілік, тұ лғ алық, іс-ә рекеттік бағ ыттары.??

36Оқ ыту заң дылық тары мен принциптері. 37Оқ ыту мазмұ ны. 38Оқ ыту ә дістері мен қ ұ ралдары.

39Оқ ытуды ұ йымдастыру формалары. 40Оқ ушының оқ у іс-ә рекетін бақ ылау, бағ алау жә не диагностикалалау.

Принциптер мен ережелер туралы ұ ғ ым. принцип - латын сө зі, қ азақ ша негіз деген сө з. Оқ ыту принциптері - мұ ғ алім мен оқ ушылардың жұ мысын реттеп отыратын ережелер. Сондық тан ол барлық пә ндерді оқ ытқ анда қ олданылады. Оқ ыту принциптеріне сә йкес оқ ытуғ а қ ойылатын талаптар тұ жырымдалады. Оларды орындағ ан мұ ғ алім ө з ең бегінде жақ сы табыстарғ а жетеді.

Оқ ыту принциптерінің жү йесін тұ ң ғ ыш ұ сынғ ан Я. А. Каменский. Ол адам табиғ аттың бір бө лігі болғ андық тан, оқ ыту да табиғ ат пен адам тә уелді болатын заң дарғ а байланысты екенін дә лелдейді. Сондық тан оның пікірінше, оқ ытудық ең басты принципі - табиғ атқ а сай болу принципі. И. Г. Песталоцци оқ ытудың кө рнекілік принципін ерекше бағ алап, оны логикалық ойлауды дамытатын маң ызды қ ұ рал деп санағ ан. К. Д. Ушинский оқ ытудық халық тық сипатына баса назар аударып, оқ ытудың принциптерін психологиялық тұ рғ ыдан қ арағ ан. Ы. Алтынсарин оқ ыту ережелерін қ азақ мектептеріндегі білім берудің ерекшеліктеріне байланысты қ олдану керектігін айтқ ан.

1927 жылғ ы педагогикалық энциклопедияда педагогика ғ ылымы мен мектептің жетістіктері жинақ талып, " принцип" сө зіне анық тама берілді: мақ саты, қ ұ ралды таң дауғ а негіз болатын ой.

А. П. Пинкевич ұ сынғ ан принциптер: оқ ытудық ө мірмен жә не қ оғ амдық ең бекпен байланысы; жас ерекшелігі принципін сақ тау; оқ ытудық белгілі бір жас кезең індегі оқ ушылардың даму дең гейіне сә йкес болуы (оқ ушылардың кү ш жігерін дамуғ а жұ мсау, жұ мыстың жү йелілігі, шығ армашылық - қ ызығ ушылық тың басты негізі); пә н мазмұ нының ерекшеліктерін, ә дістерін аньщтау. Ол " Оқ ыту принципін дидактиканың тү ғ ырлы ережелері, оқ ыту процесіне қ ойылатын негізгі талаптар" - деп тұ жырымдалады.

Н. Медынский ұ сынғ ан принциптер: ғ ылым негіздерін жү йелі мең геру; білімді саналы мең геру; теорияның тә жірибемен байланысы; тә рбие беретін оқ ыту; оқ ыту ә дістерінің алуан тү рі; жалпы жә не политехникалық білімі.

В. Е. Гмурман ұ сынғ ан принциптер: оқ ытудық саналылығ ы жә не белсенділігі; оқ ытудық кө рнекілігі; оқ ытудық жү йелілігі; ғ ылым негіздерін берік мең геру.

Талданғ ан оқ ытудық принциптері оқ ушыларғ а берік, жү йелі білім беруге бағ ытталды.

Оқ ыту принциптерін аталғ ан педагогтардан басқ а М. А. Данилов, М. Н. Скаткин зерттеді.

Зерттеу қ орытындылары бойынша И. П. Подласый, Т. Сабыров, т. б. оқ ыту принциптерінің шарттарын анық тады.

Қ азіргі оқ ытуда саналылық, белсенділік, кө рнекілік, жү йелілік, бірізділік, беріктік, тү сініктілік, ғ ылымилық, теория мен тә жірибе бірлігі сияң ты принциптер кең қ олданылады. Принциптердің талаптары мұ ғ алімнің тү рлі ережелерді қ олдануы арқ ылы орындалады.

Ережелерде мұ ғ алімге нақ ты нұ сқ аулар беріледі. Оларды ғ ылым жетістіктеріне, ө мір талабына сай толық тыруғ а жә не тү зетуге болады. Принциптер педагогикалық процесті реттеп отырады. Олардың талаптары ережелер арқ ылы жү зеге асады.

3. Оқ ытудық ғ ылымилығ ы. Ғ ылыми таным дегеніміз - қ ұ былыстың мә ніне ө ту, сырттай суреттеумен шектелмей, оның ішкі қ ұ рылымын тану. Мысалы, ағ аштың сыртқ ы тү рінен оның ішкі қ ұ рылымын, кө беюін, зат алмасуын білу. Ғ ылымилық принципі оқ ушыларғ а ғ ылымда ашылғ ан білімдерді мең гертуді талап етеді, сондьщтан оқ у жоспарлары мен бағ дарламаларына ғ ылыми білімдер енгізіледі. Оларды мең герту ү шін пә наралық байланыстарды қ олдану керек.

Шарттары:

• педагогиканың, психологияның, озың тә жірибенің жетістіктерін қ олданып оқ ыту. Педагогикалық ең бектіғ ылыми тү рде ұ йымдастыруғ а берілген нұ сқ ауларды орындау;

• индуктивтік жә не дедуктивтік тә сілдерді қ олдану;

• жаң а ұ ғ ымдарды жү йелі тү рде қ айталау;

• ғ ылыми таным ә дістерін қ олдану. Оқ ушыларды іздендіру, шығ армашылық жұ мыспен айналыстыру;

• жаң а ұ ғ ымдарды бір рет тү сіндірумен шектелмеу;

• оқ ушыларды кө рнекті ғ алымдардық ө мірі жә не қ ызметімен таныстыру;

• жаң а ғ ылыми терминологияны қ олдану;

• оқ ушыларды ғ ылым жетістштершен таныстырып отыру;

• оқ ушылардың зерттеу жұ мыстарын ұ йымдастыру;

• тә жірибе жұ мыстарын жү ргізуге жағ дай жасау;

• оқ ушының оқ уында жаң алық ашуына, оғ ан қ уануына мү мкіндік беру;

• жалғ ан сө йлемеу.

4. Оқ ытудық бірізділігі жә не жү йелілігі. Бұ л принциптің ғ ылыми ережесі: оқ ушының білімі берік болу ү шін оның санасында қ оршағ ан дү ние жақ сы бейнелену керек. Ол ү шін ғ ылыми білімдер жү йелі жә не оқ ушылардың танымдық мү мкіндіктеріне қ арай беріледі. Жеке бө ліктерден тұ ратын оқ ыту процесі оқ ушылардың білімді мең геруіне кө мектеседі. Дағ дыларды қ алыптастыру ү шін жаттығ улар, ақ ыл-ой тә рбиесін беру ү шін қ исынды ойлау тә сілдерін талап ететін жұ мыстар жү ргізіледі. Ә йтпесе дағ ды жойылады, оқ ушы дұ рыс ойлай алмайды, дамуы нашарлайды.

Шарттары:

• оқ ушыларғ а білімді мең герту ү шін сызбаларды қ олдану. Оқ у материалын бө ліктерге бө ліп, оларды рет-ретімен тү сіндіру;

• оқ ыту мазмұ нындағ ы, тә сілдеріндегі жү йені бұ збау;

• пә наралық байланыс тұ рақ ты тү рде қ олдану;

• оқ ушылармен бірге тірек-конспектілерін, сызбасын жасап, білімді есте сақ тауды жең ілдету;

• бұ рынғ ы оқ ығ андарды жиі қ айталаттыру;

• ө ткен материалдарды сабақ тың басында, бекіту кезінде, жеке сұ рақ тарды тү сіндіргеннен кейін қ айталаттыру;

• материалғ а ой-пікірлерді жасанды тү рде енгізбеу;

• оқ ушылардың ө з ойларын қ алай айтатынын қ адағ алау;

• баланы ө здігінен жұ мыс істеуге ү йрету, кө мектесу;

• оқ ушылардың білетіндерін айтқ ыза бермей, тек сабақ қ а қ атыстыларын айтқ ызу. Ә ркімге белгілі ә ң гімелерді айта бермеу;

• жү йелі білім қ исынды, сезімді талап ету;

• бар кү ш-жігерің ізбен, шабытпен оқ ытып, ө мірден, ә дебиеттен айшық ты мысалдар келтіру;

• пә нді, бө лімді оқ ып болғ аннан кейін міндетті тү рде қ орытынды-жү йелеу сабақ тарын ө ткізу;

• оқ ушылардың қ ателерін ә деппен тү зету;

• оқ ушыны ө з қ атесін талдауғ а ү йрету;

• оқ ушылардың даму заң дылық тарын, ақ ыл-ой белсенділігін кө теру жолдарын білу;

• баланың жасы мен қ абылдауын ескеріп, тапсырмалар беру;

• жү йелі білім есте жақ сы сақ талады.

5. Саналылық жә не белсенділік принципі. Ө з бетімен мең герілген білім санағ а жақ сы сің еді. Білімді саналы мең геруге оқ у желісі, ө з бетімен жұ мыс, белсенділік, оқ у-тә рбие процесін ұ йымдастыру, оқ ушының танымдық іс-ә рекетін басқ ару, мұ ғ алімнің ә діс-қ ұ ралдары кө мектеседі. Оқ ушының ө зінің танымдық белсенділігі оқ ытура аса қ ажет жағ дай жә не оқ у материалын терең жә не берік тү сінуге орасан зор ық пал етеді.

Шарттары:

• жұ мыстың нақ ты мақ саты мен міндеттерін білу;

• тү сінікті етіп оқ ыту;

• танымдық іс-ә рекеттің барлық тү рлерін қ олдану;

• талдау, жинақ тау, индукция, дедукция, салыстыру ә дістерін қ олдану;

• аналогияны жиі қ олдану;

• бастауыш сыныпта оқ ытуды индукциядан бастау;

• оқ ушыларғ а ә р сө здің, сө йлемнің, ұ ғ ымның мағ ынасын тү сіндіру;

• оқ ушылардың білімі мен тә жірибесіне сү йену;

• оқ ушылардың бірін-бірі оқ ытуы. Дұ рыс жауапты бә рі бірігіп табуы, себебі бала ө з жолдасының айтқ анын жақ сы тү сінеді. Сондық тан жақ сы оқ итын оқ ушыларғ а сабақ бергізу;

• белгілі мә ліметтерді белгісіздерімен байланыстыру;

• ең бастысы, сіз оқ ытатын пә н емес, пә н бойынша атқ арылатын жұ мыстар;

• оқ ушы факті мен білім арасындағ ы айырмашылық ты кө ретіндей етіп оқ ыту;

• ә рбір ережеге мысал келтіру;

• негізгіні тү сіндіруге назар аудару, қ олданылатын мысалдардың санын анық тап алу;

• тек қ ана беделмен оқ ыту жеткіліксіз;

• сезімге, ақ ылғ а ә сер ететін дә лелдермен оқ ыту;

• оқ ушығ а оқ у-танымдық іс-ә рекеттің тиімді тә сілдерін ү йрету;

• ә рбір ережеге мысал келтіру;

• негізгіні тү сіндіруге назар аудару;

• оқ ушыларды сабақ тан алаң дататын жағ дайларғ а жол бермеу;

• " Неге? " деген сұ рақ ты кө п ө ойып, оқ ушыны дамыту;

• дә йекті дә лелдермен оқ ыту;

• дұ рыс оқ ыту баяндап беру емес, білімді тә жірибеде қ олдану;

• оқ ушылардың қ ызығ ушылық тарын зерттеу, дамыту;

• білім-сенімге айналып, іске басшылық ететіндей етіп оқ ыту;

• баланы ө з бетімен ойлауғ а, жұ мыс істеуге ү йрету;

• тү рлі мә селелерді талдату арқ ылы шығ армашылық ты дамытып, танымдық міндеттерді бірнеше тә сілдермен орындату. Шығ армашылық тапсырмаларды жиі беру;

• оқ ушыларғ а сұ рақ қ ойып, жауаптарын мұ қ ият тың дау;

• зат қ ұ былыстарды, оқ ушыларғ а бақ ылатып, оларды ө з бетмен мең герулеріне жағ дай жасау;

• дидактикалық ойын, пікір талас, ұ жымдық шығ армашылық істі қ олдану.

6. Теория мен тә жірибенің байланысы. Бұ л принцип классикалық философияның ө мір, тә жірибе таным кө зі деген ережесіне сү йенеді.

Ө мір жә не тә жірибе балаларғ а дұ рыс бағ ыт береді, белсенді іс-ә рекетке ө зірлейді. Ең бек тә рбиесі жеке тұ лғ аны қ алыптастырады. Оқ ытудық ө мірмен, теорияның тә жірибемен байланысы-ның жақ сы болуы білім мазмұ нына, оқ у-тә рбие процесін ұ йымдастыруғ а, оқ ыту нысандары мен ә дістеріне, ең бекке жә не поли-техникалық ә зірлікке берілген уақ ытқ а, оқ ушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты.

Шарттары:

• мектепте оқ ылатын ғ ылыми білімдердің керектігін қ оғ амдық -тарихи тә жірибе арқ ылы дә лелдеу. Оқ ушы оқ у тіршілікке керек екенін тү сінетіндей етіп оқ ыту;

• " Білім — ө мір" байланысы, ө мірден алынғ ан мысалдарды талдау. Ө лкетіну мә ліметтерін қ олдану;

• балаларғ а қ азіргі жаң а технологиялар, ө ндірістік қ атынастар, ең бектің жақ сы ә дістері туралы ә ң гімелеу жә не тікелей таныстыру;

• оқ ушыларды ө з білімдерін қ олдануғ а жә не тексеруге ү йрету. Қ оршағ ан ө мірден білім алып, оны қ олдану;

• оқ ушының ә рбір сабақ та ө з жұ мысының маң ызын тү сінуі.

• мектептің ө ндіріспен байланысын қ олдану. " Оқ у пә ні ө ндіріс" байланысына бағ ыт беру, бақ ылау;

• оқ ушылармен бірге ө мірден алынғ ан есептер мен жаттығ уларды орындау, оқ улық тың мә ліметтерін ө мірден алынғ ан мә ліметтермен толық тыру;

• аймақ тың сү ранысына қ арай кә сіптік бағ дар беру жұ мысын жү ргізу;

• Мә селелік - ізденіс, зерттеу жұ мыстары теория мен тә жірибені байланыстырудық басты қ ұ ралы;

• ең бекке саналы қ атынасты тә рбиелеу, мұ ғ алімнің ең бектегі ү лгі-ө негесі;

• қ оғ амдық пайдалы жә не ө німді ең бекті оқ ушылардың бақ ылауларымен, ой-толғ аныстарымен ұ штастыруу, сұ рақ тар қ ою, кө п білуге, мә селелерді анық тауғ а ұ мтылдыру;

• қ оғ амдьщ пайдалы ең бектің оқ у жә не тә рбие мақ саттарына сай жү ргізілуі. Қ оғ амдық пайдалы жұ мыс - оқ ытудық ө мірмен байланысын жү зеге асырудық маң ызды жолдарының бірі;

• ең бекті ғ ылыми ұ йымдастыруды оқ у процесіне енгізу;

• оқ ушылардың бір жұ мыстағ ы табыстарын мадақ тау, басқ а жұ мыстар беру;

• балаларды жақ сы жұ мыс істеуге ү йрету, бір-бірімен жарысып жұ мыс істеуге баулу;

• балалардың бастамашылығ ын мақ ұ лдау, егер мү мкіндік болса " Жас ө нертапқ ыштар" сайысын ө ткізу;

• ә р оқ ушыны оғ ан ұ найтын ғ ылым, техника, ө нер салаларынан ө з бетімен білім алуғ а ынталандыру;

• ақ ыл-ойіс-ә рекетін тә жірибе мен байланыстырып, білімнің 80-85% тә жірибе арқ ылы мең герілетінін есте сақ тау.

7. Кө рнекілік принципі. Бұ л ертеден қ олданылып келе жатқ ан принцип. Оның негізіне мынадай ғ ылыми заң дылық жатады: сезім мү шелері сыртқ ы тітіркендіргіштерді тү рліше қ абылдайды. Ең сезімталы - кө ру мү шелері; Олар арқ ылы миғ а енетін ақ параттар оқ ушылардың есінде жақ сы сақ талады. Кейбір заттарды есте сақ тау кө рнекіліксіз мү мкін емес.

Шарттары:

• балалардың ақ ыл-ой жұ мысы ү шін формалар, бояулар, дыбыстар керек екенін естен шығ армау;

• оқ ытудық алтын ережесі: кө рініп тұ рғ андарды кө рсету, еститінді естірту, иіскететінді иіскету, дә мін татып кө ретінді дө мін таттыру;

• кө рнекілік - оқ ыту жә не ақ ыл-ойды дамыту қ ұ ралы;

• оқ ушы ұ ғ ымдар жә не абстрактілік ережелерді тү сіну ү шін нақ ты фактілер, мысалдар келтіру;

• кө рнекілікті мә селелі жағ даяттар туындату ү шін қ олдану;

• кө рнекі қ ұ ралдық оқ ылатын зат жә не қ ұ былыс туралы анық жә не дұ рыс тү сінік алуғ а кө мектесуі;

• оқ ушылардың бақ ылауын жү йелеп, қ ұ былыстардың себептерін, салдарын анық тату;

• кө рнекілікті балалармен бірге алдымен тү гел қ арау, негізгісі мен негізгі емесін анық тау, содан кейін тағ ы бір рет толық қ арап шығ у;

• кө рнекіліктің алуан тү рін қ олдану, біраң кө п кө рнекілік қ олданбау, ө йткені балалардың назары басқ а жақ қ а ауып, негізгіні тү сіне алмай қ алады;

• кө рнекілікті қ олданып оқ ушының сезіміне қ озғ ау салу, қ алыптасқ ан тү сініктерге сү йеніп, мең герілетін ұ ғ ымды нақ тылау;

• балалармен бірге кө рнекілік жасау, оқ ушылардың ө здері жасағ ан кө рнекіліктердің де ә сері мол;

• қ азіргі кө рнекі қ ұ ралдарды, атап айтсақ: оқ у теледидарларын, бейнежазбаларды, кодослайдтарды, жартылай ә кранды проекцияларды т. б. қ олданып, техникалық қ ұ ралдармен жұ мыс істей білу;

• кө рнекі қ ұ ралдарды қ олданып оқ ушылардың зейінін, бай-қ ампаздығ ын, ақ ыл-ой мә дениетін, жобалай білуін, оқ уғ а деген қ ызығ ушылығ ын тә рбиелеу;

• кө рнекілік арқ ылы ө мірмен байланыс орнату;

• балалардың жас ерекшеліктеріне қ арай заттьщ кө рнекілікті азайтып, символдық кө рнекіліктерді қ олдану;

• надты заттар мен қ ұ былыстарды кө рсету, мү мкіндік болмағ ан жағ дайда символдың кө рнекі қ ұ ралдарды қ олдану.

Кө рнекілік тү рлері:

Табиғ и кө рнекі лік оқ ушыларды нақ ты объектілермен (ө сімдіктермен, жануарлармен, минералдармен) таныстыруды талап етеді.

Эксперименттік кө рнекілік арқ ылы оқ ушылар химиядан, физикадан тә жірибелер жасайды.

Суретті кө рнекіліктің мақ саты - нақ ты дү ниенің бейнесін кө рсету (бейнесурет, картина, диафильм, диапозитив, мылқ ау кинофильмдер).

Кө лемді кө рнекілік: макет, ү лгі, муляж, геометриялық фигуралар, панорама.

Дыбыстық кө рнекіліктер: кү йтабақ тар, ұ нтаспағ а жазылғ ан материалдар, т. б.

Символдық жә не графикалық кө рнекілік: абстракты ой дамуына кө мектеседі, себебі болмысты шартты белгілермен белгілейді. Олар: карта, жоспар, сызба, диаграмма.

Жанама кө рнекілік жаң а бейнені бұ рынғ ымен салыстырып, ол туралы тү сінік қ алыптастыру.

В. Ф. Шаталовтың тірек сигналы бейне, таң ба, шартты белгі, суреттерден тұ рады. Олар қ арапайым, сондық тан оқ ушы факті қ ұ былыстың негізгі мә нін мұ ғ алімге айтып бере алады.

8. Оқ ушылар білімінің беріктігі. Бұ л принципте мына заң дылық тар бар: білім мазмұ ны жә не оқ ушылардың танымдық кү штерін дамыту оқ ыту процесіндегі бір-бірімен ө зара байланысты бө ліктер; оқ у материалын тү сініп есте сақ тау оның мазмұ нына, оқ ушының материалмен жұ мыс істеуіне, оқ ытуғ а, мұ ғ алімге байланысты; білімнің беріктігіне оқ ытуды ұ йымдастыру, оқ ыту тү рлері мен ә дістерінің алуан тү рін қ олдану, оқ ытатын уақ ыт ә сер етеді. Оқ ушы есінде қ алуғ а тиісті материалдарды таң дайды, сондық тан оның есінде оғ ан пайдалы жә не қ ызық ты білімдер ғ ана жақ сы сақ талады.

Шарттары:

• қ азіргі оқ ытуда естен гө рі ақ ыл-ойғ а баса назар аударылады. Сондық тан оқ ушылардың кү шін қ ұ ндылық тары аз білімдерді есте сақ тауғ а жұ мсамау керек. Есте шамадан тыс оқ у материалдарын сақ тауғ а болмайды, ол ақ ыл-ойғ а зиян келтіреді;

• дұ рыс қ абылданбағ ан, тү сініксіз нерселердің есте қ алып қ оюына жол бермеу. Бала тек саналы мең герілген, тү сінікті материалды ғ ана есінде сақ тау керек;

• ә р тү рлі анық тамалық ә дебиеттерді, сө здіктерді, энциклопедияларды қ олдануғ а ү йрету;

• есте сақ талу керек материалдар ө те кө п болмау керек, мұ ғ алімнің қ андай білімдер есте сақ талу керек екенін анық тауы;

• оқ ытудан кейін білімді ұ мыту басталады, сондық тан қ айталаудың уақ ыты жә не жиілігі ү мыту туралы психологиялық теорияларғ а сә йкес белгіленеді;

• жаң а материалды оқ ып болғ ан соң қ айталауды кө п жү ргізу керек, содан кейін қ айталау азаяды, бірақ оны тоқ татуғ а болмайды;

• ә р оқ ушыны ө з мү мкіндігіне қ арай, бірақ бар кү ш-жігерімен жұ мыс істеуге ү йрету. Жалқ аулық пен кү ресу;

• қ ызығ ушылық ты қ алыптастырмай тұ рып, жаң а материалды оқ ып-ү йренуді бастамау;

• оқ у материалын жү йемен беру;

• егер оқ ыту қ арң ыны тө мендесе, онда бірден себебін анық тау. Кө п кездесетін себептер: оқ у процесіне қ ызығ ушылық тың тө мендеуі жә не шаршау. Оларды жою жолдарын іздестіру;

• тіке тапсырмалар жә не нұ сқ ауларды кө п бермеу. Балаларды ақ ыл-кең есті тың дауғ а ү йрету. Ө те қ ызық тысын салмақ тап айтық ыз. Ә зіл-сық ақ айтуғ а болады, бірақ шамадан аспағ ан жө н;

• ө зара оқ ытуды кең қ олданып, оны бағ ыттау. Ө зара оқ ыту мұ ғ алім қ алыптастыра алмайтын сапаларды қ алыптастырады;

• оқ ушыларды оқ у материалын есте сақ тай білуге ү йрету. Ол ү шін есте сақ тауды жең ілдететін мнемотехникалық (керекті мә ліметтерді есте сақ тауғ а кө мектесетін ережелер мен тә сілдердің жиынтығ ы) тә сілдерді қ олдану;

• баланың жағ ымды ә серін туғ ызбай тұ рып, жаң а білім беруді бастамау. Жазалау ә дістерімен берілген білім берік болмайды;

• қ айталау жә не бекіту кезінде оқ ушылардың естерін, ақ ыл-ойларын, сезімдерін жұ мыс істетіп, білімдерін терең детіп, жаң а мысалдар келтіріп, қ орытындыларды нақ тылау;

• оқ ыту қ исындылығ ын қ адағ алау.

• оқ ушының оқ у материалына деген он кө з қ арасын қ алыптастыру;

• жаттығ улар санын, орындалатын мерзімін белгілеу;

• оқ ыту нә тижелерін жү йелі тү рде тексеру жә не бағ алау;

9. Тү сініктілік принципі. Бала ө зінің ойлау қ абілетіне, жинақ тағ ан білімінің, іскерлігінің, ойлау тә сілдерінің кө леміне қ арай тү сінеді. Аталғ ан принципті жү зеге асыру ү шін ө уелі оқ ай, белгілі, қ арапайым материалдар, содан кейін қ иын, бел-гісіз, кү рделі оқ у материалдары оқ ылады.

Шарттары:

• оқ ылатын материалдарды ә рбір жас кезең деріне бө лу;

• баланың ақ ыл-ойы белгілі бір пә нді оқ уғ а ә зір болу керек екенін ұ мытпау;

• баланың дайындығ ын, дамуын жә не мү мкіндігін ескере отырып оқ ыту. Балалардың ө мір тә жірибесін, қ ызығ ушылық тарын, даму ерекшеліктерін зерттеу жә не ескеру;

• балаларды оқ ыту арқ ылы дамыту;

• мү мкіндіктері бірдей оқ ушыларды біріктіру;

• жақ сы оқ ушылардың дамуын тежемеу, оқ у ү лгерімі нашар оқ ушыларды тез қ арқ ынмен жұ мыс істеуге ү йрету;

• оқ ытудық қ арң ынын белгілеп, керек жағ дайда ө згерту;

• ұ қ сатуды, салыстыруды, қ атар жә не қ арама-қ арсы қ оюды кең қ олдану;

• жаң а жә не кү рделі материалдарды оқ ып ү йренуге жақ сы оқ итын оқ ушыларды, бекітуге оқ у ү лгерімі нашар оқ ушыларды қ атыстыру;

• ө те асық пау!

• оқ ушығ а келген ойды танымның соқ ы емес, басы деп тү сіну;

• тү сініктілік мұ ғ алімнің аньщ тү сіндіруіне жә не тіліне байланысты; ұ ғ ымдарды нақ ты жә не біржақ ты етіп тұ жырымдап ө мірден, ә дебиеттен жарқ ын мысалдар келтіріп, бірсарынды сө йлемеу;

• монологты ұ зақ қ а созбау, мұ ғ алім іс-ә рекеті мен оқ ушы іс-ерекетін анық тап алу. Балалардың тү сінігіне жең іл оқ у материалдарын ө з бетімен оқ уғ а беру;

• оқ ытудық алғ аш сә тінде барлық білімді емес, тек негізгілерін беріп, бекітуге жаң а мысалдар, фактілер алып, жаң а білімді нақ тыландыру;

• оқ ушылардың танымдық іс-ә рекетін басқ ару;

• оқ ушылардың оқ у жұ мысын жең ілдете бермеу, олардың ө з бетімен оқ уына, оқ у материалынталдауына кө мектесу, бағ ыт беру;

• тү сініктілік баланың жұ мыс қ абілетімен байланысты, сондық тан баланы жұ мыс істеуге ү йрету.

10). Ынталандыру принципі

Бұ л принциптің маң ызы ө те зор. Оқ уғ а, білімге, мұ ғ алімнің жеке басына деген, сондай-ақ оқ у жұ мысының барлық ә дістеріне, тү рлері мен нысандарына оқ ушыларда ынта-ық ылас болса, олардьщ оқ у-таным ә рекеті сенімді, ерікті, қ уанышты болады.

Сондық тан мұ ғ алім, ең алдымен, сабақ тарын қ ызық ты, тартымды, ә серлі етіп ө ткізуге міндетті.

Ынталандыру принципі оқ ушыларғ а жеке-дара қ арауды керек етеді. Осығ ан орай В. С. Сухомлинскийдің берген кең естері мыналар:

1. Балалардың ақ ыл-ой кү штері мен мү мкіндіктері бірдей емес.

2. Оқ ыту мен тә рбиелеудің барлық заң дарын қ олдануғ а болатын абстрактылы оқ ушы жоқ: оқ ушы ә рқ ашан дара, ө зінше ерекше.

3. Оқ уда барлық мектеп балалары ү шін табысқ а жетудің бірың ғ ай алғ ы шарттары жоқ.

4. Оқ у қ ызметінің берілген сә тінде ә р оқ ушының неге қ абілетті екенін аньщтаудық маң ызы зор.

5. Оның ақ ыл-ой қ абілетін одан ә рі қ алай дамытуғ а болатындығ ын анық тау маң ызды.

6. Оқ ушыдан мү мкін еместі талап етуге болмайды.

7. Бағ дарламада қ аралғ ан дең гейге ә р оқ ушы қ андай жолмен, қ андай кідірістермен жә не қ иыншылық тармен келетінін дұ рыс анық тап алу керек.

8. Ә рбір оқ ушының ақ ыл-ой ең бегінде бағ дарламаны қ алай нақ тылы жү зеге асыру керек.

9. Ә рбір баланың кү ші мен мү мкіндігін ашып, оны ақ ыл-ой ең бегінде қ уанышқ а кенелту.

10. Қ иын балаларғ а шамасына қ арай ақ ыл-ой жұ мыстарын беру.

11. Ә рбір оқ ушының оқ удағ ы жә не ақ ыл-ой ең бегіндегі дара сү рлеуін анық тау керек. Осы сү рлеуді жә не жақ сылық жалынының қ ызуын сақ тау.

Ынталандыру принципінің шарттары:

• жаң а жә не дә стү рлі емес оқ ыту нысандарын қ олдану;

• ділгірлік оқ ыту;

• компьютерлік технологияны қ олдану;

• интерактивті компьютерлік қ ұ ралдарды қ олдану;

• ө зара оқ ыту (жұ птық, топтық );

• білім, іскерліктерді тест сынағ ы арқ ылы тексеру;

• сыныпта жағ ымды микроклимат жасау;

• мұ ғ алімнің ө з пө ніне, оқ ушыларғ а оң кө зқ арасы;

• оқ ушылардың оқ удағ ы жетістіктерін кө рсету;

• білімнің оны ашқ ан адамдардық тағ дырымен байланысы;

• оқ ыту нысандарын жә не ә дістерін тұ рлендіру.

11. Гуманизациялау (ізгілендіру) принципі - оқ ушығ а деген ерекше сү йіспеншілікті, қ ұ рметті талап етеді. Балағ а сенім артып, оның жеке басының қ асиеттерін ескеріп, оқ у-таным ә рекетінің жемісті болуына ң олайлы жағ дайлар мен мү мкіндіктерді жасау керек.

Оқ у процесінде, сабақ тарда балаларды қ орқ ытпай, қ ысымшылық -жасамай, керісінше, олармен жылы қ арым-қ атынас жасау міндет.

Бұ л принцип гуманитарлық бағ дарды жү зеге асыруды керек етеді. Мектептерде білім мазмұ нын жалпы адамзаттық жә не ұ лттың рухани игіліктерге қ арай бағ ыттау, қ азақ халқ ының тарихын, мә дениетін, тілін, дә стү рін, кө ркемө нерін, қ олө нерін, т. б. терең оқ ып-білу міндетін іске асыру керек.

Бұ л принципті іске асыруда халық педагогикасының маң ызы зор. Халық педагогикасы қ азақ халқ ының ғ асырлар бойы атадан балағ а ө лмес мирас, ө мірлік мұ ра болып келе жатқ ан тә рбие жө ніндегі жинақ талғ ан тә жірибесі. Ә сіресе балаларды ізгілікке тә рбиелеуде халық педагогикасының қ ағ идалары мен салт-дә стү рлерінің орыны ерекше.

Ізгілендіру принципінің шарттары:

• оқ ытуда жеке тұ лғ аның ар-намысына тиетін жазалау ә дісін қ олданбау;

• оқ ушының ө з міндетін орындауғ а деген ық ыласын мақ ұ лдау;

• ү лгерімі нашар, жауапкершілігі тө мен оқ ушыларды ә депті, бірақ қ атаң тү рде айыптау, оларғ а қ ателіктерін шыдамдылық пен тү сіндіру;

• баланың ө зі туралы жақ сы бағ асын ө зіне сенімін, сый-қ ұ рметін қ алыптастыру;

• қ ол жеткен жетістіктерді бекітіп, тұ рақ ты тү рде талап қ ою;

• жеке тұ лғ аның іс-ә рекетін дұ рыс бағ ыттап, теріс қ ылық тардың кө рінуіне жол бермеу;

• баланы тү сіну, жақ сы кө ру, бірақ талапта қ ою;

• оқ ушының табысына шынайы тү рде қ уану;

• баланың кө ң іл-кү йін ескеру;

• баланың дене кемістігін сө з етпеу;

• баланың ө здігін баспау;

• балаларды басқ а балалармен салыстырмау;

• баланың ар-намысына тиетін сө з айтпау.

12. Мә селелік принцип - оқ у процесінің мазмұ ны, ә дістері, ұ йымдастыру нысандары мә селелі сипатта болуын талап етеді. Мә селелі оқ ыту білімді дайын тү рде бермей, оқ ушылардан ізденуін, дербестігін, шығ армашылық ойлауын дамытуғ а бағ ытталады. Мә селелік принцип - оқ ушылардың ойлау процесінің психологиясына негізделеді. Ө йткені ойлаудық басталуы мә селенің болуына байланысты, басқ аша айтқ анда, ойлау-мә селелік сұ рақ немесе міндеттен басталады.

13. Интеграциялау принципі

Бұ л - жалпы білім мазмұ нын анық тауда, оқ у бағ дарламалары мен оқ улық тарды жазып шығ аруда ескеретін маң ызды принцип. Интеграция - ә р тү рлі пә ндердегі негізгі принциптер мен заң дылық тарды ө зара тығ ыз диалектикалық бірлікте қ арастыруды кө здейді. Сондай-ақ мазмұ ны жағ ынан бір-біріне жақ ын пә ндердің тіл мен ә дебиет, ә дебиет пен тарих, математика мен информатика, ө нер мен ең бек, этика мен ә стетика, т. б. ө зара жә не жеке пә ннің ішіндегі материалдардық арасындағ ы байланыстарын анық тап, оқ ушылардың білімін терең детуге болады. Осығ ан орай интеграцияланғ ан пә ндердің, сабақ тардың рө лі ерекше.

Біз принциптерді жә не оларды жү зеге асыру шарттарын қ арастырдық. Принциптерді жү йелі, кешенді қ олдану керек. Оларды кезекпен қ олдануғ а болмайды. Мұ ғ алімнің алдымен бір принцип талабын, содан кейін басқ асын орындаймын деуіне болмайды.

Барлық принциптердің талаптары бір мезгілде орындалады. Олардың ішінде негізгілері жә не кө мекшілері жоқ. Барлық принциптері бір-бірімен байланысты. Олар бағ ыт беріп отырады, оқ ытуда жақ сы нә тижелерге жету жолдарын кө рсетеді. Білімді ізгілендіру баланың дене жә не ақ ыл-ой мү мкіндіктерін ескеруді талап етеді. Сондық тан нә тиже оғ ан кеткен кү шпен салыстырылады. Принциптер мү мкіндіктерді, кү шті жә не нә тижелерді мө лшерлейді, олар бұ зылмаса тепе-тең дік сақ талады деп сеніммен айтуғ а болады.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 9 10 Следующая ⇒