Җыйнак һәм җәенке җөмләләр

Иярчен кисә клә рнең булу-булмавына карап, гади җ ө млә лә р җ ыйнак һ ә м җ ә енке җ ө млә лә р гә бү ленә лә р.

Баш кисә клә рдә н генә торган җ ө млә җ ыйнак җ ө млә дип атала. Мә сә лә н: Мостафа эндә шмә де (Ш. Камал). Сү з хуҗ а турында иде (Ш. Камал).

Баш кисә клә рдә н башка иярчен кисә клә ре дә булган җ ө млә җ ә енке җ ө млә дип атала. Мә сә лә н: Без юлыбызны дә вам иттек. (Г. Сабитов) Җ епнең очын шулай нык яшерделә р (Г. Ибраһ имов).

Истә тотыгыз! Иясе яки хә бә ре тиң дә шлә неп килгә н очракта, андый җ ө млә лә р җ ыйнак җ ө млә лә р буларак карала: Йө рә ге җ илкенеп ала, шомлана (М. Ә мирханов).

126. Бирелгә н җ ө млә лә рне җ ыйнак һ ә м җ ә енке тө рлә ргә аерып языгыз.

Җ ыйнак җ ө млә лә р	Җ ә енке җ ө млә лә р

1. Нинди саф тавыш! (Ә. Баян)

2. Кеше шулай бит (Г. Ибраһ имов)

3. Кү к йө зе зә п-зә ң гә р.

4. Бө тен укучылар да кү негү не эшлә п килгә ннә р иде. (Г. Мө хә ммә тшин. )

5. Лә кин моң а кем җ авап бирә алачак? (Г. Ибраһ имов. )

6. Эш нә рсә дә соң? (Ф. Урманче)

7. Мине дә утыртып барасызмы? (А. Гыйлә җ ев. )

8. Хуш, кичке авылдагы тынычлык. (Г. Исхакый)

9. Мин йоклый алмыйм. (Г. Тукай)

10. Уен тә мам булды (Ф. Ә мирхан)

11. Соң син ү зең, канатым, кем кызы буласың? (Ә. Еники. )

12. Кү пме хатирә лә р! (Ә. Еники)

127. Текстта урын алган җ ыйнак җ ө млә лә рне табыгыз. Контексттан чыгып, аларны җ ә енкелә ндереп языгыз.

1. Кояш кү тә релгә ннә н-кү тә релә бирде. Аның саен кү лә гә кыскарды, эсселек кө чә я барды... Печә н җ ыючыларның тә ннә ре тирлә п су булды, иреннә ре кө йде, авыз кипте. (Г. Ибраһ имов)

2. Нинди озын тө н! Очы-кырые юк кебек. Ятып-ятып та йоклый алмый интеккә ч, Яң гура, ут кабызып, кулына китап алды. Лә кин бер-ике бит укыды да китабын кире куйды. Башка берни дә керми, укыйсы да килми иде аның. (Г. Ә псә лә мов)

3. Чә й хә зерлә нгә н иде. Гали фикергә калып, эндә шми тора, ике кечкенә кызчык бер дә кү злә рен алмый, бик ятсынып, аң а карыйлар. Аның сакал-мыек җ итү, чә бә лә нгә н чә че зур, ө стендә керле генә кү к кү лмә к, тө ймә лә ре ө згә лә нгә н иске тужурка, башында каткан кара кә лә пү ш иде. (Ш. Камал)

4. Пә рдә ачылды. Бераз вакыт ү ткә ч, Бобчинский ролен уйнаучы Степанов сә хнә дә кү ренде. Ә минә сискә неп китте... Аның йө рә ге сикерә һ ә м бө тен гә ү дә се кытыкланган шикелле була иде... (Ф. Ә мирхан)

5. Поезд китте. Мә ң ге яшел җ ирнең кояшын, диң гез дымын, чә чә клә рен, шат кешелә рен алып китте. Миң а татлы газап, гомергә онытылмас ә че сагышлы гү зә л хатирә калдырып китте (Ә. Еники).

128. Текстта урын алган җ ә енке җ ө млә лә рне аерып кү рсә тегез. Мә гънә гә, контекстка зыян китермичә, аларны җ ыйнакландырып языгыз Нә тиҗ ә дә, текстның тө зелеше, стиле ничек ү згә рү ен аң латыгыз.

Тө ш вакытлары җ итә рә к кө н кисә к ү згә реп китте. Тау-тау ак болытлар куерып, салынкы кара-кучкыл яң гыр болытларына ә верелделә р. Каты җ ил ө й тү бә се саламнарын тузгыта, тирә клә р, яшь ботакларын җ иргә чаклы иеп, зарланышкан сыман шаулаша башладылар. Навага, кү бә лә к ө ере шикелле, ап-ак шомырт чә чә клә ре тузгып очты. Аннары шыбырдап яң гыр яварга тотынды.

Җ ылы бө ркеп, тирес исе аң кытып яткан буразналар ө стеннә н кешелә р башларын кү тә рделә р. Яң гыр коеп яварга керешкә ч, алар ышык урыннарга кереп постылар.

Буразна араларыннан гө рлә веклә р ага башлады. Җ ир камыр кебек кү перде, кабарды. Утыртырга дип ярып салган бә рә ң ге чилә клә ренә яң гыр суы тулды. Кө рә к-тырма саплары коеп яуган яң гырда юылып агарып калды.

Яң гыр, кисә к кенә башланган кебек, кисә к кенә узып та китте. Ялт итеп яң адан кояш чыкты. Яшел яфраклар ө стендә энҗ е бө ртеклә редә й тамчылар җ емелдә шә башлады. Йомшак кына сары мамыклы нә ни бә бкә лә рен ияртеп, казлар яң адан урамга чыктылар.

Кө нчыгышка таба китеп барган яң гыр болыты ө стендә дугайланып салават кү пере сызылды. Кү к кү крә гә н тавышлар кайдадыр еракта тынып калдылар. (М. Галә ү )

⇐ Предыдущая 35 36 37 38 394041 42 43 44 Следующая ⇒