Гади җөмләгә синтаксик анализ ясау тәртибе

⇐ ПредыдущаяСтр 43 из 47Следующая ⇒

Гади җ ө млә гә синтаксик анализ ясау тә ртибе

Гади җ ө млә гә синтаксик анализ ясаганда, тү бә ндә ге сорауларга җ авап бирү кү здә тотыла.

I. Җ ө млә нең грамматик кисә клә ре билгелә нә.

Баш кисә клә р: ия, хә бә р

Иярчен кисә клә р: аергыч, тә мамлык, хә ллә р, аныклагыч

Модаль кисә клә р: кереш сү злә р, эндә ш сү злә р.

II. Җ ө млә нең семантик билгелә ре кү рсә телә.

Ә йтү максатына карап, хикә я, сорау, боеру һ ә м тойгылы җ ө млә лә р кү рсә телә.

Тойгының катнашу-катнашмавына карап, тойгылы һ ә м гадә ти җ ө млә лә р билгелә нә.

Чынбарлыктагы кү ренешлә рне раслау яки кире кагуга карап, раслау һ ә м инкяр җ ө млә лә р билгелә нә.

III. Җ ө млә нең структур билгелә ре тикшерелә.

Оештыручы ү зә кнең санына карап, ике һ ә м бер составлы җ ө млә лә р билгелә нә.

Иярчен кисә клә рнең булу-булмавына карап, җ ыйнак һ ә м җ ә енке җ ө млә лә р кү рсә телә.

Мә гънә тулылыгы ө чен кирә к булган кисә клә рнең булу-булмавына карап, тулы һ ә м ким җ ө млә лә р билгелә нә.

Аерымланган хә ллә р, аныклагычлар, тиң дә ш кисә клә р кулланылуга карап, җ ө млә нең катлауландырылган яисә катлауландырылмаган булуы билгелә нә.

IV. Җ ө млә дә ге тыныш билгелә ре аң латыла.

Белемнә рне тикшерү ө чен сораулар,

кү негү лә р һ ә м тестлар

132. Текстны укыгыз. Һ ә р җ ө млә гә синтаксик анализ ясагыз.

Сандугач йокысыннан уянган да, гаҗ ә псенеп, сызгырып җ ибә ргә н.

– Карасана, нинди гө лчә чә клә р! Мин кичә аларны ничек кү рмә дем икә н соң?

Зур куак аң а:

– Җ ырың белә н миң а җ ан бирү че син ү зең бит! – димә кче булган икә н дә, тик кыюлыгы гына җ итеп бетмә гә н. Аннан соң бит ә гә р алай дип ә йткә н булса, сандугачны куандырам дип, Хә лимә не бер читтә калдырган булыр иде. Арыкны арчучы, карт тамырларга дым җ ибә рү че кеше кем соң? Кечкенә Хә лимә бит. Чә чә клә рнең хуш исенә исереп, сандугач шул тикле матур, шул тикле дә ртле сайрап җ ибә ргә н, куак ү зенең бу яң а дө ньясына ү зе дә сокланып бетә алмаган. Сандугач сайраган, сайраган да пырылдап очып та киткә н. Менә берзаман зур куак янына ә нкә се белә н Хә лимә килеп туктаган. Хә лимә:

– Ә нкә й! Кара ә ле, Куагыбыз чә чә к аткан бит безнең! – дип, кул чабып кычкырып җ ибә ргә н. – Арыкка су җ ибә рү ебез бик яхшы булды, ә нкә й. Чә чә клә ре элеккегә караганда да матуррак!

– Ә йе шул! Яхшы эш, хезмә т беркайчан да ә рә м булмый ул, – дигә н ә нкә се һ ә м чә чә клә р арасыннан берсен, иң матурын ө зеп алган да кызының чә ченә кадап куйган (Д. Аппаковадан).

133. Билгелә ргә туры килгә н җ ө млә лә рне табып, номерларын куеп чыгыгыз.

Хикә я
Сорау
Боеру
Тойгылы
Ике составлы
Бер составлы
Җ ыйнак
Җ ә енке
Тулы
Ким
Раулау
Инкяр
Катлауландырылган
Катлауландырылмаган

1. Без – кырык беренче ел балалары. (М. Мә һ диев)

2. Җ ансыз гә ү дә м шушы телә клә ргә азык булып җ ирдә ятачак. (Һ. Такташ)

3. Гә ү һ ә ршад кө згесен яман ачу белә н идә нгә бә рде. (М. Ә мирханов)

4. Туры ә йтелгә н сү з – гаделлекнең аяусыз кө ндә ше. (М. Галиев)

5. Байтак вакыт уйланып утырганнан соң, Иштуган кухняга чыгып керде, тагын уйланып утырды, исә п-хисап ясады. (Г. Ә псә лә мов)

6. Ул, яшел чирә мгә утырып, улының чыкканын кө тте. (Ә. Бикчә нтә ев)

7. Миң а эсселе-суыклы булып китте. (А. Расих)

8. Мин сезгә ул турыда сү з бирә м. (Д. Аппакова)

9. Ә тием кө ндә лек тормышта йомшак, иркен кү ң елле кеше булды. (А. Сә йдә шев)

10. Ә нә шулай ө ч атна вакыт узып та китте. (Ә. Еники)

11. Мә рдә н абзый кө лде. (Г. Гобә й)

12. Ө стә лгә ике тә линкә, юка гына итеп туралган ипи телемнә ре һ ә м ике кашык куелган. (А. Гыйлә җ ев)

13. Бө тен тирә -якта уннарча тә рә зә лә р ишегалдына караганнар. (А. Гыйлә җ ев)

14. Беренче җ ыелуда тарих факультеты алда иде. (И. Сә лә хов)

15. Ә ле трамвайлар да шолдыр-гө лдер йө ри башламаган. (И. Сә лә хов)

16. Бездә гармонь да бар, уйнаучысы да бар. (А. Расих)

134. Җ ө млә лә ргә тулы синтаксик анализ ясагыз.

I вариант

1. Шушы кө ннә рдә мин Шә ү кә тне очраттым. (Э. Касыймов)

2. Ул кышкы ялын сезнең янда авылда уздырган икә н. (Э. Касыймов)

3. Мө нирҗ ан тирә н итеп сулыш алды да җ ырлап җ ибә рде. (Н. Ә хмә диев)

4. Башымда уйлар кайный. (Н. Дә ү ли)

5. Акылымны җ уеп иркә лим мин

Җ ә йсылуның яшел толымын. (Р. Сә лах)

6. Еллар ү тә р, лә кин бу кабергә

Бертуктаусыз чә чә к салыныр. (Ф. Кә рим)

II вариант

1. Кызы ишекне ү з ачкычы белә н ачып керде дә, аяк киемен дә салып тормый, карт йоклап йө ргә н бү лмә нең ишеген этте. (Ә. Ә минев)

2. Татар халкы тарихи сә бә плә р аркасында тө рле җ ирлә ргә сибелгә н, таралган. (Г. Зә йнашева)

3. Шофер егет аң а гаҗ ә плә неп карады. (М. Маликова)

4. Поезд тө нге берлә р тирә сендә Кинельнең тимер юл вокзалына килеп туктады. (Р. Мө хә ммә диев)

5. Ул заманда, ягъни революция алды елларында, шә кертлә рнең яң а ә дә бият белә н мавыгуы искиткеч кө чә йгә н иде. (Ә. Еники)

6. Адә м баласы һ ә рчак кендек каны тамган җ ирен – изге туган җ ирен сагынып кайта. (Р. Кә рами)

⇐ Предыдущая 38 39 40 41 424344 45 46 47 Следующая ⇒