ҮРЕЙЛІ КӨРШІЛІК

Ата салысымен Горохов онкилондар абдырап бірден қ уғ ын ұ йымдастыра қ оймайды деген оймен тұ ра қ ашты, тү н оның бой тасалауына мү мкіндік туғ ызады, тақ а болмаса тағ ы да

ағ аш басына жасырынады. Бұ та-бұ таның арасынан ол кү ндіз келген сү рлеуіне жү гіріп шығ ып, мү лкі мен итін тық қ ан терегін тапқ анша кідіріп тұ рып қ алды. Қ уғ ын кө рінсе-ақ қ оржын қ алғ ан ағ ашқ а шығ у керек, кө рпе мен азық -тү лік аш-жалаң аш болмай, тү нді жоқ -жітіксіз ө ткізуге жағ дай жасайды, ал жү кпен ә рі қ арай шапшаң жылжи алмайсың, суғ а дейін ә лі екі шақ ырым жер бар.

Ол тоқ тап тың тың дады, ә уелі бә рі тып-тыныш еді, артынан дабыра дауыс шығ ып, алыстан алаулар жалтылдады. Тегі, онкилондар шырақ ұ стап, мұ ның соң ына тү ссе керек. Кө п ойланып жаппай, Горохов ағ аштың басына шық ты да, ө з мү лкін жоғ арырақ кө теруге кірісті. Кездескен тармақ қ а дұ рыс отыра алмай, бә рінен бұ рын Пеструха кө п ә уреге салды, қ айық ты бір жуан екі бұ тақ тың арасына орналастырып, қ оржынды соғ ан салып, итті ү стіне отырғ ызуғ а тура келді. Осы шаруаны ә рең ың ғ айлап біте бергенде, терекке жақ ын сү рлеуден алау ұ стағ ан бірнеше онкилон шығ а келді, оң нан да, солдан да басқ алары тағ ы да кө рінді. Ағ аштан ө те беріп, дымқ ыл жер мен шө пке қ айық тан қ алғ ан айқ ын ізге тү сіп қ уана айқ ай салғ ан онкилондар қ алғ андарын шақ ырып, қ ашқ ынды қ уып жетпек дә мемен ізді қ уалай тұ ра жү гірді. Қ ұ стың сү р етімен Горохов кешкі ауқ атын жасап, итін азық тандырып, қ орқ орын сорды, ал онкилондар болса нә тижесіз қ уғ ыннан ә лі қ айтқ ан жоқ. Ұ йқ ы басып ол ай туғ анша кө з іліктіріп алғ ысы кеп, ө зін бұ тағ ында отырғ ан ағ ашқ а

таң ып байлады да, мызғ ып кетті.

Ол ағ аштың қ атты шайқ алғ анынан оянды. Бағ ана таң ып қ оймағ анда қ ұ лап та кетуі кә дік екен, ө зін-ө зі ол ә рең ұ стады, жалма-жан екі қ олымен жү гі бар қ айығ ын да сү йемелдеп жатыр. Не болып жатқ аны Гороховтың ойына кіріп-шығ ар емес, тө ң ірек тү гел гү рілдеп-гуілдеп тұ р, мана туғ ан айдан аспан жап-жарық, жел жоқ. Ә удемнен соң ғ ана ол жер сілкініп жатыр екен деп ойлады. Терістік жакқ а жалт қ арап, онда, тіпті жақ ын жерден сұ мдық бірдең е болып жатқ анын кө рді: орманның арғ ы жағ ынан шудаланғ ан ақ жә не қ ара тү тін аспанғ а

кө теріліп, сол тұ стан қ ұ лақ тұ ндырғ ан гү рсіл естіліп, ыстық жел есіп, тынысты тарылтты.

– Оу, аспан падишасы, анау не?! Жер жарылып, от атылып жатыр ғ ой! – деп жалбарынды Горохов. – Суғ а, суғ а жү гіру керек!

Ағ аш ылғ и шайқ алып тұ рғ андық тан қ оржынды, қ айық ты жә не итті кезек-кезек жерге ә рең тү сірді. Жерде аяғ ымен тік басып тұ рудың ө зі қ иындап қ апты. Мас адамдай тең селіп Горохов қ айығ ын жермен, сосын саяз сумен зорғ а сү йреп келеді. Ауық -ауық ағ аш бұ тағ ын сындырып, бірде оң, бірде сол жағ ынан суғ а бірдең елер тү сіп жатыр. Гү ріл тынбай, ауа тымырсық танып, ыси тү сті.

Ақ ыры, су қ айық қ а отыратындай болып, қ ашқ ын опат қ ұ шағ ынан бірте-бірте алыстай берді. Ү лкен алаң қ айғ а шығ ып ол шудаланғ ан тү тін мен бірде онда, бірде мында сумаң дағ ан нажағ ай салғ ан от іспеттес шапақ кө рді.

«Мына тозақ отында онкилон сорлылар қ ұ ритын болды ғ ой! – деп ойлады ол. – Тағ ы да бә рін ақ сиқ ыршыларғ а жауып, бақ сымызды ө лтіріп, сосын бү кіл жұ ртымызды қ ырғ ынғ а ұ шыратып жатыр дейтіні даусыз».

Саяз су баяу толқ ып, терең деген сайын толқ ын кү шейіп, қ айық ты оң ды-солды лақ тыра бастады. Он шақ ырымдай жү зіп ә бден шаршағ ан Горохов таң атқ анғ а дейін тынығ ып алар жер қ арастыруғ а айналды. Толқ ыны ә сіресе қ атты шулағ ан ү лкен алаң қ айдың шетінен ол судан шығ ып тұ рғ ан жертө ленің қ алқ асын кө рді, жер сілкінуі сел басқ анғ а дейін оның жақ тау қ абырғ аларын қ ұ латып, ал орталық тө рт аша жерге қ ағ ылып, ү ргімен ұ стастырылғ ан қ алпы жапқ ан шатырымен дін аман тұ р екен. Қ алқ аның ө зі судан бір метрдей биікте болатын, толқ ын жетер тү рі жоқ.

«Тынығ ып алатын жер тап осы! » деп ойлағ ан қ ашқ ын қ айығ ын тура солай қ арай есті. Ә упірімдеп жү ріп заттарын жоғ ары шығ арып, итті мінгізіп, ө зі кө терілді де, қ асына қ айығ ын алды. Кө рпесін дымқ ыл шымғ а тө сей салып,

терістіктен естіліп жатқ ан гү рсіл мен толқ ын шуына қ арамай ұ йық тап та кетті.

Таң ата оянғ ан ол жү зуді ә рі қ арай жалғ астыру ү шін бағ дар алғ алы жан-жағ ына қ арады. Тү нде толқ ын басылып, су бетінде айдын айнасын шайқ ап сә л діріл ойнайды. Жасыл тө бе тә різді ә не бір аралшық жә не тұ р. Жанындағ ы биік бә йтерекке қ арап Горохов оның ө здерінің жертө лесі екенін таныды, терекке қ ашқ ан тү ні паналап шық қ ан-ды, ал бү гінгі тү нді Амнундак ү йінің шатырында ө ткізіпті.

Тамағ ын асығ ыс ішіп, қ айығ ын суғ а тү сіріп, алдың ғ ы жағ ына отырғ ызайын деп Пеструханы шақ ырды. Ит шатырдың орта тұ сында тү тін шығ ар шаң ырақ тан тө мен ү ң іліп, ә лденеге ырылдап тұ р.

– Ә й, тө бет, одан не кө ріп тұ рсың, балық па? – деп сұ рады, орнынан қ озғ алғ ысы жоқ иттің қ асына келіп Горохов. Шаң ырақ тан ішке кө з салып, тұ ла бойы тү ршігіп кетті оның. Бір ашаның басында судан адамның екі қ олының

саусақ тары шығ ып тұ р.

– Қ ұ дай сақ тай гө р, біреу-міреу суғ а кеткен бе!

Бір саусағ ында жылтырағ ан кү міс жү зік Гороховқ а таныс тә різді кө рінді. Онкилондарда кү міс жү зік жоқ, кү йеулерінен тек ақ тардың ғ ана ә йелі сондай сақ инаны сыйғ а алып, оғ ан ө те-мө те мақ танып жү ретін.

– Оһ, жендеттер, мынау Раку ғ ой! Басқ а ә йелдер анда, ә лгі кә рі тө бет опасызды суғ а батырдық деп еді.

Горохов қ айық қ а тү сіп, қ ол кө рініп тұ рғ ан ашағ а жү зіп барып еді, білек білезікке дейін дің гекке тас қ ып байланып тасталғ ан екен. Ол байланғ ан белбеуді кесіп жіберіп, сіресіп қ алғ ан саусақ тардан тартып еді, су бетіне қ олы, содан соң шашы, ақ ыр аяғ ында басы шық ты, ө ң і бозарып, кө зі ашық қ алыпты, жасқ а толы кө рінген осынау кө здер якутқ а кінә лай қ арайтын сияқ ты. Ол дауыстап жіберіп, кейін серпілді де, келіншектің саусағ ы қ олынан шығ ып кетіп, лай суғ а ә уелі басы, содан соң қ олы сү ң гіп, пә к тұ лғ а су тү біне батып, жоқ болды.

«Бақ ытсыз бейшара! – деп ойлады якут. – Олар оны тү нде мағ ан қ ашып кетпесін деп ашағ а таң ып қ ойғ ан ғ ой, ал сосын су келгенде жертө леде ұ мыт қ алдырып, не қ асақ ана тастап қ ашқ ан да, бұ л суғ а тұ ншығ ып ө лген».

Жертө леге су кіріп, талшыбық денемен бірте-бірте кө терілген кездегі Ракудың халін кө з алдына келтірді, бар кү шімен бұ лқ ынып, жанұ шыра кө мек шақ ырғ анда ғ ой, мең іреу қ араң ғ ылық та су сыбдыры ғ ана жауапқ а қ атып, кеудесіне, тамағ ына, ақ ыр аяғ ында аузына жетіп, ақ тық ү нін шығ арғ ан жұ тқ ыншағ ына қ ұ йылып, тұ ншық тырып тынды. Ал бұ л ғ ой, онда осы арада жақ ын жү р еді, алғ аш оны онкилондар кетісімен іле қ ұ тқ арып алуына ә бден болады екен. Алайда ол тек су қ аптағ анда ғ ана айғ айлай бастағ ан шығ ар, бұ л болса онда кө лде жү зіп жү рген-ді.

Оның денесін алып бір арағ а кө мгісі де келді, бірақ қ ұ рғ ақ жерді қ айдан таппақ, жалғ ыз-ақ жол ойпат сыртындағ ы қ ар ғ ана. Ақ ылы алтау, ойы жетеу болғ ан ол шақ ырғ аны ү шін ың ғ айсыздау жағ дайда қ алғ ан Пеструханы алып, заттарын салып тү стікке қ арай тартты. Ол серіктерін ә лі де қ уып жетермін деген ү мітпен ескегін екпіндете есті де, кө л мен каналдың терең тұ нық суында жең іл қ айық жұ лындай ұ шты. Міне, қ ара қ ұ здардың саясында ақ кү ртік пен айшық талғ ан ойпаттың жиегі де кө зге шалынды. Ал терістікте бұ рынғ ысынша ақ шыл жә не қ ошқ ыл бұ лттар шуда-шуда

шұ бап, ауық -ауық жарылыс гү рсілі естіліп тұ р.

Орман да бітті. Горохов кү ртікті шая бастағ ан жиектің таза суына да жү зіп шық ты. Бұ л арада да бә рін су басып кетіпті. Жолдастары қ айда? Кетіп қ алғ аны ма? Ә лде суғ а кетіп, опат болды ма? Кү ртік ү стіндегі алаң да тірі пенде кө рінбейтіні несі?

Ә не, жар-қ ұ з жотасында кө гілдір аспан сү лесінде бір адам қ араң дайды. Горохов бар дауысымен барқ ырай айғ ай сап, ескегін бұ лғ ады, Пеструхасы абалады.

Мұ ны кө рді – енді ол қ ұ тқ арылды!

Кү ртіктің етегіне дейін жү зіп кеп тоқ тады да, иті мен мү лкін тү сіріп, жү гін арқ алап алып баспалдақ пен біртіндеп жоғ ары кө терілді.

Кенет оның қ арсы алдынан терең сай шығ а келді, ә рі қ арай жол жоқ. Қ араса сайдың арғ ы жағ ына Горюнов пен Ордин де келіп қ алғ ан екен.

– Уһ, ә йтеуір қ уып жеттім-ау сіздерді! – деп айқ айлап жіберді Горохов бар жү гін мұ здың ү стіне қ ойып жатып. – Ал кө рге тү спеді демесе, ө зімнің де кө рмегенім жоқ.

– Мұ здан тү сетін жә не шығ атын баспалдақ ойып болғ анымызша біраз кү туің е тура келеді, – деді Горюнов.

– Міне, ор керек болса! Немене, қ уғ ын кеп қ алады деп орлағ ансыздар ма?.. Иә, бұ л ордан ө ту оң ай емес, – деп Горюнов ернеуі де қ ұ лама мұ з, биіктігі бірнеше метр терең сайғ а таң ырқ ай қ арады. – Ойып жату ұ зақ қ а кетер... Қ ане, арқ ан бар ма, мағ ан лақ тырың даршы.

Қ ажет болып қ ала ма деп ала салғ ан арқ ан бар еді, соның тас байлағ ан ұ шын олар Гороховқ а лақ тырды. Ол арқ анды ө зіне тартып алып, оны екі қ абаттап заттарын сай табанына тү сіре бастады, сосын жіптің бір ұ шын босатып, жү гін тө менде қ алдырды. Осы ә діспен кө рпе мен қ оржынды да тү сірді, ақ ыр аяғ ында арқ анды қ арғ ысына іліп Пеструханы да зыр еткізді. Мойнынан ілінген ит алғ аш қ ырылдап тынысы тарылып еді, сай табанына қ алай тү скенін де білмей қ алды. Бә рі кө зді ашып-жұ мғ андай тез ө тті. Енді ө зі тү суі керек болды. Жар жағ асында мұ зғ а ендеп кірген кесек базальт қ ойтас жатқ ан-ды, якут арқ анды соғ ан орап, мұ з қ абырғ амен сырғ ып тү сті. Терең ге жеткен соң жіпті бір ұ шын қ оя беріп тартып қ алып еді, арқ ан оралып аяғ ының астына кеп тү сті.

Жоғ ары кө терілу онша қ иынғ а тү скен жок, кү тіп тұ рғ ан екі адам якутты да, оның заттарын да, итті де ә п-сә тте шығ арып алды. Ә рине, салмағ ы ауыр ө зін кө теру ғ ана сә л қ иын болды. Жоғ ары шығ а сап ол жолдастарының қ ұ шағ ына қ ойып кетті.

– Қ ұ дая, тә убе, жеттім-ау! Бұ л арадан ешкімді ұ шырата алмаспын деп ойлап ем.

Шынында да, Горохов орманнан бірер минут кеш шық қ анда ол жолдастарын, сө з жоқ, кө ре алмай қ алатын еді. Қ алғ ан екі нартаның екеуі де тү стік жақ ең істе тұ рғ ан- ды, Никифоров иттерді жегіп болып та қ алғ ан. Ол жегіп болғ анша деп Горюнов пен Ордин жотағ а тағ ы бір қ айта оралып шығ ып, Санников жерінің ойпатына ақ тық рет кө з тастап тұ р еді. Су мен лава тасқ ыны астында екі аяқ ты, тө рт аяқ ты кү ллі тұ рғ ындарымен бірге кө з алдында қ ұ рығ ан осынау аралғ а бұ лар қ аншама ең бек аптасын сарп етті. Қ ыруар бағ алы байқ ауларды жиып-ақ алып еді, амал не, барлық ең бектің жемісі арал кемерінде ө ткізген соң ғ ы сағ аттардың ішінде экспедициянын бір мү шесімен бірге опат болды, ал екінші бір мү шесі ө з еркімен ойпатта қ алып отыр, ойғ а салса, ә рине, ол да аман емес.

Тө мен тұ рғ ан кү ннің шұ ғ ыласымен қ ұ здың қ ара кемерінде ойпаттың шалқ ар кө лі кү містей жалтырап, алдында алашабыр аралдар мен қ ара орманның бұ рымы бұ лдырайды, ал терістікте бұ рқ ырағ ан бу мен тү тін шымылдығ ының ішінде Санников жері мен онкилондар тайпасының басына тү скен драманың ақ ырғ ы актісі жү ріп жатты. Ордин аман қ алғ ан ақ ырғ ы фотопленкасына ғ ылым ү шін ашыла тү сіп, ақ тық мамонттарымен, мү йіз тұ мсық тарымен, алғ ашқ ы қ ауым адамзатының ө кілдерімен бірге қ ұ рдымғ а кетіп бара жатқ ан ә лемнін қ айғ ылы кө рінісін тү сіріп алды. Суретті тү сіріп алып, ол аппаратын орап алғ алы кетті де, Горюнов сә л тұ рып қ алды, сол-ақ екен, орманнан жү зіп шығ а берген Гороховтың қ айығ ын кө зі шалып қ алды.

Осынау кездейсоқ бақ ыт болмаса, якут серіктерін жуық маң да қ уып жете алмас еді.

Жоғ ары кө теріліп келе жатып Горохов жердің ү ң ірейген жарығ ын кө рді, Костяковтын қ азасын естіп, ө зінің сә ті тү сіп оң ай қ ұ тылғ анын тү сінді.

– Маң дайым жарылып тусам керек, Матвей Иванович,

– деді ол жотада сә л кідіріп. – Осы екі кү нде мен қ анша рет қ абірдің аузына барып қ айттым, ал аман-саумын, сорлы Раку менің қ ырсығ ымнан суғ а кетті, ә у баста бір сол деп қ алдым ғ ой мен бейбақ. Павел Николаевич пен оның топырағ ы торқ а болсын!

Ол бас киімін алып қ аншама адамның зиратына айналғ ан Санников жері жағ ына ү ш мә рте тағ зым етті.

Бұ л кү ні жиһ ангездер онша ұ зай алмай, аралдың тү стік ең ісінің етегіне тоқ тады. Ашық тең із жағ асына саяхат мұ здың былқ ылдап жатқ анын, алғ ашқ ы дауылдан-ақ ойран-ботқ асы шығ атынын аң ғ артты. Сенімдірек ө ткел қ арастырып шығ ысқ а қ арай тарта беруге тура келді.

⇐ Предыдущая 31 32 33 34 353637 38 39 40 Следующая ⇒