АКАДЕМИК АЛДЫНДА

Алыс жолдың ауыртпалығ ы мен азабынан айығ у ү шін жиһ ангездер Никифоровтың ү йінде бір апта бойы дем алды, тек тамақ ішуге ғ ана тұ рып, ұ йық тай берді, ұ йық тай берді. Оның ү стіне қ ысқ ы поляр тү ні мен сақ ылдағ ан сары аяз, осынау самарқ ау ө лке тұ рғ ындарын енжар тартқ ызып, қ ызу қ арекетке мойнын жар бергізбеді де.

Анқ ау Аннуирге екі жү зге тарта ғ ана ү йі бар кү йкі Казачье керемет бір шаһ ардай ә сер етті, себебі ол шатырлы ү йлерді, мұ ржалы пештерді, терезе, ү стел, орындық, кереует дегендерді тумысында тұ ң ғ ыш рет кө ріп, жерден басқ а орында отыруғ а,

ұ йық тауғ а болатынын, тізерлемей-ақ тамақ ішу мү мкін екенін алғ аш біліп отыр, кейбірі кү лкілі, тіпті керексіз сияқ танғ анмен, ү йренуге тура келгеннің бә рі оғ ан таң ғ ажайып тә різді.

Қ ыруар жаң алық ашқ ан, алайда бір адамы ө ліп, кү ллі коллекциясы мен қ азбаларынан қ апияда айырылып, ақ ыры қ айғ ылы біткен экспедицияны Казачьеге келуімен тә мамдалды деп санап, академик Шенкке жазбаша толық есеп жіберіп, Горюновтың кез келген жерде қ алуына болатын еді. Бірақ белгісіз біреуге, қ ұ рғ ақ қ иял сияқ ты ұ сынысқ а сеніп, қ аншама қ аржысы мен қ ұ рал-жабдығ ын тапсырғ ан осынау оқ ымыстығ а Горюновтың сый-қ ұ рметі мен ілтипаты ұ шан-тең із болды. Сондық тан оғ ан ө зі барып, ә ң гімесін экспедицияның екінші мү шесінің сө зімен куә ландырғ ысы келді. Жә не қ ұ рал-жабдық тарды қ айтарып, нарта, қ айық, мылтық, шатыр сияқ ты бұ йымдарды сатудан тү скен ақ шаны тапсыру қ ажет. Ол бұ йымдардың басым бө легін жақ сы нарта мен мылтық тың нарқ ын білетін Горохов пен Никифоров алды. Шенк бергеннен қ алғ ан азын-аулақ тиын-тебенді қ осқ анда барлығ ы мың сомдай ақ ша жинап, Горюнов, Ордин жә не Аннуир Верхоянскіні басып Якутскіге жол тартты. Алайда мұ нда бө гет тап болды: Ординнің кесімді кү ні біткен жоқ ты, сондық тан айдаудағ ы адамды босатуғ а губернатор келіспеді, қ ысқ ы ұ зақ жолғ а жү регі дауаламағ ан Аннуирдің жалғ ыз барғ ысы жә не келмеді. Ординге Якутскіде қ алуғ а рұ қ сат етілді, бұ л қ ала Аннуирге ғ ажайып заттардан аяқ алып жү ре алмайтын байтақ бір астанадай ә сер етті, оғ ан мысық пен сиыр, шанағ а жегілген аттан бастап, балғ а киетін кө йлек пен

граммофонғ а дейінгінің бә рі таң, бә рі таң сық.

Горюнов Аннуирдің денесіндегі ө рнек-таң басын тү гел кө рсетіп, жалғ ыз-ақ белдемшемен тү скен суретін ғ ана алып, оғ ан Санников жерінің аттанар алдында жотадан тү сірілген бейнесін, біраз тау жыныстарын (арасында Беннетта аралынан да бар) қ осып, жалғ ыз ө зі аттануына тура келді. Желтоқ санның аяғ ында ол астанағ а жетіп, бірден Шенкке келді.

Санников жерінің ашылғ аны, оны ашушылардың оралғ аны туралы қ ысқ аша телеграммадан біліп отырғ ан академик ғ ажайып саяхаты туралы баяндамамен академия жә не оқ ымыстылар қ оғ амы алдына шығ ару ү шін Горюновтың келуін сабырсыздана кү тіп жү р еді. Алайда Горюнов ө зінің ауызша баяндамасын оң аша тың дауын ө тінді.

Міне, бұ дан бір жыл бұ рынғ ы сол баяғ ы бө лмеде Шенк Горюновтың ә ң гімесін бір кеш тың дады. Ә ң гіме «Тас боп қ ату дә уірінің » тірі кө зі мамонт, мү йізтұ мсық, ө гіздер жайына ойысқ анда жү зі бал-бұ л жайнап академик дауыстап жіберді.

– Ә рине, оларды ө лшеп, суретке тү сіріп, осынау тамаша жаң алық тың белгісі болар бірдең е ә келген шығ арсыз?

Онкилондардың жә не палеолит адамының болуы да олардың тұ рмысы мен ғ ұ рып-салты жайындағ ы мағ лұ маттар сияқ ты оны баурап алды.

Санников жері мен оның тұ рғ ындарының ақ тық кү ндері жақ ындағ анда аянышты да ауыр оқ иғ аны баяндар алдында Горюнов кідіріп қ алды. Мұ ны ә ң гіменің біткені деп білген Шенк сө зге араласты:

– Сіздер кү нделік, сурет, тіпті хайуандардың бас сү йегі мен онкилондардың, тағ ы адамдардың ү й ә бзелдерін ала келген шығ арсыздар! Міне, біз баяндаманы осылай қ ұ рып, сенбейтіндердің кө мейіне су қ ұ ямыз.

– Иә, соның бә рі де бізде бар еді, бірақ бә рін де қ ұ ртып алдық!

– Не айтып тұ рсыз? Бә рің бә рін қ ұ ртып алдық дейсіз бе? Шенк ә ң гіменің аяғ ын толқ и отырып тың дады да,

суреттерді, тау жыныстарын кө ріп сө йлеп кетті.

– Сонымен, кө зімен кө рген тө рт адамның айғ ағ ы бойынша Санников жері бар, ол Қ азандық аралынан терістікке қ арай шамамен жү з шақ ырымдай тұ рады, жақ ында қ айта атқ ылай бастағ ан сө нген жанартаудың алып кратері деп білеміз ғ ой енді оны біз. Осының негізінде академияғ а қ озғ ау салып, ол жерге жедел барып, зерттеп, тұ рғ ындарынан не қ алғ анын

анық тау ү шін таяу уақ ытта керек-жарақ пен, ғ ылыми кү шпен толық жарақ танғ ан экспедиция аттандыруғ а атсалысамын. Ә рине, шарамыздың табысты болуына тә жірибелерің ізбен жағ дай туғ ызу ү шін оғ ан сіз екеуің із де қ атысасыздар емес пе!

– О, ә лбетте ғ ой! Ал академия мен оқ ымыстылар қ оғ амындағ ы баяндама не болады? – деп сұ рады Горюнов.

– Қ азір ол істі тек бү лдірер еді, – деді Шенк. – Сіздің айтқ аның ыздың керемет ғ ажайыптығ ы, тіпті миғ а сыймайтындығ ы сондай, олардың бә ріне бұ лтартпас дә лел керек екеніне ө зің із де келісерсіз деп ойлаймын, ал тың даушыларғ а айғ ақ қ ып кө рсететіндерің із тіптен аз. Мынау ө рнек-таң балы келіншектің суретін кө рсе, олар бұ л эскимос не чукча ә йелі дейді. Себебі олар да ү йінде жалаң аш жү реді, денесіне осындай ө рнек-таң ба салады, кескін-келбеттері де ұ қ сас. Ал мынау Санников жерінің жотасынан алынғ ан базальтқ а қ араң ыз, мұ ның Беннетта аралынікі, болмаса киелі Тұ мсық тыкі емес екенін немен дә лелдейсіз? Анау кө лі мен жанартаудың атылғ аны тү скен ойпаттың суретінен ештең е айырып білуге болмайды. Коллекция тиелген нарта қ ұ лағ ан жерде суретті кө бірек, анығ ырақ тү сірмедіндер ме?

– Себебі біз барлық пластинканы ойпатта адамдарды, жануарларды, табиғ атты тү сіріп алу ү шін кө п жұ мсадық та, кассетте кездейсоқ қ ана біреуі қ алыпты. Мына ә йелді суретке мен Якутскіде тү сіріп алдым.

– Ө кінішті-ақ! Жотадан тү сірілген сурет, сондай-ақ Беннетта аралының бедері болса, олар дә лел бола алатын еді. Ал былайша сендерге ешкім де сенбейді.

– Мағ ан енді сіздің де сенбегенің із бе? – деді қ апаланғ ан Горюнов.

– О, жоқ, мен кә міл сенемін, – деді оны жұ батуғ а тырысып Шенк. Сіз айтқ анның бә рін ойлап шығ ару мү мкін емес. Ал басқ алар сенгісі келмей: алжығ ан ақ ымақ шал қ айдағ ы бір белгісіз жер ауғ андардың бө спе сө зіне сеніп, ақ шаны ұ статып қ оя берді. Олар болса, ақ шаны шашып- шашып, ақ ыры ақ талу ү шін қ айдағ ы бір қ иял жер, оның

ғ ажайып тұ рғ ындары туралы кішкентай балаларғ а арналғ ан қ ызық ты ә ң гіме шығ арып, оны аң қ ау Шенкке ә кеп ұ стата салды, – деп сан-сақ қ а жү гіртері шә ксіз. Жоқ, онан да ә зірше ү ндемей тұ ра тұ райық.

– Ә зірше? Қ ай кезге дейін?

– Сіз қ атысатын жаң а экспедиция ол жерге барып, алып кратерді, қ арық болғ ан орманды, жаң а жанартауды, адамдар мен жануарлардың сү йегін тапқ анша ү ндемейміз. Тапқ ан соң документтер, жаң а экспедицияғ а қ атысқ андар растайтын баяндамамыз толық сеніммен қ арсы алынып, қ ырсық ты Санников жерінің тұ рғ ындары, олардың ө мірі мен опат болуы туралы ғ ылымғ а тың мағ лұ мат енгізесіз.

– Иә, айтқ аның ыз дұ рыс! – деді Горюнов. – Солай жасау орынды ә рі мақ сатты болар. Ә рине, сізді де, ө зімді де ұ ятқ а қ алдырғ ым келмейді.

– Ал, – деп сө зін ә рі қ арай сабақ тады Шенк, – ө ткен кү н естегіні кө мескілендіре бермек. Кө ргендерің кө ң ілінде сайрап тұ рғ ан кезде соның бә рін, саяхаттың барысын мына мен ү шін қ ағ азғ а тү сіру керек. Мен оны бір оң тайлы уақ ытқ а дейін сақ тап қ ояйын.

– Ә рине, мен мұ ны міндетті тү рде жазамын. Бұ л қ асиетті борышым ғ ой. Беннетта аралында қ оржын тамда отырып жә не Якутскіде аялдағ анда азын-аулақ жазғ андарым бар. Енді оны жү йелеп баяндап екі-ү ш аптада алдың ызғ а алып келемін. Ал мынау – мырзалық пен сіз бере салғ ан ақ шаның есебі мен қ алғ ан-қ ұ тқ ан тиын-тебен.

Шенк есепті қ арап шығ ып, ақ шаны Горюновтың ө зіне қ айтарды:

– Байқ аймын, Ордин екеуің із де ө здерің ізге тә бә рік қ алдырмағ ан сияқ тысыз. Бұ л дұ рыс емес, ә рбір ең бектің ақ ысы болуы керек.

– Алайда біз сізге қ иял-ғ ажайып ә ң гіме мен жиырма шақ ты тастан басқ а тү к те ә келген жоқ пыз ғ ой, сондық тан сый-сияпат дә метуіміздің ө зі ың ғ айсыз жә не оғ ан татымаймыз да.

– Былай, бауырым, ақ шаның қ алғ анын қ айтарып, болғ ан оқ иғ аны баяндау ү шін ерінбей-жалық пай сонау он мың шақ ырым шалғ айдан ә дейі іздеп келуің іздің ө зі сендердің шын сырларың а кү мә нім болғ анда да оны жойып жіберер еді. Жоқ, сіздер аса қ иын міндет атқ ардың ыздар, оның нә тижесінен айрылып қ алуларың ыз да ө з кінә лерің із емес. Мұ ндай-мұ ндайлар талай болғ ан: коллекция мен есеп алып келе жатқ ан кемелер суғ а батып, экспедицияғ а қ атысушылар ә рең жан сақ тап қ алғ ан жағ дай аз емес. Міне, сіздер де сондай кеме опатына душар болғ ансыздар. Поштамен жіберген коллекциялардың да жоқ болып кететіні бар. Жо- жоқ, сіздер тарту-таралғ ы алуларың ыз шарт. Оның ү стіне мағ ан деп есеп жазып, осында біраз тұ руың ыз керек, ал астананың тұ рмыс нарқ ы қ ымбат. Ақ шаны тым қ ұ рмаса сол есебің іздің қ аламақ ысы ретінде алың ыз.

Шенктің кө ң ілін қ алдырмас ү шін Горюновтың ақ шаны алуына тура келді. Ұ замай ол есебін тапсырып, жаң а экспедицияғ а жақ сы ә зірлену ү шін университетке тү сті.

Ө кінішке орай, сол экспедицияның сә ті ә лі кү нге тү скен жоқ. Жапониямен арада соғ ыс басталып кетті де, академия қ ажетті қ аржысын ала алмай қ алды. Соғ ыс аяқ талысымен жобаны жү зеге асырудың алғ ашқ ы адымын ғ ана жасап ү лгерген Шенк дү ние салды. Солтү стік Сібірді зерттеуге тү рткі салар кісі қ айтып шық пай, ол мә ң гі ұ мытылды. Хабарды Шенктен қ ұ р босқ а кү тіп, Горюнов пен Ордин басқ а шаруамен шұ ғ ылданып кетті.

Алайда Академия архивындағ ы Шенк қ ағ аздарының арасында сақ талғ ан есеп осы кітапты жазуғ а мә йекті материал болды. Бә лкім, бұ л жаң а ұ рпақ тың біреуінің кеудесінде тылсым жатқ ан Санников жеріне деген қ ұ марлық отын тұ тандырып, Солтү стік тең ізінің байтақ мұ з алқ аптары арасынан оны іздеп шығ уғ а қ ұ лшындырар.

⇐ Предыдущая 32 33 34 35 36 373839 40 41 Следующая ⇒