ОНКИЛОНДАР АРАСЫНДАҒЫ АҚЫРҒЫ КҮНДЕР

Жиһ ангездер ертең іне екі жағ дайды таң ырқ ай есітті: тү нде жер сілкініпті жә не қ асиетті кө л қ алпына келіпті. Қ асиетті кө лдің қ алпына келуі, ә рине, жер сілкінуден, бірақ оны бұ лар қ алай аң дамағ ан? Сұ растыра келсе, жердің сілкінгенін жертө леде қ алғ ан екі шал ғ ана байқ апты. Амнундактар кеткен соң ұ йық тап қ алғ ан екен, қ аттырақ дү мпуден шошып оянып, сыртқ а ата шығ ыпты олар, басқ а қ ыбыр еткен пенде жоқ, аяқ асты сә л дірілдеп тына қ алады да, суық тан қ алтырай бастағ ан соң ү йге енеді.

– Қ ара басып біз неғ ып ештең е байқ амағ анбыз? – деп таң данды Горюнов. – Ә лде шалдардың тү сіне сондай бірдең е кіріп жү р ме екен? Не біз, не біздің сан-сапалақ қ онағ ымыздың ештең е сезбеуі қ алай?

– Тоқ тай тұ рың даршы! – деп дауыстап жіберді Ордин.

– Жерің осы, жертө леміз билеген ә йелдердің аяғ ымен дү сірлеп жатқ анда сілкініп жү рмесін?!

– Иә, ә рине, солай! Ол кезде онша қ атты болмаса, дү мпуді байқ амауғ а ә бден болатын.

– Дү мпу ә йтеуір қ асиетті кө лдің байланысын қ алпына келтірген екен... – деп кү мілжіді Ордин.

– Немен байланысын?

– Тең ізбен байланысын қ алпына келтірді деп айтайын деп тұ рып – іркіліп қ алдым, себебі бұ рын кө л тең ізге қ ұ ятын, сол қ ұ яр жолы бітеліп қ алғ андық тан сарқ ылғ ан жоқ ол,

жан-жағ ынан ағ ып келетін жылғ а-бұ лақ тар тоқ тағ асын суалғ ан-ды.

– Біле білсең іздер, мұ ны зерттеу керек. Судың неліктен қ айтып келгенін білу маң ызды мә селе. Онкилондардың айтуына қ арағ анда ол кө мей-қ уыстың ө зінен бұ рқ ырап шығ ып жатқ ан кө рінеді.

– Егер біз солай қ арай барып, жазатайым су қ айта тартылса, жаң а апатқ а кінә лі осылар деп жазғ ырады ғ ой олар, сонан кейін тіпті де ақ тала алмайсың. Жоқ, одан да кідіре тұ рып Амнундакпен бірге барайық, – деп Костяков сақ тық айтты.

Жиһ ангездер тү нде болғ ан жә не бір жағ дайды білді. Тұ тқ ындағ ы вампу қ арауылда тұ рғ ан жауынгер от басында қ алғ ып кеткенде байлағ ан арқ анды шешіп, тайып отырыпты. Осы хабардың бә рін ертең гі бұ ғ ы сауудан бірінші оралғ ан

Аннуир жеткізді.

– Кө лдің қ алпына келіп, тіпті судың кө терілгенін онкилондар қ айда жү ріп кө рген осы? – деп қ айран болды Ордин.

– Тү нде қ асиетті кө лдің басында қ ұ лшылық қ ылыпты. Амнундак, бақ сы, жауынгерлер бә рі соғ ан барғ ан. Қ ұ рмалдық қ а ақ бұ ғ ы шалғ ан, қ азір су бұ рқ ылдап шығ ып жатыр дейді, – деп Аннуир жү зі жайнап қ уана айтты, ө зінің де қ ұ рмалдық пен қ ұ лшылық тың қ ұ діретіне сенген сың айы бар.

– Қ ұ рмалдық шалынды де... – деп даусын соза тү сті де Горюнов ү нсіз қ алды.

Қ атын-қ алаш, бала-шағ аны қ атыстырмай тү нде қ ұ пия қ ұ лшылық қ ылып, қ ұ рмалдық шалу мен тұ тқ ынның аяқ астынан жойылып кетуін салыстыра келіп, кө ң ілі секем алып, қ обалжиын деді.

Кейін келіншектер мен Гороховтың шығ ып кеткен кезін пайдаланып, екі жолдасына ө з кү мә нін айтты.

– Менің кү мә німнің дұ рыс-бұ рысын қ айткенмен де білу керек, – деп тү йді ол сө зін. – Егер олар вампудан бастап адамды қ ұ рбан шалуғ а шық са, мына апат тоқ тай қ оймағ ан жағ дайда біртіндеп бізге де ауыз салады.

Бұ л оқ иғ а жайында ешбір дерек білу мү мкін болмайды. Тү н ортасында рухтар бақ сығ а ә мір беріп, қ асиетті кө лдің басында ә деттегідей ақ бұ ғ ы сойып, қ ұ рмалдық шал депті, сол – сол-ақ екен, кө мейқ уыстан су кө теріліп, кө з алдымызда терең табанды толтырып тастады деп ық ыластана айтқ анымен, жауынгерлер тү нде жер сілкінгенін бекерге шығ арды, бә лкім, олар кө лге қ арай жү ріп бара жатып я қ ұ лшылық етіп тұ рып сезбей де қ алғ ан болар.

Арада біраз ғ ана кү н ө тті, тамыздың ә лі ортасы ғ ана, бірақ кә дімгі қ арасуық кү з сияқ ты: тү н қ ұ рғ атпай аяз болады, тұ ман торлайды, бозқ ырау тү седі. Ағ аш жапырақ тары сарғ аймай-ақ тү сіп, қ ырдың шө бі солып, жатып салды. Жыл қ ұ стары ерте ұ шып, кө л иесіз қ алды, тү нде қ атқ аннан ол екіндіге қ арай сә л ғ ана ериді. Кү ннің кө зін қ алың бұ лт жиі- жиі тұ мшалап, ө леусіреп ә рең жылынады. Ә йелдер қ апшығ ынан қ ысқ ы киімдерін алып, жамап-жасқ ай бастады. Кездескен кездегі онкилондардың салқ ын кө зқ арасын жиһ ангездер жиі байқ ап, Аннуирдан ө зге келіншектер кү нінің кө бін Амнундактың жертө лесінде ө ткізетін болып жү р. Ординнің ақ ылымен ө зінің жателдіктерге берілгендігін айырық ша білдіріп алмас ү шін Аннуир да солармен бірге кететін болды, сондығ ынан да онкилондардың ойын біліп отыру онша қ иын емес.

15 тамызда ертемен терістік желі соғ ып, нольден тө мен температурада кә дімгі бұ рқ ағ ан боран ұ йытқ ыды. Тү ске тармаса бұ рқ асын басылып, жертө леден шық қ ан жиһ ангездер Санников жерін қ ысқ ы сә німен кө рді: алаң қ айлар белуардан қ арғ а оранғ ан, сидиғ ан қ айың -терек пен жасыл қ арағ ай қ арғ а малынып мү лгіп тұ р. Кө семнің жертө лесінен шығ ып

онкилондар да жан-жағ ына аң ыра қ арап тұ р екен, ә йелдер соларғ а қ арай тұ ра жү гірді.

Жиһ ангездерге жер сілкініп, ү йі қ ұ лағ андағ ы қ ақ тығ ыстан кейін бас сұ қ пай қ ойғ ан Амнундак келді екі ің ірдің арасында. Ол от басына келіп, қ олын жылыта жалыннан кө з алмай отырып сө з бастады:

– Біздің кү німіз енді не болады, ақ адамдар? Қ ыс табаны кү ректей бір ай бұ рын тү сті. Жапырақ тар сарғ аймай ү сіп, кө ктей солды. Қ ұ с кетті, кү н жылытпайды. Қ ар мына бетімен тө пеп жауа берсе, бұ ғ ылар қ ырылып қ алады. Ө гіздер, жылқ ылар, мү йізтұ мсық тар да қ ырылады. Сонда онкилондар немен кү нелтпек?

Жиһ ангездер бұ л назаны ү нсіз отырып тың дады, олар ерте мезгілсіз тү скен суық тың себебін біледі, ойпатқ а жылу беріп тұ рғ ан жерасты жолы қ алпына келмей, жағ дайдың жақ саруына ү міт жоғ ын жә не біледі. Ал оның қ ашан қ алпына келетіні кімге мә лім?! Амнундакты жұ батқ анда бұ лар немен ү міттендірмекші?

Сұ рағ ына жауап ала алмағ ан кө сем орнынан атып тұ рып, сес кө рсете қ олын кө теріп, тағ ы да сө йлеп кетті.

– Осының бә рін істеген сендер! Бізге қ ар мен ызғ ырық елінен келіп едің дер, қ ар мен ызғ ырық ты қ оса ә келдің дер, сендерге сол оң ды, себебі ақ жерде ө мір сү руді сү йесің дер, ақ адамдар! Суық пен, қ армен кү ллі онкилондарды қ ырып, жерімізді басып қ алғ ыларың келеді. Бабаларымызды осылай қ арай чукчалар тық сырып тастап еді, ал сендер, қ ұ діретті ақ сиқ ыршылар, тұ қ ымымызды тү гел қ ұ ртпақ сың дар!

Ол жалт бұ рылды да, жертө леден шығ а жө нелді. Жиһ ангездер абыржып біріне-бірі қ арады, кө сем ұ зап кетті- ау дегенде Горюнов:

– Менің ше, енді кідіретін тү к қ алғ ан жоқ, – деді, – ертең ерте жолғ а шығ у керек: теріскей желі соғ ып тұ р, кө лдер қ атқ ан, тұ ман болмайды, қ ар қ алың емес.

– Тү нде тағ ы жауса, шаң ғ ысыз жү руіміз қ иын ғ ой, – деп қ ауіп ойлады Костяков.

– Мұ нда қ ысқ ы киіміміз де жоқ, бә рі қ оймада қ алды, – деп қ ипақ тады Ордин.

– Сендер қ алай тү сінсең дер, солай тү сінің дер, мен онкилондарда қ аламын, – деп кесіп айтты Горохов. – Мына суық ұ замай қ айтады, біз бұ рынғ ыша ө мір сү реміз, ал сендер Қ азандық қ а жете алмай, мұ зда қ ұ рисың дар.

Қ анша тү сіндіргенмен ол айтқ анынан қ айтпай, қ асарысып отырып алды, сондағ ы себебі: Казачьедегіден мұ нда жақ сы

– тамақ тоқ, тұ рмыс тыныш, ә йел сұ лу, ү й жақ сы – тағ дырғ а тағ ар кінә жоқ.

– Ал, Никита, сізді вампу сияқ ты бауыздап, суық тың бетін қ айтар деп қ ұ дайларына қ ұ рмалдық қ а шалса қ айтпексің?

– деп ежіктеді Горюнов.

– Ол бос сө з! Вампу қ ашып кеткен. Онкилондар кісі бауыздамайды. Бауыздайтын болса, баяғ ыда-ақ бә ріміздің жоқ тауымызды бір-ақ асыратын еді, ә лгі Амнундак қ ұ сап келіп сө йлесіп отырмас еді. Кетуімізді ө тінер, бірақ бауыздамайды.

Тіл-ауыз жоқ, тылсым тыныштық орнады. Сә л ү нсіз отырды да, орнынан тұ рып Горохов шығ ып кетті, бір минуттан соң жү гіріп Аннуир кірді.

– Жаң а Амнундак сендерден ү йіне келісімен бізге: «Бұ дан былай ақ адамдарғ а ә йел бермейміз, – деді. – Олар суық пен қ арды тоқ татқ анша, сендер бізде боласың дар, онда барсаң дар – бізден жақ сылық кү тпең дер. Ал кү ллі ә йелдер мен еркектер айғ айлап: «Баяғ ыда-ақ осылай істеу керек еді: ә йелсіз, сү тсіз, нансыз тұ рып кө рсін енді! » деді. Мен кө рпемді алып келейін деп қ ана сұ ранып шық тым. «Бар, бар да барғ ан ізің мен кері қ айт! » деп қ алды олар.

Аннуир ө зінің тері кө рпесін алып, Ординнің қ ұ лағ ына сыбырлады:

– Тү нде олар қ алың ұ йқ ығ а кірген кезде сағ ан қ айтып кеп, естіген-білгенімді айтамын, сірә, ойлары оң ды емес.

Жнһ ангездерді кү йзеліс халде қ алдырып ол тұ ра жү гірді.

– Иә, ертең елең -алаң нан кету керек, – деді Костяков. – Шамасы, бұ л ерте тү скен қ ысты ө згерер деп қ ысталауының алғ ашқ ы адымы болса керек.

– Кетуді кейінге қ алдырар болсақ, жертө лемізге кү зет қ ояды да сытылып шығ уымыз қ иындайды, – деп қ остады Горюнов.

– Ә зір Горохов жоқ та керек-жарақ ты қ амдап алайық, – деп ұ сыныс айтты Ордин. – Қ ызық ө зі, ұ шты-кү йлі қ айда кетті, ә лде Амнундакқ а барып біздің ойымызды айтпақ па екен?

Горохов пен ә йелдер кеш бойы оралғ ан жоқ. Кешкі асты жиһ ангездердің ө здері ә зірлеп, шай қ ойып ішті, буыншақ - тү йіншегін жинастырып болып жағ дайды талқ ылап ұ зақ отырды, ақ ыры жатып ұ йық тады. Шамасы, Горохов Амнундактың ү йінде қ онып қ алса керек. Тү н ортасында Ординді Аннуир кеп оятты.

– Сендердің жедел кетулерің керек, – деді ол сыбырлап.

– Жерасты рухына қ ұ рбан қ ып вампуды шалып едік, разы болып қ асиетті кө лдің суын қ айтарды, аспан ә міршілеріне тек бұ ғ ыны ғ ана садақ а етіп ек, ашуланып қ ыс тү сірді – оларғ а жақ сырақ қ ұ рмалдық керек дейді жауынгерлер. Ашып айтпағ андарымен қ ұ рмалдығ ы сендер ғ ой деп ойлаймын.

– Ал оны Никита естіді ме?

– Жоқ, бұ л одан бұ рынғ ы ә ң гіме. Оның кө зінше ештең е айтқ ан жок. Келе-ақ ол онкилон болғ ысы келетінін, сендерден кетіп, бізбен бірге тұ рмақ екенін, оларғ а ешбір залалы болмайтынын айтып қ ақ сады. Кеш бойы сіздің ө мір сү рудің қ иындығ ын айтып тауыса алар емес. Сендердің неге келгендерің е онкилондар енді тү сінді: ө з тайпаларың ү шін жақ сы жер іздеп жү р екенсің дер ғ ой. Ал Амнундак айтсын сонда: «Демек, олар тың шы десейші! Жоқ, біз оларды бұ л

арадан жібермейміз, ә йтпесе ү лкен жауынгер жасақ пен оралып, нажағ ай-жасындарымен соғ ыс салады – онда онкилондардың тұ қ ымы тұ здай қ ұ риды» деп.

– Никита біз ертең кеткелі отырғ анымызды айтқ ан жоқ па?

– Жоқ, айтқ ан жоқ. Ол тек ө зі туралы ғ ана қ ақ сады. Амнундак та оны мақ тап тү нге ә йелін қ айтарып берді. Сосын ертең бақ сыны шақ ыр деп ә мір етті – кешке сендерге байланысты, мү мкін, қ арғ а да байланысты тә уеп болады.

– Ал Аннуир, ертең таң қ ылаң бере біз кетеміз. Қ алай, сен менімен бірге жү ресің бе?

– Ө з жерің де мен сенің тек жалғ ыз жә не бірінші ә йелің болсам, қ айда апарсаң да барамын, – деп жауап берді Аннуир.

– Иә, сен менің бірінші жә не бір ғ ана жалғ ыз жарым боласың.

Олар ә лі де ұ зақ ә ң гімелесті, содан соң сағ атқ а қ арап таң жақ ын екенін білді де, жолдастарын оятты, жең іл-желпі ауқ ат жасап, елең -алаң бола бергенде тап-тұ йнақ тай жертө лесін мә ң гі тастап жолғ а шық ты. Гороховқ а хат қ алдырып, Амнундакқ а қ ысқ ы киімдерін ә келуге кетті, бір кү ннен соң оралады деп айт деген ө тініш білдірді. Соң ынан келгісі келсе ә лі де кеш емес: ойпаттың шетінде екі тә улік кү теміз деді. Оғ ан Санников жерінде алапат қ аһ арлы қ ыс тү сетінін, ол Казачьеден қ ытымыр болмаса, жұ мсақ болмайтынын ескертті. Жә не кейін онкилондармен келіп Никифоров қ ысқ а ә зірлеген етті алып кет, бә рібір біз барлығ ын ә кете алмаймыз деп жазды.

Жертө леде тү ндіктен шық қ ан тү тін онкилондарғ а кісі жоқ деген сезік туғ ызбасын деп, отты жағ ып кетті, тө сектерін біреу ұ йық тап жатқ андай кө рінсін деп жауып қ ойды: тек Аннуир ғ ана ө з тө сек-орнын, бар киім-кешегін буып-тү йіп ала кетті.

Іздерін жедел жасыратындай болып, тө пелеп қ ар жауып тұ р. Қ уғ ын шығ арамыз десе де, оны Горохов кешке шейін кідірте тұ руы тиіс. Оғ ан жертө леге қ амап Пеструханы қ алдырып кетті.

Таң ағ арғ анда олар тұ рақ тан бірнеше шақ ырым жердегі алаң қ айғ а жетті, оны ө здері ә рең таныды. Тө рт айдың ішінде бә рі қ алай ө згеріп кеткен! Алғ ашқ ы уыз ә сер қ андай еді, шіркін! Тылсым-қ ұ пияғ а толы тың нан ашылғ ан жер, кө ктемгі жас табиғ ат, жаң а кө к. Енді ше – сидиғ ан жалаң аш орман, қ ар басқ ан кө ң ілсіз алаң қ ай, надан халық тан қ ашу, алда қ ұ рлық тын, қ иын-қ ыстау, кө ң іл қ ұ лазытар ұ зақ сонар жолы, кү ні осы уақ ытқ а дейін қ иындық ты бірдей кө ріп, жеме- жемге келгенде жалт берген опасыз жолдас (қ азір жоқ тығ ы былай тұ рсын, ертең гі тағ дыры не болмақ жазғ анның ), ақ ыр аяғ ында бауыр басып ү йренген балғ ын келіншектерден айырылу – бә рі-бә рі оларғ а қ атты батты. Ө згелерден тек Ордин ғ ана кө ң ілді, себебі қ асында бір осы ү шін туғ ан- туыстарын, ү йреншікті тұ рмыс-салтын тастап, атамекенімен хош айтысып, алдағ ы жат та ү рейлі жаң а ә лемге қ асқ айып қ арсы бара жатқ ан Аннуир қ арды қ арш-қ арш басып қ атар адымдап келеді.

Кешқ ұ рым ө з базасына жетіп, кө птен хабар ала алмай алаң дап отырғ ан Никифоровты олар қ атты қ уантты. Оның тө рт қ ұ быласы тү гел екен, қ ысқ а жетерлік ет пен отынды ү йіп алыпты, иттері де аман ә рі тоқ, тек аң ғ а шық қ анда аю сығ ып тастап біреуі ғ ана шығ ын болыпты. Осынау жерұ йық жерден жедел кету керек деген шешімге казак таң қ алды.

– Кү ллі ең бегім еш болды-ау! – деді ол ө кпесін ірке алмай. – Атып ә келіп, сойып, сү йреп, сү рлеп, кептіріп – несін ә уре болдым екен. Осынша жан иесін не ү шін қ ырдым! Мынандай тау-тө бе отынды қ айтпеске ү йдім? Бә рі де қ арғ ыс атқ ыр ә лгі аюларғ а қ алады-ау!

– Қ апаланба, Капитон, аюлар емес, адамдар жейді бұ л етті. Оикилондарды ертіп Горохов келеді де, бә рін тұ рағ ына жеткізіп алады.

– Қ алайша, сонда Никита бізбен бірге кетпей ме ү йіне? – деп таң данғ ан казак айғ айлап жіберді.

– Кетпейді, осында қ алуғ а бел буды. Сү йген ә йелі бар жә не Казачьеден осында жақ сы дейді.

– Солай шешкені шын ба? Аһ, антұ рғ ан! Оның Казачьеде ә йелі бар еді ғ ой, рас мінезі шадыр, шау тартқ ан кә рі қ атын болатын.

– Ал мұ ндағ ысы жас та жақ сы. Бұ л арада ол байбатша қ ұ сап тұ рады.

– Ал мына еріп келген кім? Шығ арып салғ алы жү р ме?

– деп сұ рады Аннуирді нұ сқ ағ ан казак.

– Жоқ, бұ л менің ә йелім, бізбен бірге қ ұ рлық қ а барады,

– деп жауап берді Ордин.

– Міне, гә п қ айда! – деді даусын созып, орысша еркін білмегендіктен тү сініп тұ рса да шапшаң сө йлегендерін тү гел ұ қ пай, ұ яла ың ғ айсызданғ ан келіншекке қ арағ ан казак.

– Яғ ни Никитаның орнына осы арадағ ы тайпаның қ атыны барады екен ғ ой! Енді иттерді қ алай жегеміз. – Бұ л Никитаның орнын баса алмас, нарта айдау тү гіл иттің ө зін де кө рген жоқ шығ ар! Е, ендігі уайым осы!

Жиһ ангездер айнала отырғ ан оттың басында осы тақ ырыпта Никифоров ұ зақ сонар пә лсапа соқ ты. Ас қ амдағ ан кездегі Аннуирдің ептілігі оның кө ң ілін біраз орнық тырып, тіпті ол кештің соң ында мақ тау да айтты:

– Келіншегің із қ олды-аяқ қ а тұ рмайтын пысық, тамаша ең беккер жан екен, Семен Петрович! Туғ ан-туысқ андарын тастап, етегің ізден ұ стап тең іздің арғ ы жағ ындағ ы жат ө лкеге бара жатқ аны сізді қ атты сү йгені ғ ой... Зады, сіздердікі ергісі келмегені де? – деп ол қ алғ ан екеуіне қ арады.

– Иә, ергісі келмеді... – деп жауап берген Горюнов осынау қ ызық ты жерден тез аттануғ а мә жбү р еткен жағ дайларды

баяндай келіп: – Бә рі де ойлағ андай болса, кө ктемде қ айтып келеміз, – деп аяқ тады сө зін.

Ас ү стінде Никифоров ойпаттан ә зір кетуге болмайтынын айтты, себебі жаз қ ар еріп, кү ртік кө п аласарғ ан, онымен қ азір жоғ ары текшеге дейін ғ ана жетуге болады, одан ә рі тырбың дап он бес метр шың ғ а шығ уғ а тура келеді. Нарталар мен жү кті кө теріп шығ ару ү шін жол аршып, баспалдақ жасау керек. Кү ртікті де ә зірлеу қ ажет: беті еріп, ә бден мұ здақ танып қ алғ ан, балтамен ойып саты жасамай болмайды.

– Бір кү нде бірақ оның бә рін жасай алмаймыз, – деп жә не ескертті.

– Біздің қ арауымызда ә лі екі кү н бар, – деді Горюнов.

– Никитаны екі тә улік кү теміз деп уә де бергенбіз. Кім біледі, бә лкім, айныса қ айтып келер.

⇐ Предыдущая 26 27 28 29 303132 33 34 35 Следующая ⇒