ҚАШЫП ШЫҒУ

Бағ ана қ ас қ арайып келе жатқ анда-ақ Горохов ө з тө сегінің тұ сынан жертө ленің сырт жағ ындағ ы шымын алып, қ армен жауып қ ойғ ан. Жерге қ адай сап, ү ргіге қ адап қ ойғ ан бірнеше сырғ ауылды қ азір еш сиқ ырсыз суырып алуғ а болады. Таң

алдында, ә сіресе, ұ йқ ы қ атты қ ысып, кү зетшілер қ алғ ығ ан тұ ста сол тесіктен білдіртпей сыртқ а шығ уғ а мү мкіндік бар. Аннуирдің ө негесін ұ станып Раку де бірге кетеді деген Гороховтың ү міті кү шті еді. Қ оржынын да қ амдап қ ойғ ан- ды. Раку қ ысқ ы киімін киіп ап жү рген. Қ ашып кеткенін таң ертең ғ ана біледі, себебі тө сек орнында қ алады. Пеструха да ә зір жата тұ рады – кейін іздеп тауып жетер, тесікті сыртынан жауып тастайды. Қ апелімде абыржып олар жиналып ү лгергенше, бұ лар он шақ ты шақ ырым ұ зап та кетеді, екі жұ п ә йел шаң ғ ысы да сайланып, кешкісін қ арғ а жасырылғ ан-ды.

Ракудың оралмауы Гороховты қ атты опындырды, оны ол жанындай жақ сы кө ріп, ә уел баста бір сол ү шін онкилондармен қ алып еді. Енді онсыз кетуге тура келіп тұ р. Ә й, бірақ сол кетуге кө нбей, дабыл қ ағ уы да мү мкін ғ ой. Асылы, оның жоғ ы да жө н болар.

Горохов ұ йқ ығ а ерте бас қ ойып, Пеструханы ө з тө сегіне алып жатты, енді мұ ны ө зімен бірге алып кетуге болады. Жатқ алы жатып ол от басында отырғ ан жауынгерлер естісін деп дауыстап:

– Раку келмей қ алды. Ит ертең мені оятып, ас ә зірлеп беретін болады, – деді.

Тү н ортасына таман қ атты жер асты дү мпуі қ алғ ып отырғ ан қ арауылды да, Гороховты да оятып жіберді. Жертө ленің сырғ ауылдары сық ырлап, саң ылауларынан балшық саулады. Ұ йық тап жатқ ан жауынгерлер атып тұ рып, қ ұ лазып қ атты кү йзелген Горохов та тұ рып отырды. Дү мпу қ айта қ айталанса, Амнундак жертө лесінің бар тұ рғ ыны жү гіріп шығ ып, от айнала ашық аспан астында тү нейді, онда білдіртпей тайып тұ ру мү мкін емее. Ертерек алас-кү лес кезінде кетіп қ алу керек.

Ол ойын шумақ тап ү лгергенше жер екінші рет сілкініп, жертө ле тү гел сық ырлап, тө беден бір сырғ ауыл шым- мымымен атып отқ а тү сті. Горохов апыл-ғ ұ пыл жылы киініп, жауынгерлер жан даусы шығ ып есіктен бір-ақ атты. Дү мпу

толқ ыны толастап, жертө ле орнында қ алғ ан соң, ә лгілердің біреуі қ айтып келіп бірнеше шала алып кетті, Тегі, есік алдында от жағ ып кү зетін жалғ астыра бермек ойы болса керек.

– Сен, ең жақ сысы ү йден шық саң еді, – деді ә лгі жауынгер ө з тө сегінде отырғ ан Гороховқ а, – басып қ алуы кә дік мына ү йдің, Амнундак жертө лесінің жартысы қ ұ лап та қ алды.

– Жоқ, мен осында қ алып алаң сыз ұ йық тай беремін, – деп жауап қ атты Горохов. – Менің бұ рышым опырылмақ емес.

Жауынгер басын шайқ ап шығ ып кетті. Якутке керегі осы еді, ол кө рші бө лмеден Костяковтың кө рпесін алып жұ марлап орады да, оны алғ аш кіргенде кісі ұ йық тап жатқ андай етіп, ө з кө рпесінің астына тық ты. Сосын ө з тө сегінің тұ сындағ ы сырғ ауылдарды суырып, тысқ а қ оржыны мен мылтығ ын қ ойып ап, сосын ө зі шығ ып, Пеструханы алды да, тесікті сыртынан қ армен бекітіп тастады. Жауынгерлер жақ қ ан оттың жарығ ынан тү скен жертө ле кө лең кесін жамылып, жиырма қ адамдай жерде алаң қ айдың шетінде жақ ын тұ рғ ан ағ ашқ а жетті. Бұ л онкилондар отынғ а да, қ ұ рылысқ а да ұ қ сата алмайтын болғ ан соң аман қ алдырғ ан мә уелі алып бә йтерек еді. Пеструха мен қ оржынды теректің қ уысына жасырып, ө зі басына шығ ып, бір жуан бұ тақ қ а отырып жан-жақ қ а кө з салды. Гороховқ а бұ л арадан алаң қ айда не болып жатқ аны алақ андағ ыдай, ал ө зін жапырағ ы болмағ анымен қ алың бұ тақ тар кө легейлеп онша кө рсетпейді. Алаң қ айды баса- кө ктеп ө туге болмайды деп ойлады ол, себебі ақ қ арда мұ ның қ ара сү лдесін елең деп отырғ ан кісілер бірден кө реді. Айналып ө ту тіпті ұ зақ, оның ү стіне Горохов жеті қ араң ғ ыда базағ а емес, басқ а жақ қ а апаратын жолғ а тү сіп, адасып кетермін деп те қ ауіп ойлады.

Ө зінің бақ ылау пунктінде отырып ол Амнундактың жертө лесінің жартысы опырылғ анын кө рді, ә йелдер алып шық қ ан заттарымен балаларының қ асында, от басында сапырылысып жү р, жауынгерлер қ алғ ан мү лікті сыртқ а тасуда. Ұ замай жаң а бір дү мпу ойпатты бойлап дү бірлетіп ө тті, ол

бә йтеректің солқ етіп, тең селіп кеткенін тү йсінді. Амнундак жертө лесінің жә не бір бұ рышы қ ұ лап, от айналасындағ ы адамдар ұ лардай шулап, кейбіреуі жығ ылып-сү рініп жатыр, тағ ы да айқ ай-шу, зар қ ақ сау, ал ойпат аң ғ арынан қ ұ з қ ұ лағ ан гү рсіл келеді қ ұ лақ қ а. Сол замат ол осы таяу маң да орман арасынан жердің қ ақ айрылып жарылғ ан сық ырын есітті. Сол жақ қ а жалт қ арап, ол аппақ қ ар кө рпесінің ортасынан орманның қ ара қ ойнауынан бө лініп шық қ ан қ оң ыр жолақ ты кө рді, барғ ан сайын далиғ ан сол жолақ тың бетінде аппақ дақ тар кө зге шалынды.

«Кө лдің мұ зы бұ зылғ ан ғ ой! – деп ойлады ол. Енді тура жү ре алмайсың! Мына қ ырсық ты қ арашы! »

Жердің гү рілі мен қ ұ здың қ ұ лағ ан гү рсілі басылғ ан шақ та Гороховтың қ ұ лағ ы жаң ағ ы шапшаң далиып бара жатқ ан қ оң ыр жолақ тан судың сылдырын шалды.

– Су кө лдерден асып кеткені ме? Осы арада бізді қ арық қ ылмаса игі? Мына кесірді қ ара: отты сө ндіріп, адамдарды қ араң ғ ығ а тастайды-ау! Мағ ан бұ лардан аулақ қ ашу абзал. Ал ө зге алаң қ айларды да су осылай басса, қ алай жү рмек керек. Мына бақ ытсыздық ты қ арашы! Не ү шін ғ ана мен осы жерде қ алдым екен? Шіркін, қ айық болса!

Осы сә тте оның есіне су қ атар кезде онкилондардың екі қ абық қ айық ты кө лден алып келіп, жерде қ алдырса, қ ыста бұ ғ ылар қ ажалап, тү тіп тесіп тастайды деп жертө ленің сыртына ә кеп қ арғ а кө мгені тү сті. Олармен жазда ө зі талай рет балық аулағ аны бар. Бұ л болса да оның кө ң ілін сә л орнық тырайын деді – қ айық жақ ын, тек мұ нан бұ рын онкилондар алып кетпесе жарар еді.

Қ ара жолақ ә п-сә тте далиып, оның шеті отқ а отыз қ адамдай ғ ана қ алды, қ арды жұ тып жайылғ ан су арнасын кең ейтіп барады. Оны енді онкилондар да кө рді. Біреуі жолақ шетіне жү гіріп барып, оның жайылып келе жатқ ан су екеніне кө зі жеткенде жан даусы шық ты.

– Қ ұ тыла кө рің дер, су жайылып, топан басқ алы тұ р!

Адам айтқ ысыз абыржу енді басталды: айғ ай-шу, жылау- сық тау, сапырылыс. Біреулер «Ағ аш басына! », «Ағ аш басына! » деп айғ айлайды. Енді бірі «Қ айық қ айдалап» жү р, екіншісі

«Сиқ ыршылардың жертө лесіне паналайық! » дейді. Жауынгерлер жиһ аздарғ а, ә йелдер балаларғ а ұ мтылды.

Амнундак жатжерліктер жертө лесінің алдында от басында отырғ ан қ арулы жауынгерлерге жү гіріп келіп айғ ай салды:

– Ақ сиқ ыршы қ айда? Алып келің дер. Не ол суды тоқ татсын, не біз қ азір оны жарып ө лтіреміз.

Кенет осы кезде биіктен бір ә мірлі ү н шық ты.

– Онкилондар! Жедел терістікке қ арай жү гірің дер, онда су жоқ. Терістікке, терістікке тартың дар, сонда ғ ана қ ұ тыласың дар. Мұ ны айтып тұ рғ ан мен – аспан иесімін.

Қ орқ ып қ ұ ты қ ашқ ан адамдарғ а осы сө з ә рең ә сер етіп, бірінен соң бірі қ айталай жө нелді.

– Терістікке, терістікке қ арай тарттық, тез!

Ауыр жү к арқ алағ ан жауынгерлер, бала қ ұ шақ тағ ан ә йелдер бұ ғ ы табынымен араласа орманның бауырына қ арай басты. Су жақ ын жердегі оттарды ө шіріп, ащы тү тін қ олқ аны алып, пысылдап шалалар сө ніп, жарық жоқ болды.

Амнундак жатжерліктер жертө лесінің жанында ә лі тұ р. Гороховты алып келу ү шін ішке кірген жауынгерлер ү рейленіп ата шық ты.

– Ақ сиқ ыршы тү ндіктен итін алып ұ шып кетіпті, ү й қ аң ырап бос тұ р! – деп мә лімдеді.

Амнундак қ олын бір сермеп қ асына қ арауылдарды ертіп алып бағ ыныштыларының артынан терістік бауырғ а қ арай тұ ра жү гірді. Алаң қ ай бос қ алғ анда барып ағ аштан тү скен Горохов жертө ленің жапсарындағ ы ескегі байланғ ан бір қ айық ты аршып алып қ арын қ ақ ты да, бә йтеректің тү біне ә кеп бір басына Петруханы отырғ ызып, ортасына қ оржыны мен мылтығ ын салып, ө зі жайғ асты да, қ олына ескекті алып тың тың дады. Онкилондардың шуы шалғ айғ а сің іп, алыстай берді, соң ғ ы оттар да сө ніп, су жертө лелердің табалдырығ ына жетті.

«Ө й, қ айық пен ә лі де біраз кә кір-шү кір ә кетуге болады ғ ой, – деп ойлады Горохов, – тым қ ұ рмаса бірер тері кө рпе ә кетейін де, менің тө сек-қ абымды жолдастар Аннуирге берген шығ ар жә не тү нде жү рсем суық ».

Ол жертө леге жү гіріп келіп еді, кірер ауызды су алып кетіпті, ізінше ө зі жасағ ан тесікке қ айтып келіп, ө кшелей қ уғ ан сумен ұ шып отырып қ айығ ына келді.

«Осылай дұ рыс болар» деп ойлады ол, кө рпенің жартысына ө зі отырып, жартысымен аяғ ын жауып жатып. Қ айық тың айналасында қ арды жұ тқ ан су пысылдап, тө ң ірек тү гел қ арауыта тү сті, қ ап-қ ара дү ниеде тек жертө ле ғ ана. Міне, қ абық қ айық та жү ріп кетті, кө л жақ қ а қ ұ лаштап

Горохов та ескегін есе жө нелді.

– Хош бол, тұ рағ ымыз! – деді ол, жертө ленің жанынан ө те беріп. Сенде қ ыстап шығ у бізге бұ йырмады, жалпы енді ешкім де қ ыстай алмайды – су бә рін шірітеді!

Екі басты ескекпен оң ды-солды ескен соң жең іл қ айық қ ара суда ұ шты да отырды; кө з қ араң ғ ылық қ а ү йреніп, кейін ысырылғ ан қ ара орманды да, тө бесі аппақ жертө лелерді де ажырата бастады. Алда ерек екпінмен су лық сығ ан ашық алаң қ ай. Осы жазық тың ортасынан Горохов тө мпе кө ріп, ескек есу қ иындай тү скенін аң ғ арды. Ол кө л ортасынан судың жалдана шығ ып жатқ анын сезіп, ағ ынмен алысып, оны айналып ө туге тырысты. Оны айналып ө ткен кезде ағ ын енді ө зіне кө мектесе бастады. Ұ замай ол қ арама-қ арсы баурайдан барып шық ты. Енді тү стікке тартатын жолды тауып алу керек, қ ара орман сә улесінде ағ араң дағ ан жертө лелер бағ дар алуғ а мү мкіндік берді, ол осыдан қ ай бағ ытқ а жол шығ атынын ұ мытқ ан жоқ.

Міне, ол сол сү рлеуді тауып, екі орман арасындағ ы жің ішке каналғ а тү сіп алып жү зе жө нелді, қ араң ғ ылық қ оюланып, қ абық қ айық тың жұ қ а тү бін тесіп алмас ү шін абайлап жү зуге тура келді. Горохов есуді доғ арып, жең іл қ айық ты бірауық ағ ынның ырқ ына қ оя берді. Аздан соң ағ ыс саябырлап, ескекті

қ айта қ олғ а алуғ а тура келді, терең дікті ө лшеп Горохов судың тізеден сә л ғ ана асатынын анық тады.

Қ арсы ағ ынғ а ол қ ұ лаштап енді есе бастап еді, су шолпылдап, осқ ырғ ан, пысқ ырғ ан, мө ң іреген шу шық ты – шамасы, сү рлеумен жабайы ө гіздер келе жатқ ан тә різді, ал олармен ұ шырасу – ү лкен қ атер. Кө п ойланып жатпай Горохов қ айығ ын орман қ абырғ асына ысырып, жолдан екі-ү ш қ адамдай бір ағ аштың тү біне тіреп, бір қ олымен ескекті судың тү біне қ адап, бір қ олымен ағ аштан қ ұ шақ тап, қ атып тұ рды да қ алды. Шу-сыбдыр шапшаң жақ ындап, міне, ың ыранып, осқ ырып, пысқ ырып, селден қ орқ ып, бірін-бірі баса-жаншып кимелей терістікке ұ мтылғ ан кесек хайуандардың алпамсадай тұ лғ алары қ озғ алып келеді, олар қ арнымен су сызып, бү лк- бү лк желіп, суды фонтандай атып, орман баурайына дейінгі жерді толқ ындатып жіберді. Горохов ағ аштан ұ стап, ескекті жерге шанышпағ анда қ айығ ы тө ң керіліп қ алатын еді, не керек, ө стіп хайуандар ә бден ө тіп боп су сабасына тү скенше якут бірнеше қ атерлі минутты бастан кешірді.

Осыдан соң ол жү з метрдей жү зіп ү лгермей ә лгі сыбдыр мен шу қ айта естіліп, тез таяла берді, шоқ қ а тағ ы да тығ ылуғ а тура келді. Бұ л жолы бірнеше мү йізтұ мсық ө тті жө ң кіп, олар кө терген толқ ыннан Горохов аударылмай шақ қ алды, су фонтандары оны кө міп кетті.

– Қ арғ ыс атқ ыр, қ олапайсыз хайуандар, қ арасан келсін сендерге! – деп бұ рқ ылдады ол бетін сү ртіп тұ рып. – Бү йтіп қ арғ а адым жер ұ зарсың ба, суды қ айтып тө кпек керек, оның ү стіне тас қ араң ғ ы.

Мү йізтұ мсық тар кө терген толқ ын сап болмай жатып жылқ ы ү йірі жетті, бірін-бірі басып озғ алы арындап аспанғ а атып, осқ ырынып кісінеген олар ө гіздерден тез қ озғ алып, суды бұ рынғ ылардан да кү шті толқ ындатып жіберді.

Келесі алаң қ айғ а жетпей, Гороховтың тағ ы бір тығ ылуына тура келді, бұ л жолы ө гіздер мен жылқ ылар аралас жө ң кіп, олардың ізімен он шақ ты аю қ орбаң дап жө нелді. Ақ ыры, ол алаң қ ай кө лге де жү зіп шығ ып, суы жал-жал болып бұ рқ ырай

шығ ып жатқ ан орта тұ сынан айналып ө тпек болғ ан сә тінде су кенет кө піршіп кө теріліп кетті де, толқ ындар оны тө ң кө ріп тастай жаздады. Ойпат жағ алауын бойлап ө ткен гү ріл мен гуіл жердің жанадан тағ ы бір дү мпігенін байқ атты. Толқ ындармен жағ аласып, Горохов келесі баурайғ а жетті де, каналды тауып алып, ә рі қ арай жү зді, алайда кө п ұ замай ақ ылы алтау боп аң тарылып тұ рып қ алды, канал осы тұ стан ү ш тармақ қ а бө лініп кетті, тү нде қ ажет бағ ытқ а таң дап тү сер еш мү мкіндік жоқ – ойпат аң ғ арларын ажырату оң ай емес, компас жоқ, жұ лдыз кө рінбейді.

– Енді еш амал жоқ, таң ның атуын кү ту керек, – деп тү йді ойын Горохов. – Алыс қ алмағ ан шығ ар, таң атуы керек: суда сергелдең ге тү скеніме қ анша уақ ыт, тү н ортасынан бері безек қ ағ ып жү рмін.

⇐ Предыдущая 29 30 31 32 333435 36 37 38 Следующая ⇒