ҚАРА ТАҚЫР ШӨЛ

Таң ағ ара ү ш зерттеуші мен Аннуир жылы киініп, қ оржын арқ алап, мылтық асынып жолғ а шық ты. Гороховка кө лді барлауғ а кеттік, келесі кү ні ораламыз, сені онкилондарғ а қ айтып келуіміздің кепілі ретінде қ алдырдық деп хат тастады. Тұ ман тым қ алың еді, Аннуир шеткі мекеннің жолын бірден тауып, серіктерін сеніммен бастап жү рді. Кү ннің суық тығ ы оларды шапшаң жү руге мә жбү р етті. Шө п басы бозқ ыраудан кө рінбейді, жағ асынан сү рлеу ө ткен бір кө лдің бетіне қ абыршақ мұ з қ атыпты.

– Бұ л уақ ытта мұ ндай суық ө мірі болғ ан емес, – деді мұ зды кө ргенде Аннуир.

– Міне, Мың тү тін алқ абына да осы ү шін бара жатқ ан жокпыз ба, неге бұ лай тез суытып кеткенін сонан білеміз, – деп тү сіндірді оғ ан Ордин.

Тұ ман тү ске тармаса, жолаушылар ең шеткі тұ рақ қ а жетіп, тү стік жасау ү шін тоқ тағ анда ғ ана айық ты. Жер сілкінгенде бұ л жертө ле де қ ұ лағ ан екен, қ азір қ алпына келтіріліпті. Бұ л жұ рт ақ адамдарды меймандостық пен қ арсы алды, зады Амнундак тұ қ ымының бұ ларғ а деген алакө здігі мен сенімсіздігі ә зір бұ жақ ты шарпи қ оймағ ан. Қ асиетті кө лдің қ ұ рып кеткені туралы олар да біліпті, бірақ барабаннан бұ л жө нінде келушілерді кінә лайтын белгі болмапты.

Туыс-туғ андары жақ сы кө ретін Аннуирдің арасында болуы ақ адамдар қ ашып жү р деген ешқ андай сезім туғ ызғ ан жоқ, қ айта ү ш жауынгер еріп жү руге тілек білдірді, оларына қ арсылық болмағ ан соң кө семнің рұ қ сатынсыз шығ ып жү р деген ой тіпті ешкімге келмеді.

Тынығ ып алып олар ә рі қ арай тартты. Кү н жылына бастады, бірақ жаз сияқ ты емес, дә л бір кү здей ызғ ар бар. Ең тө те жолмен терістікке бет алып, ұ замай сирек ө сімдікті алқ апқ а, сонан тура қ у тақ ырғ а тү сті. Мұ нда болғ ан ө згеріс бес-алты шақ ырымнан-ақ белгілі болды – кө кжиекте самсап қ оя беретін бу бағ андары кө зге тү спей, ойпаттың қ ап-қ ара қ ұ з кемерлері менмұ ндалап тұ рды. Мың тү тін алқ абына шық қ анда бә рі айран-асыр, таң -тамаша болды. Тө ң іректі кемпірқ осақ шұ ғ ыласымен қ ұ лпыртып тү рлендіріп тұ ратын мың бағ анның бірі жоқ, қ айнағ ан кө лдердің суы суалып қ алғ ан, болмаса баяғ ысындай сақ ылдамай тұ нып қ алғ ан. Кө з жетер жердің бә рі беті сә л буалдырланғ ан елсіз-кү нсіз қ у тақ ыр, ә р тұ сын айқ ыш-ұ йқ ыш жарық шақ тар тілімдеп, онан ыстық леп еседі, жел желпіген сол тымырсық ауа алып бір наубайхананың немесе металлургия пешінің маң ындағ ыдай ә сер етеді. Ауық - ауық жел тұ рып, ө лі ө ң ірдің ү стіне қ ап-қ ара қ ұ йын ұ йтқ ытады. Қ ызғ ан ауа мұ нарта толқ ып, аң ғ ардың қ ап-қ ара жар-қ ұ здары айдын кө л бетінде жү зіп бара жатқ андай алуан тү рге еніп, мың тү рленеді. Бейнебір кө л жағ асында алып бір қ ала асқ ақ тап тұ рғ андай кө рінеді.

Болғ ан ө згеріске бә рі таң ырқ ай қ арасты. Жиһ ангездерді ө ткен жолы да ертіп келген онкилондар мынаны кө ріп шошып кетті. Ө зара сыбырласып, ақ ыры мұ ның себебін сұ рап білуге бел буды:

– Осы арадан бұ рын кө ріп жү ретін мың тү тініміз қ айда? Ет пісіретін кө ліміз қ айда кеткен? Бұ ның себебі не, ақ адамдар, айтсаң даршы. Жерасты рухтары от жағ ып, ас пісіруін неліктен доғ арды екен? Ө лді ме, ұ йқ ығ а енді ме, ә лде басқ а жақ қ а ауды ма олар?

Аннуирдің кө мегімен Горюнов оларғ а осының бә рі жер сілкінуінің зардабы екенін тү сіндірді. Онкилондар аз да болса тү сінгендей болып, тұ тқ иылдан тұ жырым жасады жә не дұ рыс тұ жырым жасады:

– Демек, ө ткен жолғ ыдай алыс баруымыздың енді қ ажеті жоқ қ ой.

Шынында да, қ ара тақ ыр шө лдің қ ойнауына енудің қ ажеті жоқ еді, ә рі жолы да қ иын. Қ ызып қ айнап тұ рғ ан ауада дем алудың ө зі ауырлап барады. Ө ткен жолы самсағ ан бу бағ андары ауада салқ ындап, температураны сә л тү сіріп тұ рғ ан- ды: сондық тан моншадағ ыдай ыстық болса да оғ ан шыдауғ а болатын еді.

Ө лі ө ң ірге, оның ү стінде бұ лдырағ ан қ иял қ алағ а ақ тық рет кө з тастап, кері қ айтқ ан жиһ ангездер ө сімдікті алқ апта алғ аш кездескен кө лдің жағ асына келіп қ оналқ ағ а тоқ тады. Терістік желі шө лден ыстық айдап ә келгенінен бе, бұ л ара ә лі жылы екен. От басына жайғ асып, ет пісіре отырып, олар жағ дайды талқ ылауғ а кірісті. Аннуир ө з ағ айындарын ә ң гімеге тартып, жиһ ангездердің еркін сө йлеуіне жағ дай жасады, бірақ бә рі де толқ улы.

– Бү гін кө ргендерімізден қ андай қ орытынды жасауғ а болады? – деп сұ рады Горюнов.

– Бұ дан аса байсалды қ орытынды шығ ады, – деп жауап берді Ордин. – Жер сілкінуі ойпаттың жерасты жү йесін шұ ғ ыл ө згерткен деген менің болжамым, ө кінішке орай, бастан-аяқ дұ рысқ а шық ты. Санников жерінің жылытқ ышы, яғ ни Мың тү тін алқ абын осылай атауғ а толық негіз бар, бү лінген. Оның топырағ ы ә зір жылы, бірақ ұ замай суынады, сө йтіп таяу уақ ытта ойпат қ атып, поляр мұ зының ортасындағ ы осынау жерұ йық кө зден бұ лбұ л ұ шып, ғ айып болады.

– Одан ө зге ештең е кү туге болмағ аны ма? Сонда бірден- бір мү мкін қ орытынды осы ғ ой, сірә? – деп сұ рады Костяков.

– Жоқ, бұ л бірден-бір қ орытынды емес, жанартаудың фумарол, қ айнағ ан, кө піршіген кө л болып кө зге тү скен қ имыл-

қ арекетінің бірте-бірте бә сең деп, табиғ и жолмен тоқ тауы ә лі екіталай. Олай тоқ тағ ан болса ойпаттағ ы ө мір де ондағ ан жылдарғ а созылып барып бірте-бірте ө шер еді, қ ыс та бірден- бірге суытып, қ ытымырлана тү сіп, жан-жануар, ө сімдік, адам тіршілік жағ дайының нашарлауына қ арсы ұ зақ кү ресер еді.

– Ал қ азір олар бір қ ыстың ішінде қ ұ рып кеткелі тұ р ма?

– Жуық аптаның, тіпті айдың бағ дарында жылытқ ышы қ алпына келмесе, солай болары хақ.

– Қ алайша, ол қ алпына келе ала ма?

– Менің ше, қ алпына келе алады, келуге тиіс те. Сө нгенін, иә ұ йық тап жатқ анын біз ә зір білмей отырғ ан жанартаудан бу мен газ ретінде жер ү стіне атқ ылап мол жылу шығ ып жатқ ан жарық шақ тардың бә рі жер сілкінуінен жабылып қ алды. Бө лініп тұ ратын бұ л жылу, жолы бітеліп қ алғ ан соң ғ ана тоқ тап тұ руы ық тимал. Терең де жиналып жатқ ан сол газ бен су ерте ме, кеш пе – ә йтеуір сыртқ а бір жол табады. Жол табуы кешеуілдеген сайын қ атері кү шейе тү спек. Сондық тан бу мен газдың жоғ ары шығ атын бұ рынғ ы жолын, не жаң асын ашатын тағ ы бір жер сілкіну жақ ын арада болуын тілейік. Дағ дарысты ауырсынбай шешудің тиімді тә сілі осы, себебі бу мен газ шектен шығ ып шиыршық атқ анша жиналып жатады да, шарық тау шегіне жеткенде бұ рқ етіп жолды ө зі ашып алады, ал бұ л жанартаудың қ алпына келуімен тынуы мү мкін, онда жұ рт біз ойлағ андай суық тан емес, оттан қ ырылады.

– Міне, мә селе қ айда! – деп дауыстап жіберді Костяков.

– Талайсыз-бақ сыз онкилондар-ай, қ алай болғ анда да тұ қ ымы тұ здай қ ұ рығ алы тұ р екен ғ ой!

– Жалғ ыз ғ ана қ ұ тылар жол – жердің жаң адан сілкінуі!

– деп ө зінше қ айталады Горюнов. – Ал олар қ ұ дайына жалбарынып, жерді қ айта сілкіндіре кө рме деп тілейді.

– Иә, қ ұ тқ арар жол жақ ын арада жаң адан жер сілкіну ғ ана. Ал ол келер кө ктемде ғ ана сілкінсе, одан пайда аз, жануарлардың кө бі қ ырық -елу градустық суық қ ысты, кө з аштырмайтын боранды кө тере алмай қ ырылып бітеді. Жертө леде онкилондардың аман қ ыстап шығ уы мү мкін, ә йтеуір мұ нда отын жеткілікті ғ ой, ал алдағ ы жазда олар аштық тан қ ырыла бастайды, себебі ірі аң ның бә рі қ ұ рып болады.

– Ал жыл қ ұ старын, су жаң ғ ағ ы мен қ озық ұ йрық ты, жидек пен тамырды қ айда қ оясыз?.. Сіз қ ара бояуды қ алың датып, тіпті қ ұ лазытып жібердің із.

– Жарайды, ол да мү мкін. Дегенмен олардың тамақ ты аз ә рі нашар ішуіне тура келеді. Тек егін егіп, бақ ө сіріп, балық кө бейтіп, мал шаруашылығ ымен шұ ғ ылданбаса. Бірақ ол ү шін де тұ қ ым, қ ұ рал-сайман керек, біреу ү йретуі керек.

– Демек, ү йге бара сап бақ сы мен Амнундакка енді жердің тез сілкінуін тілеп қ ұ дайғ а жалбарын дейміз ғ ой. Ал ол дү мпу ойпаттың тү стік жағ ына жол салып жү рсе не болады?

– Ә рине, ол да қ иын, себебі ө сімдік дү ниесінің ү лкен алабы жойылып, бұ ғ ы ө рісі, алаң қ айлар мен жертө лелер қ ұ рып кетуі кә дік. Сонда да бұ л суық тан тірі пенде қ алмай опат болғ аннан тә уір.

– Ал біз не істеуіміз керек? – деп сұ рады Костяков.

– Біз уақ ытты сә л ұ зарта тү сіп, болмай бара жатса, ойпаттан тік кө теріліп кетуіміз керек, – деп жауап берді Ордин.

– Тірі болсақ бә рін де кө реміз, ауа райының қ алай ө згергенін де, онкилондардың келешек кө ң іл кү йін де кө з алдынан ө ткіземіз. Қ алғ анда кү тер қ атеріміз уақ ытсыз ерте кетіп қ алудан кү шті емес, – деді Горюнов.

Алыс асулардан ә бден қ алжырағ ан жиһ ангездер тез жайлы ұ йқ ығ а кірді.

Онкилондар кезек-кезек қ арауылда тұ рды.

⇐ Предыдущая 24 25 26 27 282930 31 32 33 Следующая ⇒