ТҮЛЕГЕН ҚҰСТАРДЫ АУЛАУ

Шілденің басында кө лдердің жас қ ұ сы қ анаттанып, қ аз- ү йректің тү лейтін шағ ы туады. Тү леген қ ұ стар ұ ша алмай, қ амыс арасында жасырынып жата береді. Терістіктің тұ рғ ылық ты халқ ы жаппай қ ұ с аулауғ а тап осы кезең ді пайдаланып қ алады, онкилондар да солардың бірі. Мұ ндағ ы ә р тұ қ ымның дербес пайдаланатын екі-ү ш кө лі бар. Алдын ала жағ ада айдау жол жасалып, оны арасынан ү йрек ө тпейтіндей етіп шыбық шаншып қ оршайды, қ оршаудың екі қ абырғ асы ара қ ашық тығ ы жү з қ адам шамасы, ә уелі судан басталады, сосын олар бірте-бірте қ усырыла келіп, жан- жағ ына тор ұ стағ ан алаң ғ а кеп тіреледі.

Белгіленген кү ні емшектегі сә билер мен жас балалардан басқ а рудың кү ллі мү шесі тайлы-таяғ ына дейін қ олына таяқ ап алақ арақ тан кө лді айнала қ оршады да, айғ ай-сү рен салып қ ұ рақ арасын паналап жатқ ан қ ұ старды шошытып қ уалай бастады.

– Ей, қ аздар мен ү йректер! – деп айғ айлайды бірі. – Шық саң даршы, шомылар уақ ыт болды!

– Жалқ аулар, шық жаның ның барында, бақ а-шаян, балық тар кү тіп жү р, – деп дігірлейді енді бірі.

– Бастарың нан сипар таяғ ымыз тағ ы сай, – деп сұ ң қ ылдайды ү шіншісі.

Бұ л кү н ө міріндегі ө релі оқ иғ а болғ ан балалардың тасыр- тұ сыр, айғ ай-шуы қ ұ лақ тұ ндырды. Олар ит қ ұ сап қ ұ рақ арасына кіріп кетіп таяқ ты онды-солды сермеп жү р. Зә ресі ұ шып шошығ ан қ ұ с жан-жақ тан суғ а топырлады, ал алдында ши мен шыбық шайқ алып, бә рі кеп кіріп кетіп жатыр. Кейбіреуі ұ шуғ а қ омданып қ анатын сабалай тү сіп қ айта қ онады. Ү йректердің қ ырқ ылдағ аны, қ аздардың қ анқ ылдағ аны жан- жағ ындағ ы қ уғ ыншылардың айғ ай-сү ренімен ұ ласып, айналаны азан-қ азан қ ылды. Бұ рын тү леген жылқ ышы, тауқ ұ дірет, қ ызғ ыш, шің кілдек, тә різді су қ ұ стары бытырай ұ шып,

тобымен қ осылып кө л ү стінде шымылдық танып тұ рғ ан торғ ын тұ манды қ анатымен желпіп қ иқ улап су айналып, алаң қ айды басына кө теріп жү рді де қ ойды. Қ уғ ыншылар суғ а жеткенше кө л беті қ аз бен ү йректен кө рінбей кетті. Жағ аның екі қ оршау арасындағ ы тұ сы ғ ана адамдардан ада. Кө л жағ асының кей жері қ орысты болғ андық тан қ уғ ыншылар аяғ ына қ ыста киетін жү ні сыртына қ аратылып шыбық қ а керілген аң терісінен жасалғ ан жалпақ шаң ғ ы байлап алғ ан, бұ л олардың мибатпақ пен жү руін жең ілдетіп, қ ұ рақ арасында бұ ғ ып қ алғ ан қ ұ старды ү ркітіп шығ аруына мү мкіндік туғ ызыпты.

Онкилондар кө лді айнала қ оршап алып, оның қ ашағ а қ арама-қ арсы шетінен алдын ала ә зірлеп қ ойғ ан қ айың қ абығ ынан тігілген тө рт қ айық алып шығ ып, ә рқ айсысына бірінің қ олында тоқ пақ пен қ айыс белдік, бірінің қ олында ескек бар екі адамнан отырды. Қ ішкентай қ айық тар бір- бірінен лезде-ақ бө лініп, арасына қ айыс белдіктерін қ ұ ра қ ойды. Қ айық тың ортасындағ ы адам тынымсыз ескек есіп, тұ мсығ ында отырғ аны қ олындағ ы белдікпен суды қ айта- қ айта шалпылдатып, жү зіп жү рген қ ұ старды шошытып, қ ырқ ылдатып, қ аң қ ылдатып бейшараларды қ ашағ а қ арай тық сырды. Жағ ада қ уғ ыншылардың айғ ай-қ иқ уы ү деп, тоқ пағ ы тоқ ылдап, суда қ айық шылардың қ иқ уымен ұ ласып толқ ын жалы тү ріліп келеді. Қ ұ стар алас ұ рды: кейбірі белдік қ айыстың суғ а батқ ан тұ сын аң дып тұ рып кейін жү зіп, кейбірі жағ ағ а жанталасып еді, жақ ындап барғ анда қ уғ ыншылардың оғ ына тап болды, оқ тиіп, су сабалап, апыр-топыр кө бейді де кетті.

Осылай біртіндеп жү здеген қ ұ с кө лдін шетіне тық сырылды. Қ айық тардың жылжуына орай қ уғ ыншылар да жағ ада қ аптай бастады, алдың ғ ылары қ оршауғ а қ арай ө тіп, дымын шығ армай ү нсіз ғ ана қ ұ рақ арасына жасырынды. Кө л шетіне тақ алғ анда қ айық шылар да жан салып ентелей тү сті, себебі қ ұ с енді шағ ын бір алаң ғ а ғ ана топырлап, оларды уыстан қ айтып шығ армау солардың ғ ана қ имыл-ебіне байланысты болып

қ алғ ан. Сондық тан қ айыс белдікпен суды ү сті-ү стіне шалпылдатып, тыным таппау керек, ә йтпесе қ алың қ ұ с нө пірі кейін лық сып сытылып кетіп, бә рін де басынан қ айта бастауғ а тура келеді.

Міне, қ ұ стардың алғ ашқ ы легі жағ ағ а дейін жү зіп кеп, ілгері ұ мтылып шө птесінге шығ а бастады, олардың ізімен кейінгі қ алың нө пір кимелеп, қ ырқ ылдап, қ аң қ ылдағ ан ү йрек- қ аз тасқ ыны қ ашаның ө н бойына қ ойып кетті. Қ ұ стың соң ғ ы легі судан шығ уы мұ ң екен, қ айық шылар да жағ ағ а бір-ақ атты, оларғ а тақ ау тұ рғ ан қ ағ ушылар қ осылып, тоқ пақ ұ рып, қ иқ у салып, қ аз-ү йректі ілгері қ уа жө нелді. Ақ ыр аяғ ында кү ллі қ ұ с қ оршауы берік, шө бі тапталғ ан тұ йық қ а кеп топырлады. Сол-ақ екен, шарбақ ты қ оршап тұ рғ ан, қ ұ стардың ізімен ішке кірген қ ағ ушылар сойылды сілтеді дейсің. Жан- жақ тан ондағ ан таяқ тасырлап, қ анатты сорлылардың басына тарс-тұ рс тиіп жатты, екіленген кісілердің қ иқ уы, қ анаттардың сытыры, таяқ тардың тү сірі, ышқ ына шық қ ан қ ырқ ыл мен қ аң қ ыл астасып, ә лем-тапырық даң ғ азағ а ұ ласты. Қ ан сорғ алағ ан таяқ тар ә уеде жарқ -жұ рқ етіп, сеспей қ атқ ан, жантә сілім тыпырлап жатқ ан қ ұ стар тау-тө бе болып ү йіліп қ алды. Ілуде бір қ ұ с қ ана қ ағ ушылардың бұ тының арасынан я шарбақ тан далбасалап ө тіп кетіп, кө лге, далағ а қ ашып қ ұ тылды.

Қ ұ с біткеннің бә рі жайрап, тұ йық тау-тө бе болып қ алғ анда шу да сап тыйылды. Жұ рт шарбақ ты лақ тырып тастап, олжаны жинай бастады: екі-екіден аяғ ын қ айыспен байлап, жаң ағ ы қ ару болғ ан таяғ ын зембіл қ ып, екі адам екі иығ ына отыз- қ ырық тан қ аз-ү йрек тең делген таяқ ты салып, қ осына қ арай тартты, балалар да ө з бойына шақ тап жү к арқ алап, ү лкендермен бірге жө нелді.

Тұ рақ қ а келген соң олжаның бә рі бір жерге ү йіліп, жұ мыстың жаң а тү рі басталды: қ ұ стардың жү нін жұ лып, мамығ ын тері қ апшық қ а тығ ып, етін астауғ а тастап жатыр. От алаулап, тастар қ ыздырылып, ағ аш ыдыстар ә зір тұ р –

демек, бү гін қ ұ с сорпасына жұ рт тегіс тояды. Бә ріне де қ олғ абыс беріп, бә ріне де бө гет болып жү рген балалардың айқ ай-ұ йқ айы, сық ылық тағ ан кү лкісі, шық ылық тағ ан даусы ә уені жаң ғ ыртып тұ р. Міне, бір-бір қ ұ шақ қ ұ с алып қ айық шылар да келді, олар кө лден қ ағ ушылардың атып тү сірген олжасын жиып ә кепті.

Жү нін аршып болғ асын кешке қ ұ с етін ыстау қ олғ а алынды, тұ з жә не ыдыс болмағ андық тан оны басқ аша сақ таудың жолы жоқ еді. Сондық тан ағ аш талынан кү рке жасап, оның шаң ырағ ы астына сырғ ауыл тартып, аршылғ ан қ ұ сты іліп, астынан тү тін қ ойды, бұ л бірнеше кү н осылай тұ руы керек. Жұ мыс та, ауқ ат жасау да кө з байлана ә рең бітті, ертең іне осы қ арекетті басқ а кө лде қ айта қ айталау шарт, бү рсігү ні ү шінші кө л кү тіп тұ р. Кешіктіруге еш болмайды, себебі қ ауырсыны ө сіп кетеді де, қ ұ стар сә л де болса ұ шуғ а жарап қ алады. Онда қ аша да, қ оршау да тү к бітіре алмайды.

Жиһ ангездер ешқ андай лә ззат алмаса да қ ұ с қ ағ уғ а қ атысты, ө йткені оларғ а да қ ысқ а азық керек еді, ал келіншектері болса, бұ л шаруағ а жанығ ып кетті. Осы кә сіптің ү ш кү ні жатжерліктерге жаман жиіркенішті ә сер етті: ырду- дырду, айғ ай-шу, қ орғ ансыз қ анаттыларды аяусыз қ ырып- жою, тау-тө бе ө лген қ ұ с, алаулағ ан от, жұ рттың жаппай шең бірек ата ет жеуі, тойымсыздығ ы, мейірімсіздігі – бә рі- бә рі жү рек айнытып, қ ұ с аулау біткенде олар қ атты қ уанды. Қ ұ с аулаудың қ ызығ ына тү сіп, олар кездесіп қ алғ ан ірі аң ғ а онша кө ң іл қ оймады, ө йткені оның кү ні алда екен. Ә р кө лдің қ амысында азын-аулақ қ абан болатын; қ ағ ушылардан ығ ысып басы ызалы қ абанның ө зі болып бір арағ а ұ йлық қ ан ұ я ақ ыр аяғ ында қ оршауды баса-жаншып ілгері ұ мтылды. Оларғ а қ ақ жарылып жол берді, тек артта қ алғ ан не жү гіріп шетке шығ ып кеткен бірді-екілі торайлар ғ ана сойылғ а жығ ылып, найзағ а ілікті. Қ абанды олар кү зде ә бден семірген кезінде ғ ана аулайтын, сонда доң ыздар қ амыс қ урап, қ ұ лап, қ орыс қ атып пана болмай, орман барқ ынына жайылуғ а

шығ атын. Оларды торуылдан аң дып жү ріп садақ атып, найза жұ мсайды. Суық та етін сақ тау да оң ай, қ атырып бұ тақ қ а іл де таста. Алғ ашқ ы қ ар тү скенде алаң қ айлар мен ормандарда ө ріп жү ретін қ ояндарғ а да тұ зақ қ ұ рылады.

⇐ Предыдущая 21 22 23 24 252627 28 29 30 Следующая ⇒