ЖАҒДАЙ ҚИЫНДАП БАРАДЫ

Ойда-жоқ та сырттан онкилондардың дауыс салғ аны естілді де, барабан дү ң гірлеп қ оя берді. Жертө лесінен жү гіре шық қ ан жиһ ангездер онкилондардың қ атын-қ алаш, бала- шағ асымен тү гел Амнундак ү йінің алдына жиналғ анын кө рді. Ің ір қ араң ғ ысы мен қ алың тұ ман олардың не істеп, не қ ойғ анын кө рсетпесе, не айтып жатқ анын дү ң гірлеген барабан даусы естіртпейді. Олар солай қ арай беттей беріп еді, жү гіріп келе жатқ ан Аннуирғ а бетпе-бет жолығ ып тоқ тай қ алды.

– Олай қ арай бармаң дар, – деді ол алқ ынып. – Ә зір ә йелдер жоқ та ү йімізге бара тұ райық.

Осыны айтып ол алғ а жү гіріп кетті де, жиһ ангездер соң ынан ерді. Жертө леге кірген соң Аннуир болғ ан жайды бастан-аяқ баяндады. Жиһ ангездерді іздей шық қ ан жауынгерлер қ асиетті кө лдің суалып қ алғ анын кө ріпті, оның тү біндегі тақ та тастан ақ адамдардың табанының ізін тауыпты. Тас бетіндегі жұ мсақ қ ұ м-қ айраң ғ а тү скен із тә жірибелі ізшілердің назарынан тыс қ алмапты. Олар ізінше қ айтып оралып, кө рген-бақ қ анын, ақ адамдардың қ асиетті кө лге

барып суалтып кеткенін асығ ыс Амнундакқ а жеткізіпті. Осығ ан орай жұ рт зар ең іреп, қ атерлі хабарды барабан барлық тұ рақ қ а таратып жатыр.

– Олай қ арай онкилондарсыз бекер барғ ансың дар, – деді кінә тағ а сө йлеп шошынғ ан Горохов. – Енді олар кө лді сендер суалтпады дегенге ө лсе сенбейді.

– Олар сонда не жасағ алы жатыр? – деп сұ рады Ордин.

– Олар не амал істерін ө здері де білмейді, бә рінде де зә ре-қ ұ т жоқ. Жауынгерлер барлық жердің жарылып кеткенін жә не кө ріп келіпті, – деп жауап берді Аннуир. – Кө сем бақ сығ а кісі жіберіп, қ ұ рмалдық бұ ғ ыны алып келуге ә мір берді.

– Демек, тү нгі тә уеп, рухтарғ а жалбарыну басталады да!

– деді Горюнов. – Бақ сының рухтардан алатын ақ ыл-кең есі қ андай болатыны жә не белгісіз. Бә лкім, ол рухтарғ а мейірімі тү ссін деп ақ адамдарды қ ұ рбандық қ а шал дейтін шығ ар.

– Онкилондар адамды қ ұ рбан шалмайды, – деді Горохов.

– Одан біздің қ орқ атын ештең еміз жоқ. Менің ше, бақ сы біз жедел кетсін дейтін шығ ар.

– Жарайды, бұ л онша қ атер емес қ ой. Тең із ә лі шалқ ып жатыр, мұ збен жү рердей бола қ ойғ ан жоқ, сонда да кетуге болар, – деді Горюнов.

– Иә, қ азір жол жү рер уақ ыт емес, ешқ айда кетуіміздің жө ні жоқ, – деді Горохов. – Мен олармен сө йлесіп кө рейін, бә лкім, беті оң ғ арылар.

Ол жертө леден шығ а жө нелді. Ордин қ ұ лағ ына бірдең е сыбырлап еді, Аннуир да оның ізінше зып берді.

Горохов пен келіншектердің жоқ тығ ын пайдаланып Горюнов Ординге кү ндізгі Никитағ а байланысты ә ң гіменің ұ зын-ырғ асын жеткізді. Ордин де жатжерліктер жағ ына жанығ а шығ ып, қ алғ ан ә йелдермен керісіп қ алғ аны ү шін Аннуирғ а шынында да қ атты ұ рысқ анын айтты. Ол оғ ан жатжерліктердің мү ддесі ү шін ө з тұ қ ымымен тү с шайыспауын, ә йтсе олар мұ ның кө зінше ештең е айтпайтынын, ал онкилондармен қ арым-қ атынас шиеленісіп, алакө здік болып

тұ рғ анда арасында ойы мен жоспарын алдын ала біліп отыратын бір адам керек екенін тұ спалдап тү сіндірді.

Алайда Аннуир ә ділдігіне кө зі жеткен сө гіс ү шін емес, таяу кү ндері жатжерліктердің кетіп қ алғ алы тұ рғ анына жылапты. Екі дайда қ ай жағ ына шығ арын білмей, ол ә лі де ә рі-сә рі еді: тайпасына деген туыстық сезім кү шті, ал жат ел жө ніндегі ой қ орқ ынышты.

– Енді ол бұ л мә селені жақ сылап тұ рып ойластыратын болады, – деді ол сө зін тұ жырымдай келіп. – Ойы жетелесе, бізбен бірге кетеді. Ол мені жанындай сү йеді, мен де оны сү йемін, ажырасу дегенің аса ауыр соғ атын тү рі бар.

– Ал, Горохов, кө р де тұ р, осы арада ө зі қ алады, – деп сө з қ осты Горюнов. – Оғ ан мынау тоқ тұ рмыс, тыныш ө мір қ атты ұ нап қ алғ ан.

– Оқ иғ а алда да осылай ө рби беретін болса, тыныш ө мір, дегенің бұ л жердің кө зінен бұ лбұ л ұ шар деп ойлаймын, – деп Ордин жә не бір ойдың ұ штығ ын шығ арып қ ойды.

– Сондағ ы топшылайтының ыз не?

– Аннуир екеуміздің қ айда болғ анымызды білесіздер ме? Біз келесі алаң қ айғ а, сағ атына екі мә рте бу атқ ылайтын кө бікті кө лге бардық. Жағ асында сағ аттан артық отырдық, бірақ не бу атқ анын, не кө піршігенін кө рғ еніміз жоқ.

– Міне, гә п қ айда!

– Осыны қ асиетті кө лдің қ ұ рып кетуімен, жер қ ыртысындағ ы сан-сапалақ жарық пен салыстырсақ, бұ л ойпаттың жерасты жү йесін жер сілкіну ә бден бұ зып кетті деген қ орытынды шығ ару қ иын емес. Осыдан мен қ атты шошимын...

– Сонда онкилондар қ алай кү н кө рмек! – деп мырс етіп сө зді бө лді Костяков. – Бір кө л суалып, бір кө л бу атпаса, одан бізге келіп-кетер не бар! Басқ алары бә рі қ аз қ алпында емес пе.

–Кү лмей тұ ра тұ р! Келіп-кетер неге болмасын, – деп Ордин сө зін салмақ тай тү сті. – Поляр мұ зының ортасындағ ы осынау ойпаттың жылылығ ы неден деп ойлайсыздар? Ол сө нген жанартаудың қ ойнауынан шығ ып жатқ ан жерасты

жылуынан. Бұ л жылусыз ойпат қ алың мұ з бен қ аасат қ арғ а кө міліп, сіреу боп сіреседі де қ алады.

– Ә -ә -ә! – деді даусын созып Костяков, жү зі де байсал тартты.

– Иә! Жерасты режимін бұ зып жер қ ойнауынан жылу тартатын жарық тарды бітеп, жер сілкіну таяу уақ ытта ойпаттың ауа райын шұ ғ ыл ө згертіп жіберуі кә дік...

– Кү ллі жан-жануар, ө сімдік тү гел қ ұ риды де, – деп оның сө зін бө лді Горюнов.

– Иә, жан иесінің бә рі осы алдағ ы қ ыста-ақ қ ұ рып бітеді. Біз бұ л араның қ ысы қ андай жұ мсақ болғ анын, жануарлар ө з азығ ын қ ар астынан тауып жегенін жақ сы білеміз.

– Ыстық тың денін осы кө піршіген кө лдер емес, ойпаттың терістік бө легі бермейтін бе еді? Бә лкім, о жақ бә з қ алпында қ алғ ан шығ ар.

– Шү бә м бар. Алғ ашқ ы жер сілкінуін біз сонда кө рдік. Мү мкін, ыстық су мен бу шығ аратын жарық шақ тың бә рі бірдей бітелмеген де болар. Олай болса, табиғ ат та шұ ғ ыл ө згермесе керек. Бірақ келесі бір жер сілкіну бә рін тып- типыл етпесіне кім кепіл?!

– Біле білсең іздер, Мың тү тін алқ абына тағ ы бір барып, не болғ анын анық тап қ айтуымыз керек.

– Ә рине, бұ л пайдалы болар еді. Бірақ Амнундак жібермей қ оя ма деп қ орқ амыы.

– Неге?

– Неге екені, біз тұ п-тура сонда болғ анымызда жер сілкінді. Ал онкилондардың соқ ыр сенімі деген...

– Тү сінемін. Онда жасырынып бару керек – бә рібір онкилондармен достық бү лінді, енді бұ дан жаман бұ зылмайды.

– Жауынгерлерсіз жә не қ атерлі. Вампулармен кездесіп қ алуымыз мү мкін, – деп қ ауіп айтты Костяков.

– Олар алғ ашқ ы атылғ ан мылтық даусынан-ақ тығ ылып қ ашады, ал тү нде иттер кү зетеді. Онша артынып-тартынбасақ, соң ғ ы судың басында бір тү неп, екі кү нде оралып келуге

болады. Мың тү тін алқ абына ен бойлап, ә рі барудың қ ажеті жоқ, қ айнағ ан су мен будың атқ ылап жатқ аны бірден-ақ кө рінеді.

– Дұ рыс! – деді Горюнов. – Ертең жолғ а ертерек шығ у керек. Гороховты, ә рине, ә йелдермен осында тағ ы да тастап кетуіміз керек.

– Жоқ, менің Аннуирді бірге алып жү ргім келеді.

– Керегі не? Аяғ ымызғ а бө гет болып еркін кө сілтпейді.

– Бө гет болмайды, жү ре беруге жалық пайтын жан. Оның ү стіне біз жекеленсек, басып ө ткен мекендеріміз қ ашып бара ма деп кү діктенуі мү мкін. Ал Аннуир бізді бақ ылап жү ргендей болып кө рінеді.

– Ү ш еркекке бір қ атын бақ ылаушы дегенге ешкім сене қ оймас, – деп кү лді Костяков.

– Мейлі, онкилондардың тың шысы де, жол басшысы да

– қ алай атасаң дар да мейілдерің білсін. Ә зір ө зге тұ рақ - мекендерде біздің Амнундакпен ара қ атынасымыз бұ зылғ анын білмейді. Оның ү стіне Аннуир сол шеткі рудан, жолын кө зін жұ мып қ ойып табады, яғ ни жақ сы жолбасшы болады. Жақ сы жолбасшың болса уақ ыт та зая кетпейді.

– Сіздің, сө зің із бұ л жолы да дұ рыс! Яғ ни мә селе шешілді: ертең ерте жолғ а шығ амыз. Аннуирғ а айт, ақ ырындап бізге жол азығ ын камдай береін.

– Ал Гороховқ а тістерің нен шығ ара кө рме! Қ азір ешкім жоқ та қ оржын мен мылтық тарды сайлап қ оялық.

Жиһ ангездер жиналып бола бергенде жертө леге алқ ынып Аннуир жү гіріп кірді.

– Амнундак пен жауынгерлерге Никита кө п тү сіндірді,

– деді ол асығ ып-аптығ ып. – Жердің қ айтып сілкінбейтінін, жарылмайтынын, қ асиетті кө лдің қ алпына келетінін, бә рі де баяғ ыдай жақ сы болатынын айтты. Ә рине, ақ адамдардың бұ л не қ ылғ аны деп онкилондар ашулы. «Біз бә рі-бә рін: азық - тү лік, жақ сы жай, жас келіншек бердік, ал олардың бізге жақ сылық жасағ ысы келмейді» деп бұ рқ ылдайды. Ал ә йелдер болса: «Олардың жасыны мен нажағ айын сыпырып

алып, келген жағ ына қ оя беру керек. Оларсыз тып-тыныш- ақ ө мір сү ріп едік», – деп байбалам салады. Никита қ айта тү сіндірсе де, олар ө з айтқ анын жө птеп болмайды. Ақ ыры, Амнундак: бақ сы келсін, балын ашсын, ол не айтса, сол болады деген байлам жасады.

– Никита абайламай оларғ а қ айтып болмайтын дү ниені уә де еткен екен – деді Горюнов.

– Қ алай десе, олай десін, Никитаның уә десіне қ арамай- ақ істі тү птеп келгенде бақ сы шешеді ғ ой, – деп пікір қ осты Костяков.

– Менің ше, сол бақ сы да «халық ү ніне» қ ұ лақ асуы керек,

– деді Ордин. – Бұ л бір қ у шал кө рінеді. Естерің ізде ме, біз келген кү ні зікір салып, бал ашқ аны: рухтардың атынан сө йлеген болып ақ адамдар онкилондармен қ ала тұ рғ ан кезде апат басталмауы мү мкін деді ғ ой. Ол солай жол тауып жалтарып кетіп еді, онысы дұ рыс та болып шық қ ан жоқ па!

Горохов сө йлей кірді.

– Мен оларды аздап басқ ан болдым, ә уелі бә рі ө ре тұ рып еді, артынан сабасына тү сті-ау. Қ иғ ылық ты кө біне қ атындар салды: «желкелеп қ уып жіберу керек оларды, яғ ни бізді» деп бет бақ тырмайды бә тшағ арлар. «Біз, дейді, оларғ а азық - тү лік, ыдыс-аяқ бердік, басына жақ сы ү й, қ ойнына таң даулы қ ыз салып бердік, мына істеп отырғ андары соның ақ ысы ма?! » Не керек, осылай бір дә уірлеп кетті дейсің!.. Бақ сы келіп ү кімін ө зі айтады деп Амнундак зорғ а басты. Бақ сы жаң а ғ ана келді де, мені жү ре берсін деді.

– Зікір салып, дұ ғ а оқ ығ анына қ атысатын шығ армыз деп жү рсем... – деді Горюнов.

– Жоқ, қ атысуғ а болмайды, – деп шынын айтты Горохов.

– Бақ сы келіп, мені кө рісімен Амнундакқ а, тә уеп еткенде бірде-бір ақ адам болмасын деп ескертті.

– Демек, сот сотталушылар жағ ында болғ аны ғ ой, – деп мырс етті Костяков. – Ал келіншектер ше?

– Олар сонда отыр. Бақ сының не байламғ а келгенін солардан білеміз.

Шамасы, жертө леге кіргенде «бақ сы келіп, менің шығ уымды сұ рады» дегенін ести сала Аннуирдің оның сыртымен сып беріп шығ а жө нелгенін Горохов аң дай алмай қ алса керек.

– Далада қ андай суық екенін кө рсең дер ғ ой, – деді Горохов от басына отырып жатып, қ олын жылытып. – Тіпті қ атып қ алдым сө йлесіп тұ рып. Біздің Казачьедегі сияқ ты қ алың тұ ман, ә рі сұ п-суық.

Ордин Горюновқ а бірдең е айтқ ысы келгендей жаутаң дай қ арап, екеуі де іле сыртқ а шық ты.

Кө птен кездеспеген суық оларды да қ алтыратып жіберді, Тегі, температура нө лден сә л ғ ана жоғ ары болса керек. Кө зге тү ртсе кө рмейтін қ араң ғ ының тап ө зі, екі қ адам жерден бірің ді бірің ажыратып болмайды. Жертө ленің шаң ырағ ынан шық қ ан тү тін ғ ана тө бесіндегі қ алың тұ манды сә л серпіп тұ р.

Кө семнің ү йінен даң ғ ыра дабылы мен бақ сының зікірі естілді. Иттер иелерін танып жү гіріп кеп аяғ ына оралып, қ ың сылай ү йге ала кір деп жалынғ андай болды.

– Оһ о, бұ лар да суық ты тосырқ ап қ алыпты! – деді Ордин.

– Оқ а емес, ү йрене беріндер, ұ замай сол суық атамекенге ораласың дар.

– Бірақ біз ертең терістікке бармаймыз ба? – деп сұ рады Горюнов.

– Кө реміз, бақ сы қ ұ дайынан қ андай нұ сқ ау алатынын кү телік те. Бә лкім, бү гін тү н тұ манды пайдаланып, бұ л арадан қ ашуғ а тура келер.

– Тү нде жол табуымыз екіталай ғ ой.

– Мына мақ ұ лық тарды не ү шін ертіп жү рміз? Осылар бастап апарады бізді, – деді Ордин аяғ ына оралып жатқ ан Кротты сипап.

Олар жертө леге оралғ анда зеріккен Горохов ұ йық тағ алы тө сек салып жатыр екен. Оның қ орылғ а басқ анын кү тіп

отырып жиһ ангездер тү нде қ ашып шығ уғ а тура келе ме деген жорамалын айтып, кә кір-шү кірді жинастыра бастады. Содан соң от басына кеп жайғ асып, ә йелдердің келуін сарыла кү тті.

Ақ ыры Аннуир да келіп, от басына жайғ асты да, кө зі жасаурап жалынғ а телміре отырып сө з бастады:

– Бақ сының айтуынша, онкилондардың халі қ иын. Ызғ ырық суық, топан су, ө рт... Бабалардың болжап айтқ аны келді. Ақ адамдар келісімен бақ ытсыздық басталды, олар кеткенмен де жағ дай қ айтып тү зелмейді. Қ олынан келсе қ айта кө мектессін. Қ ұ лшылық қ ылайық, қ ұ рмалдық шалайық. Бақ сы абдырап-абыржып жү йесіз сө йледі. Дұ ғ асын ү ш мә рте қ айта бастады. Қ азір жаны жоқ тай сұ лық жатыр. Жақ сы бірдең е айтпас па екен деп онкилондар сарыла кү тіп отыр. Зікірдің нә тижесі жиһ ангездердің жанына жағ ып кетті.

Жақ пағ анда ше, бұ ларды апаттың тікелей жіберушісі деп, оны жедел тоқ тат деп, болмаса қ азірден-ақ табанынды жалтырат деп отырғ ан жоқ. Апат бір апта немесе бір ай тыныс алдырса, онкилондардың жү регі орнына тү сіп, қ алғ ан уақ ытты тату ө ткізіп, оң тайлы сә тін кү тіп отырып кетіп қ алуғ а болар еді.

– Аннуир, – деді Ордин, – ертең таң елең -алаң нан біз Мың тү тін алқ абына тартамыз, сен бізбен бірге барасың. Бірақ басқ аларғ а тісің нен шық пасын.

– Сол кесапатты жерге қ айта барып не аласың дар?

– Не болып жатқ анын кө ру керек, онкилондардың бақ ытсыздығ ы қ ашан тоқ тайтынын білу керек.

– Оны қ алай білесің дер? Қ ызық, бақ сы білмегенді сендер қ айдан білесің дер?

– Бізбен бірге барсаң – сен де білесің, тү сіндіреміз бә рін де. Сенің руың ның тұ рағ ын басып ө теміз. Сен ең тө те жолын білесің ғ ой?

– Неге білмеймін – талай жү рген жол емес пе.

– Тұ манда жол табасың ба?

– Табуғ а тырысармын. Сен ү шін бә рін де жасаймын!

– Онда қ азір жатып ұ йық та, ерте тұ ру керск. – Олар жатысымен қ алғ ан тө рт келіншек те келді. Жертө леден ешкім кө зіне тү спей, алғ аш олар ақ адамдар білдіртпей кетіп отырғ ан екен деп шошып қ алды, ұ йық тап жатқ андарын кө рген соң отқ а аздап жылынып алды да, орынды-орнына тарасты, ұ замай ә р тұ стан кү бір-сыбыр естілді. Жиһ ангездер ертең іне бақ сының ақ адамдар кетпеуі керек, кетсе бұ дан да жаман болады дегенін білді. Тү нде келіншектері сол ү шін де оралыпты.

⇐ Предыдущая 23 24 25 26 272829 30 31 32 Следующая ⇒