ҚАСИЕТТІ КӨЛ

Қ иын-қ ыстау кү ндері онкилондарды тастап кетпеген жатжерліктердің аман-есен оралуы қ ұ рметіне қ асиетті кө лдің басында қ ұ дайы қ ұ рмалдық берілуі тиіс деді Амнундакқ а бақ сы. Жиһ ангездер бұ л кө лге ойпаттың бү кіл суы қ ұ ятынын сұ рап біліп, оның қ айда кетіп жатқ анына кө з жеткізуге жағ дай жасайтын мына оқ иғ ағ а қ уанып қ алды. Қ ұ рмалдық олар келген соң екі кү ннен кейін белгіленді.

Басы Амнундак болып бар рудың жауынгерлері мен жиһ ангездер таң ала қ арақ тан тү стік-батысқ а тартты; жасақ тың соң ында қ ұ рбандық ақ бұ ғ ыны жетелеп, оның екі жағ ында бақ сы мен шә кірті даң ғ ыра қ ағ ып, жол бойы дұ ғ а оқ ып келді. Екі алаң қ ай мен аралық ормандардан ө тіп, екі сағ аттың шамасында ойпаттың ең шетіне орналасқ ан кішігірім кө лге де жетті. Оның екі жақ жағ асы қ ара базальт қ ұ здың ү лкенді- кішілі қ ой тастары арасынан сылдырап келіп кө лге су ағ ып жатыр, ал қ алғ ан екі жақ та тура кө лдің ө зінен аң ғ ардың биіктігі жү здеген метр базальт жары тік кө теріліп, соның шың ы мен аспанның бір пұ шпағ ының суреті айдын айнасына тү сіп тұ р. Осынау терең шың ырауғ а жазда ғ ана сә ске тү сте кү н терістік-шығ ыста тұ рғ анда бір-екі сағ ат тү седі де, кейін кө л ұ дайы кө лең кеде тұ рады. Биіктігіне бас айналар қ ап- қ ара қ ұ здар, жағ аның қ ап-қ ара кемері, қ ап-қ ара су – бә рі- бә рі қ осылып кө ң ілді қ ұ лазытып жіберді, онкилондардың кө лді қ асиетті деп жү ргені де осынысынан болса керек.

Судың шетінде басқ а жартастардан биігірек тұ рғ ан біртегіс тақ та тас қ ұ рмалдық шалатын жер екен, бақ сы шә кіртін алып соғ ан шық ты. Амнундак, жиһ ангездер мен жауынгерлер сол тақ та тасты жарты шең бер жасап айнала тұ рды. Даң ғ ырасын алып бақ сы оны баяу қ ағ а бастады, тө ніп тұ рғ ан қ ұ здардың жаң ғ ыртуымен кө лдің екінші бетін кү мбірлеген кеп ү н кеулеп кетті. Жаң ғ ырық тың не екенін білмейтін онкилондар оны ү н қ атып жатқ ан рухтар деп тү сінді. Тә уеп етіп болып бақ сы халцедоннан жасағ ан мұ қ ият қ айралғ ан қ ысқ а ө ткір пышағ ын суырды. Сабы сү йек, бұ рандамен безендірілген бұ л пышақ сыртқ ы тү ріне қ арағ анда қ анжар тә різді жә не ылғ и осындай қ анды қ ұ рбандық қ а ғ ана ұ сталады. Шә кірт бұ ғ ыны мү йізінен ұ стап басып, басын жерге тұ қ ыртты да, бақ сы желкеден қ атты соғ ып, сылқ еткізді. Ө лген бұ ғ ының ү стінде тағ ы да даң ғ ыра қ ағ ылып, дү ң гірлей жө нелді, сө йткенше болғ ан жоқ, екі онкилон тө рт қ у бө ренеден қ ұ рғ ан жең іл сал алып кеп тақ та тастың шетінен суғ а тү сірді. Оғ ан онкилондардың

кө мегімен шә кірт бұ ғ ыны салып, жағ адан итеріп жіберді. Бақ сы даң ғ ырасын қ ағ ып, ерні жыбырлап, кү бірлеп, сыбырлап дұ ғ а оқ умен болды, бірақ бір дыбыс сыртқ а шық қ ан жоқ, себебі қ асистті кө лдің жағ асында қ атты сө йлеу кү пірлік кө рінеді.

Білінбейтін бір ағ ынмен сал баяу ғ ана кө л ортасына сырғ ып барады. Ақ ыры ол жардың етегіне де қ алқ ып барып, бір орнында шыр кө белек айнала бастады.

Кө сем мен жауынгерлер ү н-тү нсіз салғ а телмірген де қ алғ ан. Кенет қ ап-қ ара толқ ыннан қ атты шу шығ ып, кө л шайқ алғ андай болды да, салдың маң ынан бейнебір алып бірдең е терең нен суды жұ тып жатқ андай ойыс шұ ң қ ыр шығ а келді. Шұ ң қ ыр бірте-бірте терең деп, шуыл кү шейіп, пысылдап, иірімде шыр айналғ ан сал терең ге тартқ ан сумен толқ ынғ а кө міліп жоқ болды, бө ренелердің басы, бұ ғ ының мү йізі бір жалт етіп, шұ ң қ ыр жабылды да қ алды. Бірер минут сол жерде иірім дө ң геленіп тұ рып ғ айып болды да, айдын айнасы қ айта қ алпына келіп, кө л тү к кө рмегендей кө рермендер алдында бә з қ алпынша тұ нжырады да жатты.

Сал қ ара суғ а шым батып кеткенде ғ ана даң ғ ыра қ ағ уын тоқ татқ ан бақ сы ү ні жарық шақ танып сыбырлай сө йледі.

– Қ асиетті су қ ұ рмалдығ ымызды қ абыл алды!

Кө лге қ айта тағ зым етіп ол тақ та тастан тү сті де, жасақ келген жолымен кері тартты. Жиһ ангездер де енді пікір алмасуғ а мү мкіндік алды. Ойпаттың суы қ айда кетіп жатқ анын кө л кө з алдына жайып салды. Бар су бірте-бірте осы арағ а жиналып, бірден тең ізге барып қ ұ ятын жер асты каналына сарқ ады екен.

– Бұ л кө лді қ алайша қ асиетті санайсыздар? – деп сұ рады Горюнов қ айтар жолда Амнундактан.

– Бабаларымызды осы жерге бастап келген бақ сы солай депті. Кө лді ол ө зі тауып, жағ асында рухтармен сө йлескен екен, олар біздің жұ рттың болашағ ын айтып беріпті. Ө лерінде

ол ө з мә йітін осы қ асиетті суғ а жерлеуді ө сиет етіпті. Содан бері барлық бақ сы осында қ ойылады.

– Сонда ол қ алай?

– Ө лген бақ сыны ә лгі кө ргенің дей салғ а салып, қ олына даң ғ ырасын, аяғ ына садақ а-сыйлық салғ ан тостағ ан, басына қ ұ рмалдық бұ ғ ының басын қ ояды да, терісімен мә йітін орап тастайды. Жаң а пері жас бақ сы тақ та-тасқ а шығ ып дұ ғ а оқ иды да, оғ ан кү ллі жауынгер қ атысады. Сал суда ә рлі- берлі жү зіп, бақ сы ө з жұ ртымен қ оштасады. Сосын жаң а кө ргенің дей иірім салды шыр айналдырып, ізінше су оны терең ге тартып ә кетеді.

– Су ештең ені сыртқ а шығ арып тастамай ма? Қ алайша тері, бө рене, даң ғ ыра бә рі батып кетеді?

– Жоқ, бә рі де батып кетеді. Зә уде бір су солардың біреуін сыртқ а шығ арып тастаса, бақ сы рухтарғ а жақ пай қ алғ ан екен, не кө зі тірісінде бір ерсі қ ылық жасағ ан екен деп білеміз.

– Бақ сы қ ыста ө лсе қ айтесіздер? Кө л қ атып қ алады ғ ой.

– Қ асиетті кө л қ атпайды – жағ аның жартастарында қ ар жатқ анымен, су мұ з қ ұ рсанбайды.

Горюнов бұ л қ ұ былысты мезгіл-мезгіл судың жер астына обылып тұ ратынынан деп білді, сол об қ аймақ тана бастағ ан мұ зды да сумен бірге жұ тып отыратыны сө зсіз.

Келген соң бір ай дерлік жиһ ангездер қ ия басып жертө лесінен ешқ айда шық қ ан жоқ, себебі Амнундак қ айтып олардың алысқ а саяхат жасауына келісім бермеді. Олар тек тақ ау алаң қ айлар мен ормандарды аралап, жануарлар ө мірін, ө сімдік дү ниесінің дамуын барлады, аң ғ а шығ ып, суасты омыртқ алыларымен жақ ын танысу ү шін кө лдерден балық аулады, бірақ бә рінде де жанына бірнеше жауынгер еріп жү рді. Оның ү стіне алыс саяхатқ а ауа райы да жібермеді: Санников жерінде жаздың алғ ашқ ы айы аса жауын-шашынды болып, аспанды ә лсін-ә лсін бұ лт торлап, ертелі-кеш сілбіреп жаң быр жауды да тұ рды. Алайда жауынды кү ндер де оларды

зеріктірген жоқ, бес жас келіншек жертө лені кепілді дуғ а бө леді. Келіншектермен ә ң гіме-дү кен қ ұ рып, ұ дайы сұ қ баттасып отыруы олардың онкилондар тілін мең геруін тездетіп, емін-еркін сө йлесуіне, сө йтіп бұ л жұ рттың ә дет- ғ ұ рпы, тұ рмыс салты, нанымы жайында бай мағ лұ мат жинауына жағ дай жасады.

Бұ л тайпаның жазбасы болмағ ан, бірақ ауызша аң ыз- ә ң гімелері мен ертегілері, жазып алса, кө п екен. Тілді едә уір игергеннен кейін жиһ ангездер осы мақ сатпен қ арияларды шақ ыртып алып, кейде оларғ а ө здері барып ә ң гімелесіп отырды. Жиһ ангездерді, сондай-ақ тайпаның діни нанымы қ ызық тырғ ан еді, осы орайда оларғ а дін ұ стаушы ретінде кө п мағ лұ мат беретін бақ сы ат-тонын ала қ ашып, ә ң гіме айтудан бас тартты, жалпы ол жателдіктерге жасырын бір ө шпенділік сақ тап, сенімсіз кө збен қ арады. Дінге онкилондардың ө з кө зқ арасы да кү ң гірт, олардың аспандағ ы, ә уедегі, бұ лттағ ы, жұ лдыздағ ы, судағ ы, топырақ тағ ы қ айырымды, қ айырымсыз рухтарғ а сенімінің ө зі қ арама- қ айшы.

Баяғ ысынша қ ардың ортасында иттермен жападан-жалғ ыз тұ рып, қ ысқ а отын қ амдап, ет қ ақ тап, аң шылық пен кү н кешіп жатқ ан Никифоровқ а екі жиһ ангездің ғ ана бір айда бір-ақ рет барып, амандығ ын біліп қ айтуына мү мкіндік болды. Тақ а бір қ ажет болып қ алса, онан хабар алып келуі ү шін Никифоровқ а Белуханы тастап, Пеструханы алып кетті, керегінде екеуі де хат тасушы орнына жү ре алады. Ал зә уде бір қ атер тө не қ алса, ол кү ртіктен жоғ ары жақ парғ а от жағ уы керек, оның тү тіні онкилондар тұ рағ ынан анық кө рінеді.

Санников жерінде қ ыстауғ а бел байлағ ан соң жиһ ангез- дердің онкилондардан ойпаттың қ ысы жайында сұ растыруы табиғ и да. Олардың айтуынша, қ ыркү йектің басынан-ақ ай- тү йге қ аратпай қ ыс тү седі: тү стік жақ тан сә л ғ ана кө теріліп,

ойпатқ а кү н алты-жеті сағ ат қ ана жарық болып тұ рады. Жапырақ сарғ айып, жедел тү сіп қ алады. Онкилондар қ ысқ а отын дайындап алуғ а жанталасады. Кү н жиі бұ зылып, ауық - ауық қ ар жауады. Қ азанның басынан бастап ойпатқ а кү н мү лдем тү спейді, бірақ тү ске қ арай бірнеше сағ ат жарық болады. Жел тү стіктен тұ рса, қ ар ұ йытқ ытып, терістіктен жауын жә не тұ ман ә келеді. Онкилондар қ ыстың қ амымен соң ғ ы аң шылық кә сібін жасап, ет қ орлайды. Қ азан айының ортасынан бастап кү н атымен жоқ, тек бірер сағ ат қ ана ің ір болады, жауын-шашын жиілеп, жертө леден ошақ етіп шығ артпайды. Қ арашаның басынан қ аң тардың аяғ ына дейін поляр тү ні басып, аспан ашық та ай сә улесі мен онкилондар аруақ тардың жан алауы санайтын солтү стік шұ ғ ыласы ғ ана жарық тү сіреді. Бұ л тұ ста тү стік желі – аяз бен ашық ауа райын, ал батыс пен шығ ыстан соқ қ аны – ызғ ырық боран, теріскейден тұ рғ аны жаң быр мен шуақ ә келеді. (Осыларды жазып алып Горюнов былай деп қ осып қ ойды: қ ыстағ ы бұ л жылылық тың ойпаттың терістік бө лігіндегі қ айнағ ан кө лдер мен фумаролдардан тарап жатқ аны айдан анық ). Соның арқ асында қ ар кө п тұ рмай, бұ ғ ылар мен жабайы жануарлар азығ ын алаң қ айлардан тебіндеп табады. Кө біне қ ар аң ғ арларда жартастардың астына іркіліп, кө ктем кемеліне келгенше ерімей жатады. Осынау қ араң ғ ы ү ш ай онкилондар ү шін ең кө ң ілсіз шақ: боранда да, жаң бырда да бұ ра баспай жертө леде отыру керек. Айлы тү ндері аң ғ а да шығ ады, кө біне бұ ғ ыларғ а тиіп, маза бермейтін қ асқ ырларды аулайды.

Ақ панның басында тү стік жақ та сә уле пайда болады, бірақ ойпатқ а кү н марттың басында ғ ана сығ алайды, кү н шапшаң ұ зарып, жылына бастайды, осы айдың аяғ ынан-ақ кө ктем қ ауырт кіреді: қ ар кетіп, қ ылтиып шө п кө рінеді, табиғ ат тү леп салып, жанданып жайнай жө неледі, ал сә уірдің ортасында ормандар жасыл желек киеді.

⇐ Предыдущая 20 21 22 23 242526 27 28 29 Следующая ⇒