АДАМНАН АЛҒАШҚЫ БЕЛГІЛЕР

Алаң қ айдан ә рі тағ ы да орман танабы басталды, олар алдың ғ ыдай иттерді бұ рын жіберіп ап, сү рлеумен жү ріп отырды.

Кенет орман ішінен иттердің шабалана кеп ү рген ү ні шық ты. Мылтығ ын оң тайлап жетіп келген жиһ анкездер, шамасы, шө лдеп кө лге беттеген жерінен иттер тоқ татқ ан бір ү йір жылқ ыны кө рді. Иттер қ ұ йрығ ын қ ысып ап ызығ а ү реді кеп, ал жылқ ылар жолын бө геген қ ұ йтақ андай батыл немелерге таң ырқ ап шекеден қ арайды.

Тұ яғ ымен жер тарпып осқ ырғ анымен де олардың ілгері жылжуғ а батылы бармайды.

– Енді не істейміз? Жол жабық, – деп кү йгелектенді Костяков.

– Атуғ а тура келеді, – деп дік етті Горохов.

– Оқ пен атпаң дар тек! – деп жалынды Горюнов. Ет ә зір жетеді. Мыналардың тұ рғ ан тұ рысы жаман, жараланса-ақ,

айғ ыры бізге тұ ра ұ мтылып, қ алғ ан табын таптап кетеді. Ү йрекке деген бытырамен бер жағ ындағ ыларын ү ркітіп кө рің дер.

Сү рлеудің жің ішке жолағ ынан гү рс еткен мылтық ү ні, алдағ ы жылқ ыларғ а жабысқ ан бытыра ү йірді ү йме-жү йме қ ылды.

Қ ұ лындағ ы даусы қ ұ рақ қ а кетіп, аспанғ а шапшығ ан жылқ ылар жалт бұ рылып бірін-бірі тапап, екі жағ ындағ ы жас шыбық тар мен бұ таны таптап жанталасты. Ақ ыры бір жерге ұ йлық қ ан ү йір жалт бұ рылып, кейін қ арай жө ң кіді.

– Енді алаң сыз жү руге болады, орманнан ештең е кездеспеуге тиіс, – деді Ордин.

Жабайы жылқ ылардың жер жаң ғ ыртқ ан дү бірі жануарлардың ғ ана емес, қ ұ с атаулының да зә ресін алса керек, біраз уақ ыт бә рінің де ү ні сап тыйылды. Келесі алаң қ айғ а олар еш кідіріссіз келді. Келді де тағ ы аң тарылып қ алды, алаң қ айдың дә л ортасында жасыл алқ апта оқ шаулау қ ардай аппақ тө бе тұ р.

– Мә ссағ ан, мынау қ андай ү лкен кү ртік! – деп дауыстап жіберді Горохов.

– Еріп ү лгермеген сең шығ ар, – деп тү зетті оны Горюнов.

– Қ азір сең осынша биік бола ма? – деп сұ рады Костяков.

– Жоқ, биік болмайды. Бә лкім, бұ л тү з қ атпарының тө ң ірегіне қ атқ ан қ уатты қ айнар тұ нбасы шығ ар.

– Сонда бұ л не болғ аны?

Жасыл алқ аптан ө ткен соң жиһ ангездер ә лгі тө бенің кішірек кө лдің ортасында тұ рғ анын байқ ады, ә лгі кү ртік пе, сең бе деген болжам далада қ алды. Жақ ын жерден тө бе бірінің ү стіне бірін қ ойғ ан саты-саты тақ та тас сияқ танды, дү рбімен қ арап кө ріп еді, олардан шапшып бу шығ ып жатыр екен.

Мынау керемет тө беге бә рі таң ырқ ай қ арап қ алды, оның ұ шар басынан шыжылдап, ысқ ырып шудаланғ ан аппақ бу аралас фонтан атылды, ол он метрдей кө теріліп барып жаң ағ ы сатыларғ а жаң быр болып жауды. Бұ л қ ызық қ ұ былыс бір

минуттан ә ріге созылғ ан жоқ, тө бе қ аз қ алпына қ айта келіп, сә л мұ нарланды да тұ рды.

– Енді бә рі тү сінікті болды. Бұ л геизер – жердің жанартаулы аймағ ында жиі ұ шырасатын мерзімдік ыстық су арасаны, – деді Ордин.

– Сіздікі жө н, ал тө бе – атылғ ан судан шығ ып, ол сатылап ақ қ анша тұ рып қ алатын кремний тұ нбасының қ атқ ан қ абаты.

Температурасын ө лшеп кө ріп еді, Цельсий бойынша отыз бес градус, малғ ан қ олғ а ыстық тығ ы білініп тұ р.

– Міне, кө лде қ ұ с сондығ ынан да кө рінбейді екен-ау, – деді Костяков.

– Зайыры, балық та жоқ, иірім еш жерден білінбейді, – деп қ ұ птады оның сө зін Ордин.

Алайда кө л мү лдем жә ндіксіз емес еді. Оның тү бінен қ ызғ ылт балдыр кездесіп, арасында ыстық суда ө зін жақ сы сезінетін шаян тә різдес ұ сақ жә ндіктер ө ріп жү рді. Бірақ текті жануарларғ а бұ л аса қ олайсыз болса керек, бірер ү йрек келіп қ онып еді, ізінше барылдап қ айта ұ шты.

– Осы қ оналқ а жайын ойластырар уақ ыт жеткен жоқ па?

– деп жан-жағ ына қ арады Горюнов.

– Иә, кү н ұ ясына қ онуғ а жақ ын, ұ зақ ты кү н кө рген қ ызық, алғ ан ә серіміз аз болмас, – деп келісті Ордин.

– Жыртқ ыштардан тасалау бір жер таң дау керек, – деп пікір қ осты Костяков.

– Ағ аштың басына шығ ып кетпесек, ондай жер таба қ оймаспыз, ал қ ұ стар қ ұ сап бұ тақ қ а шығ ып отыру қ айдан қ олайлы болсын.

– Менің ше, орманда қ онбай, ашық алаң қ айда тү неу керек, ұ йық тағ анда кезек-кезек қ арауыл қ ояйық, – деді Горохов.

– Ә рине, сө йтеміз, аң дарды жолатпау ү шін отты сө ндірмеуіміз керек, – деді Горохов.

Кө л жағ асында отын болмағ андық тан одан шығ атын бұ лақ ты бойлай отырып, орманның шетіне келіп жалғ ыз теректің тү біне жайғ асты. Кү н жарық та бір тү нге жететін

отын ә зірлеп, екі жерден от жақ ты олар. Кешкі асты ішіп болғ ан соң тү нге екі сағ аттан кезекшілік белгілеп, екі оттың арасына жатып ұ йық тауғ а кірісті. Бірақ тү н онша тыныш болғ ан жоқ: ауық -ауық бірде алыс, бірде жақ ын ә р алуан ү ндер келіп, маза бермеді, ө гіздің мө ң ірегені, жылқ ылардың кісінегені, мү йізтұ мсық тардың гү жілдегені, жапалақ тардың қ иқ ылдағ аны естілсе-ақ, екі ит ол дауысқ а шабалана ү ріп жауап береді.

Тү н ортасы ауа тұ ман тү сіп, алаң қ айды орап алып, ай жарығ ы ө леусіреп ә рең жетті. Бірте-бірте тұ ман тү стікке қ арай ысырылып, ара-арасында ай сә улесі жарқ етіп, алаң қ айды жап-жарық етіп жібереді де, кө л ортасындағ ы тө бені сү т тең ізінде жү зіп жү ргендей кө рсетеді. Оның жиырма минутта бір атылуы, шырылдап, ысқ ыруы мен қ ұ лағ ан судың шуылы тыныштық ты бұ зады.

Таң атқ асын терістіктен ә жептә уір кү шті жел тұ рып, тұ манды ілезде ыдыратты. Аң ғ ардың шығ ыс жиегіндегі басында алашабыр қ ар жатқ ан найза тіс шың дардан жоғ ары кө терілген кү н жиһ анкездерді жұ мысқ а сақ адай сай тұ рғ ан ү стінен басты. Бұ л кү ні олар шығ ысты бетке алып аң ғ ардың шетіне шейін барып, оны жиектей отырып, кү ртіктің қ асындағ ы қ осқ а оралмақ еді. Никифоровтың амандығ ын біліп, оғ ан мұ нда мү йізтұ мсық тар мен аюлар бар екенін айтып, оларды атпа деп сақ тандырмақ болды.

Ұ замай олар алаң қ айдан бірнеше шақ ырым созылып, барғ ан сайын аласара беретін орман арқ ылы шығ ысқ а апаратын жалғ ызаяқ сү рлеу тауып алып жү ріп кетті. Бірнеше шіл мен бір ү лкен қ ұ р атып алды. Қ ұ рды иттер қ уалап, ағ аштың басына айдап сап, ол иттерге аң тарыла қ арап тұ р еді, оқ қ алпақ тай ұ шырды. Орманнан кейін кездескен алаң саздауыт екен, ортасы кә дімгі мү кті қ орыс, шамасы, бұ рынғ ы кө лдің орны болса керек.

Оны орман жиегімен айналып ө туге тура келді. Ойламағ ан жерден иттер орманнан бір бұ ғ ыны айдап шық ты.

– Демек, бұ лан да бар екен-ау! – деп қ уанып кетті Горохов.

Бұ л бұ лан емес, бойы сондай ү лкен бұ ғ ы еді. Ә сем кө терілген ә демі басын бұ лан мен маралдың (киелі бұ ғ ының ) мү йіздерінің ең тә уір қ асиеттерін жинақ тағ ан ә шекейлі мү йізі тіпті келістіріп жіберген. Маралдың мү йізіне оның аумағ ы келеді де, бұ ландікіне иректеліп біткен жалпақ ұ шы ұ қ сайды. Осынау керемет жануар аң шылардың аранын ашып жіберді де, итке бө гелген ол жарық шақ оқ тан жалп етті.

– Бұ ланғ а ұ қ сайды да, ұ қ самайды да ө зі, – деді Горохов.

– Сонда нендей аң бұ л, сіз білмейсіз бе, Матвей Иванович?

– Менің ойымша, бұ л ежелгі бұ ғ ы, – деп жауап берді аң ды ә рі-бері қ арағ ан Горюнов. – Се rvus euryce ros, мамонттың тұ рғ ыласы.

– Бірақ онша ірі емес, жасырағ ы шығ ар, – деп сө з қ осты Ордин.

– Жоқ, бұ л қ арт бұ ғ ы, мү йізінің тү біндегі сырғ асына қ арағ анда он бес жаста болар, – деді Горохов.

– Зады, азып бара жатқ ан тұ қ ым болды ғ ой, – деп топшылады Костяков.

– Жә не де сирек тұ қ ым, тасқ а айналғ ан басқ а тірі жануарларды кө п кө рдік, ал мынау алғ аш ұ шырасып тұ р.

– Демек, мұ ның тұ рқ ын ө лшеп, бас сү йегі мен мү йізін ала жү ру керек, – деді Горюнов.

– Мү йізі тым ауыр ә рі сақ тауы қ иын, кө ктемгі ғ ой жарық тық, жұ п-жұ мсақ, қ аны шығ ып тұ р, – деп Костяков шындығ ын айтты.

– Қ ап! Бірақ, ә йтеуір суреті болады. Жаң а иттермеи арпалысып жү ргенде тү сіріп алғ анмын, – деді Ордин.

Уақ ыт ө ткізбей бұ ғ ы денесін ө лшеп алып, етімен иттерді азық тандырды да, мү йізін шауып тастап, басын базада зерттеу ү шін ө здерімен ала жү рді.

– Кешкі асқ а миы мен тілін алайық. Бұ дан тә тті тағ ам табылмайды, – деп тамсанды Горохов етік жамау ұ шін бұ ғ ының жонынан таспа тіліп алып жатып.

Алаң қ айдан ә рі бара-бара сиреп аласара беретін орман танабы тағ ы да басталып, таулардың тік жарына шейін созылып жатты. Соң ғ ы орманның айналасы қ алың мү к. Мү ктің бауырдай жасылы мен бұ ғ ы жейтін ақ шылы ойпаң жерге жастық тай жайыла тө селіп, қ ұ лама жардан домалағ ан тастарлы кө рсетпей жауып жатыр.

– Бұ ғ ығ а жайлы-ақ жер екен! Шіркін, жазда осында айдап ә кеп тастаса ғ ой, – деп кү рсінді Горохов.

– Санников жерінде саз бен кө лдің кө птігіне қ арамай шыбын-шіркей жоқ екенін аң дадың дар ма? – деп сауал қ ойды Горюнов.

– Иә, айтқ андай, не сә йгел, не бө гелек, не шіркей жоқ, тіпті масаның ө зі аз, – деп қ ұ птады Ордин.

– Бір сө збен айтқ анда, жұ мақ! Жаз шыбын-шіркейі ө мірден тү ң ілдіретін біздің елден мү лдем бө лек, – деп қ остады Горохов.

– Таяуда ғ ана сағ ым мен сайтан туралы не айтқ аның ыз есің ізде ме, Никита. – деп кү лді Горюнов.

– Бә лкім, біздің кө ріп келе жатқ анымыздың бә рі алдамшы елес шығ ар? – деп сұ рады Костяков.

Горохов ұ яла жымиып, басын шайқ ады. Рас, екі кү н бойы кө ргенінің бә рі ғ аламат, бірақ елеске еш ұ қ самайды.

– Казачьеге аман-есен оралайық, мұ ның елес екенін, елес емес екенін сонда айтармын, – деп ә ккі якут жол тауып жалтарып кетті.

Мү кті алқ апта жайылып жү рген бірнеше солтү стік бұ ғ ысын кө рді бұ лар, кісіні кө ре сала олар да жалт беріп, бұ та арасына сің іп жоқ болды.

Тік жардың тура етегіне тақ ағ анда олар тө беден қ ұ лап тұ рып қ алғ ан жартас тасасында кө зге бұ рын тү спеген таутекелерге тап болды. Олар жар жағ алап зырлай жө нелді

де, сонан соң кө з ілеспес шапшаң дық пен жақ парды жиектеп, тастар ұ шыраспай қ алғ ан тұ ста жеп-жең іл қ арғ ып кетіп, жү з метрдей биіктікке барып текше-тасқ а сің іп ғ айып болды.

Қ ынаның қ ызыл-кү рең бояуы мен таң басы тү скен қ ап- қ ара қ абырғ асы тү ксиіп сатылап биіктей беретін жар-қ ұ з осынау тамаша аң ғ арды тұ тас кө мкеріп тастағ ан базальттан тұ рады. Оның етегінде ө сімдік атаулы жоқ, қ ынасы жалбырап бейберекет шашылғ ан қ ұ з сынық тары, ә редік арасындағ ы шұ ң қ ырлардан қ ар жалтырайды. Тө беден тиіп тұ рғ ан жартас жиһ ангездердің назарын айрық ша аударды. Ол тас сынық тарынан ада бірнеше шаршы метрлік алаң ды жауын- шашыннан қ орғ ап тұ рады екен. Алаң ды бірақ таутекелер тұ яғ ы шиырлап, топырағ ын шығ арып тастапты. Оның тү кпірінде табиғ и ү йшік бар сияқ ты, онан Гороховтың ө ткір жанары тү тін табын бірден шалды.

– Ой, мынада адамдар болғ ан! – деп ол дауыстап жіберді.

– Таутекелерді бағ ып жү рген бе екен? – деп мыр ете тү сті Костяков.

Барлығ ы ү йшіктің маң ына ү ймелей қ алды, оның тү кпірінде бірнеше шала, кө мір, кү л, кү йген сү йек жаты Алаң ды аралап жү ріп шақ пақ тастан тым тұ рпайы жасалғ ан қ аруларды кездестірді.

– Тас дә уірдің адамдары! – деді Ордин. – Қ аруларының тұ рпайылығ ына қ арағ анда тіпті неолит емес, палеолит дә уірінің адамдары.

– Олар мұ нда қ ашан тіршілік қ ұ рғ ан? Бә лкім, мың жыл бұ рын болар? – деп іліп ә кетті Костяков.

– Жоқ, оты жақ ындағ ы ғ ана сияқ ты. Бетіне қ ұ з сынық тары тү спеген, тек таутекелер тұ яғ ынан ұ шқ ан шаң ғ ана жапқ ан.

–Демек, Санников жерінің бір тұ сынан тас дә уірінің адамдарын, кә дімгі кісі жегіштерді кездестіреміз бе? – деп сұ рады Костяков.

– Кү йген сү йектер кісінікі сияқ ты, – деп мақ ұ лдады Горохов.

– Осы сіздің онкилондарың ыз болып жү рмесе, игі ғ ой,

– деп Костяков кінә лағ андай Горюновқ а тесіле қ арады.

– Онкилондардың Сібірден кеткеніне бірнеше жү з жил. Ол кезде терістіктің халқ ы тас дә уірі адамдары емес-ті, темірді қ олдана білетін.

– Иә, онда біздің ата-бабалар кен қ азып, темірден пышақ, ү зең гі, сақ ина, қ армақ соғ а білетін, – деп оның сө зін Горохов беркіте тү сті.

– Ал темірге қ оса олар мү йізден, сү йектен, тастан жасалғ ан бұ йымдарды да кең қ олданғ ан. Ол бұ йымдарды жаң а мә дениеттен жырақ шалғ айда жатқ ан, ауыр темір заттар зордың кү шімен там-тұ мдап қ ана жететін тұ з халқ ы ғ ана жө ндеп жасайды. Алайда мына бұ йымдардың жасалуы жә не ә рленуі палеолит емес, неолит дә уіріндегілерімен ғ ана салыстырарлық тай, – деп ежіктеді Горюнов.

– Яғ ни бұ л от онкилондардікі емес қ ой.

– Ә рине, онкилондардікі емес. Зайыры, бұ л арада мамонттардың ү ң гір аюларының, мұ з басу дә уірінің соң ындағ ы басқ а да жануарлардың замандасы, кө не тас дә уір адамдары да сақ талғ ан секілді.

– Жануарларының сақ талғ анын кө рдік емес пе, ендеше, адамдары да аман, – деп қ ойды Ордин.

– Ә лгі жабайыларғ а қ арағ анда мә дениеті жоғ ары онкилондар қ ырып салмаса, ол адамдар сақ талуы да ық тимал

– деді Горюнов.

– Отқ а қ арағ анда, олар бертін болғ ан немесе ә лі бар, жалғ ыз-жарым болса да кездесуі керек, – деген пікір білдірді Ордин.

– Тас дә уірдің тағ ы адамдарын кө ру қ ызық тың кө кесі болар, – деп қ остады Костяков. – Олар, шамасы, аң ғ ардың шетіндегі ү ң гірлерде тұ руы керек, сондық тан кісі жейтін жабайылармен кездесу қ атерлі екенін Никифоровқ а ескертіп қ ою керек.

Шоқ тың бауырына қ айтып оралып, жиһ ангездер оны жағ алай отырып тү стік-батысты бетке алып, кешқ ұ рым ө з базасына жақ ындады.

Ақ кү ртіктерге тақ ау қ алғ анда, тө зімі таусылғ ан Горохов кө здеп тұ рып жақ пар таста ың ғ айлы тұ рғ ан бір таутекені басып салды.

Оғ ан жауап ретінде база жақ тан да мылтық атылып, Пеструханы ертіп Никифоров оларғ а қ арсы шық ты. Иті қ ұ йрығ ын бұ лғ аң датып, Крот пен Белуханы иіскелеп, ауыз жаласты да қ алды.

Никифоров осының алдында ғ ана бір ө гіздің етін алып келіп, кү ндіз бір таутекені атып тү сіріп, отын ә келіп алғ ан екен. Ол кү ртіктен ө зіне қ амба да қ азып, ішіне шатырын тігіп те ү лгеріпті, оның аузына тақ та-тақ та мұ з ү йіп, бір кісі ә рең сиярлық қ ана жол қ алдырыпты. Оны да тү нде мұ збен бітеп, Пеструханы серік етіп, ө зін қ ауіп-қ атерден ада сезінсе керек.

⇐ Предыдущая 8 9 10 11 121314 15 16 17 Следующая ⇒