ЖЕРҰЙЫҚ ТАБАЛДЫРЫҒЫНДА

Аппақ жылғ амен баяу бұ ралаң дай отырып керуен бірте- бірте жоғ арылап келеді, кейде ө рдің тіпті шегі жоқ сияқ ты болып кетеді, ең іс-ө рді қ ұ ндақ тап алғ ан желең тұ ман тау жынысын кө зден тасалап, қ арлы қ ұ лама жү з қ адамдай тө менде буалдыр мұ нарғ а оранып қ алып жатыр.

– Биік тау деп осыны айт! – деп қ алды Горохов иттерді тынық тырып алу ү шін жасағ ан бұ рылыстағ ы бір аялдамада.

– Шамасы, біз ашық алқ аппен жү рудің орнына, шеткі таулардың бірінің биік жарына тап болсақ керек, – деген болжам айтты Ордин.

– Ол ә бден мү мкін, жердің тү стік беткейі тү гел осындай,

– деді Горюнов. – Естерің де ме, біз ә уелі алдан шың -тасты тау сілемінің қ ұ зар қ арлы басын кө ріп едік қ ой, зады, кө сіліп жатқ ан сол алыпқ а кө теріліп келеміз.

– Ғ ажап жер! – деді Костяков. – Новосибирь мен Беннетта аралдарын кө мкеріп жататын қ ұ лама жар мен жартасты мү йістердің орнына мұ нда теп-тегіс тақ тайдай ылди.

– Биіктен сырғ итын кө шкін мұ з да жоқ, жалғ ыз ғ ана қ ар,

– деп қ остады оны Ордин.

– Иә, ғ ажап! Мынау тү стік беткей, мұ ның қ ары жаз еруі тиіс. Алайда алдында кө ргеніміздей, мұ ның қ ырқ асынан тұ тас тау тізбегі кө теріледі, онан сырғ ығ ан мұ з кө шкіні ғ ой,

тең ізге тура осы баураймен қ ұ ламақ керек. Ал ә зір біз оны кө ріп тұ рғ анымыз жоқ.

– Осынау таң ғ ажайып оқ иғ аның бір ғ ана шешімі бар, мына қ арлы қ ырқ аның ар жағ ында терең аң ғ ар, кең жазық болуы керек, кө шкін мұ з сонда қ ұ лауы тиіс, – деп топшылады Ордин. Одан ә рі Шпицбергендегідей орасан мол мұ з тасқ ыны болып бір жерден тең ізге қ ұ йылуы қ ажет.

– Сонда бұ ғ ан ұ шып келіп жү рген қ ұ старғ а азық қ айдан табылмақ шы? – деп таң ырқ ады Костяков. – Тіпті мен онкилондар туралы айтпай-ақ қ ояйын, олар бар екеніне басынан-ақ шү бә лімін.

– Сә л сабыр етейік те, жолдастар, жұ мбақ тың шешімі енді шалғ айда емес, – деп кү лді Горюнов. – Жү нжімей алғ а қ арайық.

Келесі аялдамада барометр тең із бетінен сегіз жү з метр биіктікті кө рсетті. Тұ ман біраз қ оюланайын деді, соның салқ ыны ма, Горохов:

– Қ алай ойласаң дар олай ойла, кері қ айту керек, – деп салды.

– Ол ненің ақ ысы? – деп дауыстап жіберді Горюнов.

– Кө рмейсің дер ме, тү ге. Аспанғ а шығ ардай, ө рмелеп келеміз, шеті-шегіне жете алар емеспіз. Мұ ндай биік тау болуы тіпті мү мкін емес.

– Охо-хо-хо! – деп ү шеуі қ атар кү лді, тіпті оларғ а Никифоров та қ осылып кетті.

– Ал тұ ман ненің белгісі екенін білесің бе? Кигилях тауын еске тү сірші, басына кісі шығ армас ү шін тұ мантып қ оя бермей ме?

– Никита-ау, сағ ан каюрлардың соқ ыр сенімі жұ қ қ ан ба деймін. Биік тауда, ә сіресе, мынадай жерде тұ ман тү суі – дағ дылы дү ние. Оны кө рмей жү рген жоқ пыз ғ ой.

– Ерік ө здерің де, білгендерің е бағ ың дар, менікі – сақ тандыру. Тү бі Горохов сорғ а бастады деп жү рмесең дер болғ аны.

Олар ә рі аяң дады, ақ ыр аяғ ында жарты сағ ат ө ткен соң сейіле бастағ ан тұ манның арасынан қ ар ортасында андағ айлап ә лі де асқ ақ бірнеше тү ксиген шың -қ ұ з шығ а келді. Бә рі де еркін тыныстап, ендігі жолғ а жігермен кірісті, қ ар да босап, баурай жайпақ танғ анымен, нарталар омбылай берген соң алғ а тү сіп иттерге із салып отыруғ а тура келді. Сондық тан ө рге шығ у шабандап, соң ғ ы жарты шақ ырым кү шке тү сті.

Барометр тоғ ыз жү з жетпіс метрді кө рсеткен қ арлы жотаның жон арқ асына шық қ анда кү н де ұ ясына ең кейіп қ алғ ан еді. Тұ ман ақ шымылдық болып бар ең іс, бар етекті бү ркеп тұ ра қ алғ ан, оның ү стінен кө кжиекке дейін кө сіліп жатқ ан сіреу мұ з, сең гір-сең гір сең імен тең із кө лбейді.

Нарталарды қ ардан қ ылтиып тұ рғ ан тайпақ қ ара қ ұ здың етегіне тастап, бесеуі де қ ырқ ағ а кө терілді, қ арлы алқ ап осымен кө мкеріліпті де, ә рі қ арай екі қ адам жерден терең аң ғ ар басталды.

– Міне, ғ ажап! – деп Никифоров дауыстап жіберді, осы ү німен ол алдынан ашылғ ан керемет суретке деген бә рінің таң данысын білдірген еді.

Тең із дең гейінен мың метрдей биіктікте 79 немесе 80 градус ендікте жататын мә ң гі мұ з бен қ асат қ ардың орнына жиһ ангездердің алдынан жаң а бү р жарғ ан жас кө ктем қ ұ шақ жайғ андай болды, ал Якутск тү бінде, 15–17 градус тү стікке қ арай мына сә уірдің ортасында қ ар енді ғ ана жіби бастады ғ ой.

Қ ұ здан тө мен қ ары ағ арып тү ксие тү скен тақ та тастар саты-саты болып, кө кжиекке дейін кө сіліп жатқ ан кең жазық қ а қ арай сү ң гіп барады. Тү у тө менде жаң а ғ ана жапырақ жара бастағ ан орман-тоғ айғ а бө лініп дестеленген жасыл алқ ап жатыр. Жасыл алқ аптың ә р жерінен бірде тоғ айғ а кіріп, бірде

жазық қ а шығ ып, бұ ралаң дай ақ қ ан бұ лақ тардың кү міс лентасы арқ ылы бірімен-бірі жалғ асып жатқ ан ү лкенді-кішілі кө лдер жарқ ырайды. Алысырақ кө лшіктер ү стін боз тұ ман басып мұ нартып жатыр. Осынау жасыл алқ аптың батысында етегі, тіп-тік жар, асқ ар таулар асқ ақ тайды, оның найза шың дары бейнебір алып араның тісі сияқ ты, онда тақ таланып қ ар жатыр. Ал аң ғ ардың ө зінде қ ар деген атымен жоқ. Кү н сол тау шың дарының тасасына барып батты да, жазық тың ү стіне ымырт ү йірілді.

Алқ аптың алыс шалғ айын қ ұ ндағ ына алғ ан тұ манғ а жасырынып таулар тізбегі кө кжиектен ә рі асып, терістікке сұ ғ ынып барады. Қ арсы алдындағ ы сол тауларғ а таң ырқ ағ ан бұ лар тұ рғ ан жота да терістікке сү ң гиді екен. Тү стікте екеуі де тү йісіп, жасыл алқ апты қ орғ анғ а ұ сап қ оршап тұ рғ ан тә різді.

Алғ ашқ ы минуттардағ ы ү нсіз таң ырқ ау енді ашық ә сер алмасуғ а ұ ласты.

– Ғ ажайыптың да ғ ажайыбы ғ ой мынау, Матвей Иванович!

– деп ү н қ атты Никифоров.

– Нағ ыз жерұ йық тың ө зі! – деді Ордин.

– Мынау ендікке мынадай кө к бітеді, мынадай кө к шығ ады дегенге тіпті ой жетпейді. Жазық тың терістік жағ ы ашық, бейнебір жылылық полюстен есіп тұ рғ андай, – деді Костяков.

– Табиғ аты қ атал біздің жағ алаудан қ ұ стардың осылай қ арай ұ шуы енді тү сінікті болды. Онкилондардың да келіп жан сақ тауы ә бден ық тимал. Ал біз анау нарталармен қ алай тө мен тү семіз? Ол бар болғ ырлар бос болса да тү су оң ай емес, – деп бір қ ойды Горюнов.

– Ә некей, хайуандар қ иналмай-ақ тү сіп барады, – деп дауыстады Ордин бірнеше қ ара қ оң ыр хайуандарғ а саусағ ын шошайтып. Ү п-ү лкен мү йіздері иіліп кеп басын екі жағ ынан қ оршай біткен жануарлар жиһ ангездердің аяғ ы астындағ ы қ ұ здың ернеуіне шығ а-шығ а келді.

– Мыналарың таутеке ғ ой! Бір-екеуін кешкі асқ а атып алса ғ ой, шіркін! – деді Горохов қ ызып та, қ ызығ ып та кетіп.

Айтып ауыз жиғ анша жануарлар да адам иісін сезіп, аң тарыла басын кө теріп жоғ арығ а қ арады.

Зады, таутекелер адамдарды бұ рыннан білетін болса керек, бірер минут аң ырып тұ рды да, жалт беріп қ ұ здан асып жоқ болды.

Горюнов жалма-жан дү рбіні алып жіберіп, жаң ағ ы таутекелер тұ рғ ан жақ парды кө збен ө лшеп кө рді: қ ұ з ернеуі терістік-шығ ысқ а қ арай биіктеп, тү стік-батысқ а таман аласаратынғ а ұ қ сайды, ылдиғ а осы бағ ытпен тү скен абзал.

– Жақ пар тасты жағ алай тү стік-батысқ а қ арай тартамыз,

– деп ол шешімін айтты. Тө мен тү сетін жалғ ыз жол болса, ол сонда.

– Бә лкім, барлық аң ғ арды айналуымызғ а тура келер... – деп шү бә ланды Ордин.

– Немене, мұ нда қ ұ с болмаса, адамғ а деген жол жоғ ына кө з жеткізу ү шін айналмақ пыз ба, – деп Костяков та кері тарта қ алды.

– Онда, амал нешік, бір жолғ а поляр мұ здарының арасынан ө сімдік дү ниесі бай алып аң ғ ар тапқ анымызғ а мә з болып, қ ұ рлық қ а ізімізбен кері қ айтамыз да.

Уақ ыттың қ алғ анын пайдаланып, жота-жақ парын бойлай отырып олар тү стік-батысқ а қ арай жү рді, ернеу біртегіс емес екен, ол тө мендеген тұ ста тү стік баурайдың қ ары, қ ұ лама жардың шетіне дейін барады да, биіктеген тұ ста қ ұ зғ а немесе ү шкір шың ғ а ұ ласады. Оларды кө ргенде Ордин балғ асына ұ мсынып, бірнеше жартастан жыныс кертіп алып ү лгерді.

Бә рі де олардың базальт болып шық ты: бірі тығ ыз тұ тасы, бірі базальт лавасынан шық қ андай кө піршіген қ оқ ысы.

– Менің кө зім енді жетуге айналды, – деді ол сө зін Горюновқ а арнап, – Сіздің Санников жері жанартаудың

қ алдығ ы болуғ а тиіс деп академик Шенкке айтқ ан болжамың ыз дұ рысқ а шық қ алы тұ р. Айнала тү ксиген тік жарлар қ оршап тұ рғ ан осынау алып шұ ң қ ыр бағ зы замандағ ы зор жанартаудың кальдерасына1 қ атты ұ қ сайды, бізге ең істе де, енді де кездесіп тұ рғ ан базальттар соны дә лелдейді.

– Аң ғ ардың арғ ы тегі, солай екенін мынау ендіктегі, ө сімдіктер байлығ ы да айтып тұ р, – деп мақ ұ лдады Горюнов.

– Алдын ала байлам жасамай-ақ, ә рі қ арай не боларын аң дайық.

Тү стік-батысқ а бойлағ ан сайын жар жақ тауы аласарайын деді, бірақ ол ойпатқ а қ арай тағ ы да тік тү сті. Қ араң ғ ылық қ оюланып барады, бірақ толғ ан ай тас тө беге шығ ып ап жолды кө рсетіп тұ р. Тағ ы да сағ ат шамасы, ө тті.

Горюнов барометрге қ арап еді – ол тең із дең гейінен бес жү з метр ғ ана биіктікті кө рсетіп тұ р екен.

– Менің ше, осы жота жақ парында тү неп шық қ ан жө н болар, бә рібір ай бізге ана жақ қ а апарар ең істің жолын айқ ындап бере алмайды, ал қ араң ғ ыда бейтаныс жолмен жү ру қ атер.

– Тегіс бір жер тауып алып тоқ талық, – деп келісе кетті Никифоров.

– Ал тү нде боран кө терілсе ғ ой, бә рімізді шың ырауғ а бір-ақ сыпырып тастайды, – деп қ ауіп айтты Костяков.

– Боран болмайды, – деп кесіп айтты Горохов, – аспан ашық, жел жоқ, кү н қ ызармай батты. Зә уде бір шайтан шатастырып жү рмесе...

– Шайтанның да мейірімі тү скен шығ ар деп ойлайық та,

– деп кү лді Горюнов.

Жар жақ тауынан тегіс жайпақ жер тауып алып, екі қ ұ здың аралығ ына шатыр тігіп ас ішті, бірақ ешқ айсысының да ұ йық тағ ысы келмеді. Жұ мбақ ойпат табан астында тұ рып

1 Кальдера (испанша «қ азандық » деген сө з) деп сө нген жанартаудың кратерін атайды, олар тым далиып, судың шаюынан шө гіп, ү лкен циркті елестетеді. Кальдералардынң арасында да сө нбеген жанартаулар қ онысы жиі жолығ ады.

алып, қ иялды баурай берді. Ай сә улесі оның шалғ ай шетіне шығ ып, таяу тұ сы кө лең ке қ олтығ ына кіріп кетті, ә редік айна кө лдермен бұ лақ шолпысы кү містей жалтырап, орман мен даланың кү ң гірт жү зінен жақ сы кө рінеді.

Жардың шетінде отырып бесеуі де аяқ астында жатқ ан ғ ажайып аң ғ арғ а ой жү гіртеді; ай нұ рына шағ ылғ ан қ арсы алдағ ы қ ұ з тіпті тіп-тік ә рі биік тә різді.

Олар ойпат табанынан мың жарым, мың алты жү з метр тік кө терілген-ді. Кенет тү н тыныштығ ын тілгілеп, тү у терең нен бә збір жануардың мө ң ірегені, ізінше ө кіргені қ ұ лақ қ а шалынды.

– Еһ е-е, тө менде бірдең е бар, сиыр мө ң іреп жатыр, – деп оны Никифоров бірден байқ ады.

– Ал анау ө кіріп жатқ аны не? Бұ ғ ың ның ө зі болып жү рмесін? – деп сұ рады Горюнов.

– Жоқ, ол бұ ғ ы да, бұ қ а да емес. Мына хайуан бә збір кең тұ рбадан гү жілдеп тұ рғ ан тақ ылетті. Тіпті аюдың ақ ырғ анына да ұ қ самайды. – Қ андай хайуан болуы мү мкін деп бә рі дал болды, бірақ бір де кә сіпкер бұ рын-соң ды мұ ндай ү н есітіп кө рмепті.

– Ал анау не? – деп сұ рады Ордин ойпаттың ортасында алыстан жұ лдызғ а ұ қ сас қ ызыл нү ктені нұ сқ ап. Ә лгі нү кте біресе лап етіп, біресе сө не қ алады.

– Бә лкім, бұ л осы жанартау кратерінің тү бінде сө нбей қ алғ ан от болар, – деп қ алжың дады Костяков.

– Біреудің жағ ып жатқ ан оты емес пе ө зі?

– Соғ ан келіп те қ алар. Демек, мұ нда адамдар бар, мү мкін, жоғ алып кеткен онкилондар осылар шығ ар деген болжам жасады Горюнов.

Тағ ы да тылсым тыныштық мең деді. Бә рі де ойпаттағ ы жұ мбақ оттан кө з алар емес. Алыстан барабан дабылы сияқ ты ү н талып жетті.

– Дә у де болса, бұ л бақ сының даң ғ ырасы! – деді Горохов.

– Демек, мұ нда адамдар бар, от та солардікі.

– Адамдар болатын болса, тө мен тү сер жол да бар деген сө з, – деді Горюнов. – Адамдар қ ұ с сияқ ты ә уемен ұ шып келіп тү се қ алғ ан жоқ қ ой.

– Жол болуы да, опырылуы да мү мкін.

Ү нсіздік мең деп жә не жарты сағ ат ө тті, бә рін ұ йқ ы иектей бастады. Кенет тың бір қ ұ былыс оларды сергітіп жіберді. Ай аспандап, нұ рын мол тө ккеніне қ арамастан аң ғ ардың алыс қ иыры буалдыр тартып, ә п-сә тте тұ ман шымылдығ ына кіріп, кө рінбей кетті. Тұ ман пердесі тү стікке қ арай баяу сырылып барды да, ұ замай бү кіл ойпат мұ нарғ а оранғ ан бозша кө лге айналып кетті. Бірте-бірте тұ ман шудаланып жоғ ары шығ ып, жиһ ангездер тұ рғ ан тү стік беткейдің жотасына да жетті.

Терістіктен дымқ ыл, бірақ жылы жел тұ рып, ә удемде жақ пар да, қ ара қ ұ з да, шатыр да қ ою тұ манғ а оранып, ай ә рең кө рінді.

– Ойын кө рсету аяқ талды, шымылдық тү сірілді, тарайтын уақ ыт болды, – деді Ордин кекесінмен.

– Бә лесінен аулақ, шатырғ а енейік, – деп ұ сыныс жасады Горохов. – Қ алай ойласаң ыз, олай ойла, Матвей Иванович, осының бә рі арбау, мұ нар да, мына жер де, орман да, кө л де, жазық та, хайуан да алдамшы. Кө рерсіз, ертең ояндық бар ғ ой, қ ардан басқ а бұ л арада ештең е болмайды, сосын қ арайламай тезірек қ айтуғ а тура келеді.

– Жарайды енді, сә уегейім, ертең кө рерміз, – деп жауап қ атты оғ ан Горохов.

Ұ йық тағ алы жатқ андарымен жө ндеп ұ йық тай алмады, иттер жақ ын маң нан бір жануарлардың иісін сезді ме, ә лсін- ә лсін абалап, мазаны кетірді.

⇐ Предыдущая 4 5 6 7 8910 11 12 13 Следующая ⇒