САННИКОВ ЖЕРІНДЕГІ БІРІНШІ КҮН

Таң ағ арғ анда тұ ман айық қ ан жоқ еді, оның қ оюлығ ынан бес қ адам жердегі адамның ө зін ұ шты-кү йлі таба алмайсың.

Шатырдың сыртына шық саң да қ ұ здан қ ұ лап кетпес ү шін сипалап жү ру қ ажет.

Жар жақ парын жағ алай ә рі жү ріп тө мен тү сер жол іздеу ү шін кү те тұ ру керек болды. Олар Қ азандық тан алып шық қ ан отынның қ алғ анын жағ ып, асық пай ас ә зірлеп ішті, иттерін азық тандырып алды.

Сағ атқ а қ арап шамаласа, кү н шық қ анына бір сағ аттан асқ ан, алайда соқ ыр тұ ман тұ мшалап алып ә лі кө рсеткен жоқ. Тұ ман бейнебір ойпаттың алып тостағ анына шып-шып толып, тасып тө гіліп жатқ ан айран тә різді.

– Мынау тү тіндеп тұ рғ ан – сіздің жанартауың ыз! – деп қ ағ ытты Костяков. – Бұ л тү н баласы атқ ылап шығ атын ә уелі от лаулап, артынан тү тін бық сиды.

– Кү ле тү с, кү ле тү с, Павел Николаевич, – деп ойын сө зге шын жауап беруге айналды Ордин. – Айт-айтпа, ойпаттың, жанартаудың ө зі, оны ашу да Санников жерін танытқ аннан тү к те кем емес.

– Айтың даршы, поляр мұ здарының арасында жанартау болуы мү мкін бе? – деп сұ рады Костяков.

– Неге болмасын, тү стік поляр аймағ ында Эребус пен Террор сияқ ты сө нбеген жанартаулар кү ні бү гін де бар, ал сө нгендері қ аншама. Мұ зды мұ хиттан ә р кезең дегі жанартау жыныстарын табамыз, оларды Гренландиядан да, Шпицбергеннен де, Франц – Иосиф жерінен де, тіпті Санников жеріне ең жақ ын жатқ ан Беннетта аралынан да ұ шыраттық.

– Олардың бә рі кө не жерлер ғ ой.

– Бә рі емес, мә селен, жанартаулары ылғ и атқ ылап жататын Исландияны қ айда қ оясың?

– Ал бұ л жанартаудың ауқ ымы жағ ынан басқ аларын шаң ына да ілестірмейді, – деді Горюнов – Сіздердің болжамдарың ыздың дұ рыстығ ына кү мә н келтіріп тұ рғ ан да осы.

– Бұ л шынында да орасан ү лкен, менің ше, мұ ның кө лденең і жиырма, кө лбеу бағ ыты қ ырық -елу шақ ырым.

– Жер ү стіндегі белгілі кратерлердің ең ү лкенінің кө лемі қ андай?

– Ұ мытпасам, Гавай аралдарындағ ы Мауна-Лоа кратерінің диаметрі тө рт шақ ырым, ал Явадағ ы Гунунг-Тенгердікі алты шақ ырымнан сә л ғ ана аз болса керек.

– Міне, кө рдің дер ғ ой, мына қ алпына қ арағ анда бұ л Жерде емес, Айда болуғ а тиіс жанартау! – деп қ осарланды Костяков.

– Айда болса ең елеусізі болар еді, себебі онда диаметрі алпыс, сексен, жү з шақ ырым, тіпті онан да ү лкен кратерлер бар. Мысалы, Птоломей кратерінің диаметрі жү з алпыс бір шақ ырым, Лянгренустікі – жү з елу сегіз. Ал диаметрі жетпіс- тоқ сан шақ ырымдық кратерлер оннан асады. Жалпы Айда барлығ ы отыз мың дай кратер бар.

– Олардың бә рі атқ ылағ ан кезде Ай сұ мдық болғ ан шығ ар!

Жиһ ангездер Айды ә ң гімелеп отырғ анда кү н ө з шаруасын жайғ ап жатты; тұ ман тез сейіліп, тү теленіп жоғ ары кө терілді де, бірте-бірте ауағ а сің іп жоқ болды. Ұ замай жар жақ пары да мұ нтаздай тазарып, жолғ а шығ уғ а да жарап қ алды, алайда аң ғ ар ә лі жоғ ары жағ ы ғ ана кө біршіктеніп, мұ нарда сү ттей ұ йып тұ р. Ернеудің тө мен иілуіне қ арап олар батысты бетке алып ә рі тартты. Не керек, тү ске тармаса ә рі қ арай тағ ы да биікке бастайтын ең аласа тұ сқ а да жетті.

– Егер бұ л арадан тү сер жол таппасақ, оны ойпаттың терістік жақ шалғ айынан іздеуге тура келеді, – деп ө з ойын айтты Горюнов.

– Ол дегенің азап болады, – деп ақ тарылды Ордин, – себебі тамыздық тық та отын қ алғ ан жоқ, иттердің ас-суы ә рі кетсе ү ш-ақ кү нге жетеді.

Анық тап кө ргелі бә рі жардың жиегіне келді. Барометр тең із дең гейінен жү з жиырма метр ғ ана биіктік кө рсетіп тұ р. Арқ анмен жақ пар тастан-жақ пар тасқ а тү сіп амалдауғ а болғ андай.

– Міне, тү сетін жол да табылды! – деп дауыстап жіберді Горюнов оң жақ ты нұ сқ ап.

Бә рі де со жақ қ а қ арады. Қ ырқ адан аң ғ арғ а қ арай созылып қ ар жалы жатыр, боран ұ йтқ ып тең із жақ тан жотаның аласа тұ сы арқ ылы айдап кеп тығ ып тастағ ан кә дімгі кү ртік, қ ұ з тасасында еру деген оның ойында да жоқ. Жардың ернеуіне дейін жеткен кү ртік ә жептә уір тік, оның оң ынан да, солынан да сондай қ асат қ ар ұ шырасты, бірақ олардың екеуі де қ ырқ ағ а жетпей тоқ тағ ан, демек, осы ортаң ғ ымен ғ ана тө мен сырғ уғ а болады. Қ ардың қ аттылығ ын байқ ап қ арап еді – аяқ тө рт- бес елі ғ ана батты.

Ең іс 40 градус, сондық тан нарталарды жегінімен сырғ ытуғ а болмайтын еді. Иттерді де доғ арып, екі-екіден ә р нартағ а арқ анмен байлап, нартаны екі жақ тан демеп, тө мен сырғ и бастады. Екі нарта тө мен тү скенше Костяков ү ш бө лек жегінімен жү рген иттерді жетелей тартқ ан еді. Иттерді жеке жіберуге болмайтын, жолда аң иә қ ұ с кө рсе тұ ра қ уып, кө з жазып қ алу қ аупі барды. Бірақ отыз итті ең іспен жетелеу де оң ай шаруа емес екен; тө менде адамдар мен нарталарды кө ре салып тұ ра ұ мтылғ анда Костяков та мұ рттай ұ шты. Етпетінен тү скен ол тү у тө менге жеткенше бауырымен қ арды бұ рқ ылдата жыртып, аспанғ а шығ арып, жоғ арыда да, жерде де қ арап тұ рғ андарды қ ыран-топан кү лкіге батырды.

Тү сіп болып олар тө ң іректі шолуғ а кірісті. Кү ртістің айналасындағ ы топырақ тың беті жалаң аш екен. Шамасы, мұ нда кү н жаздың ортасына қ арай теріскейден тү ссе керек, тым тө мен тү скен шуақ оны жылыта алмайтын сияқ ты. Қ ар кө пке дейін ерімей, ө сімдік еркін бойлай алмайтынғ а ұ қ сайды.

Ал кү ртіктен бір отыз қ адам шығ ысымен тақ та тастар мен базальт жақ парлар арасында жап-жасыл болып қ ына, жаң а гү л жарғ ан шар гү лдер жатыр. Одан ә регірек ә зір сидаң, бү рін енді-енді жара бастағ ан бұ талар тұ р. Жарты шақ ырымдай жү ргенде ә лгі ағ аштар қ алың дап, жапырағ ы да жамырай бастады. Оның ту сыртында аласа болғ анымен қ алың орман қ арауытады.

Нарталарда қ алғ ан-қ ұ тқ ан отынды жинап жағ ып тү стік ас пісіріп, шай ішіп отырып олар ә рі қ арай қ алай жү ру жайын ақ ылдасты. Байдарка мен нарталардың, иттердің керегі енді болмай қ алды, ө йткені ойпатта не қ ар жоқ, не жү зуге жарайтын ү лкен ө зен жоқ.

Отыз итті шұ быртып, оның тамағ ын тауып беру – аяқ қ а қ аншама тұ сау. Қ ұ с кө п болғ андық тан иттер соны қ уып кетіп қ аншама ә уре-сарсаң ғ а салады, ал байлауда ұ стап тұ ру – экспедицияның ү ш бірдей адамын осығ ан бө ліп, пайдалы жұ мыстан жырып ә кету деген сө з. Жексе, қ арсыз жерде сү йрелген нарталардың табанынан тү к қ алмай, мұ збен қ айтар жолғ а жарамайды жә не иттер босқ а титық тайды.

Бірден-бір дұ рыс шешім артық мү лік пен иттерді, бір адамды қ арауыл етіп, осы кү ртіктің етегінде қ алдыру сияқ ты, мұ нда салқ ын, қ алатын кісі бар уақ ытын аң аулап, ө зіне жә не иттерге азық табуғ а жұ мсайды. Қ алғ ан тө ртеуі жең ілденіп, жаяу Санников жерін аралайды, жинағ ан коллекциясын ә келіп тастау ү шін ара-тұ ра осы базағ а келіп тұ рады. Чукот жә не ламут тілдерін білетін Горохов онкилондармен кездесе қ алса сө йлесуге керек, сондық тан заттар мен иттерді кү зетуге Никифоров қ алатын болды. Оны бұ л жағ дай біраз кү мілжітті, бірақ Солтү стіктің кү ллі кә сіпкерлері сияқ ты бірнеше кү н немесе бір апта жалғ ыз қ алудан ол қ орық қ ан жоқ, азулы аң кез келсе, мынау бір қ ора ит маң айлатар ма, солардың қ амы ү шін кү йбең деу жұ мыссыз зеріктіре қ оймас та.

Екі кү ртіктің арасынан орын сайлап, шатыр тікті де, олар кү н батқ анша заттарды сұ рыптауғ а кірісті. Жаяу ойпатқ а ендеп бара жатып, артынып-тартынып ауыр жү к алуғ а болмайды, сондық тан ең қ ажеттілерін ғ ана – азын-аулақ киім-кешек, аяқ киім, оқ дә рісімен мылтық алып, аң аулап, ашық аспан астында тү немек оймен бұ ларғ а қ азан мен қ ұ ман қ осты олар.

Кешке қ арай аспанды бұ лт торлап қ ар аралас жаң быр жауып, шатырда паналауғ а тура келді.

– Кү ннің мынау райы бізге ақ ыл салып тұ р: қ алдырып кететін заттар мен нарталар жә не байдарка жаз бойы жауынның астында шіріп, бү лінбес ү шін бір амал жасауымыз керек, – деді Горюнов.

– Қ азық пен қ абық тан ілдалдалап кү рке жасағ ан жө н, – деп ұ сыныс айтты Ордин.

– Ол онша жақ сы пана болмайды жә не ағ аш ү шін алыс бару керек, – деді Горохов.

– Ал осы кү ртіктер не ү шін? Осылардың терең қ ойнауы, тегі, ерімесе керек. Ү ң гір қ азып, барлық затты неге

тық паймыз, ә рі қ ұ рғ ақ, ә рі салқ ын, жыртқ ыш аң нан да қ ауіпсіз.

– Иттерге деп басқ а ү ң гір қ азалық, – деп пікір қ осты Никифоров.

– Бұ лар ыстық ты ұ натпайды, оның ү стіне тү нде қ амап тастасаң, қ ашып кетпесіне жақ сы.

– Тү нде ғ ана емес, кү ндіз де қ амау керек. Аң ғ а шық саң, екеу-ү шеуін ғ ана ертесің, ү йірімен шұ батып жү рмейсің ғ ой. Бә рін шулатып шұ бап жү рсең, бү кіл аң ды бездіріп алып, қ анжығ аң а тү к ілінбей қ ояды, – деп сө зін нығ ыздады Горохов.

– Тіптен дұ рыс, тамаша пікір! – деп мақ ұ лдады Горюнов.

– Ертең ертемен біз бұ ны жү зеге асырамыз.

Бұ л кү ні кешке шатыр іші салқ ын болды – жағ атын отын жоқ, маң айдан шырпы-шылан теріп ә кеп асты ә рең пісірді. Сол себепті ұ йық тауғ а да ерте жатты. Азанда аң ғ ардан, тіпті таяу жерден шық қ ан ү н – мө ң іреген, маң ырағ ан, ө кірген дауыс иттердің шамына тиіп, олар жиі шабаланып, ұ йық тап жатқ андарды оята берді.

– Ылғ и мына шә уілдектердің жанында болатын Капитонның кө рген кү ні қ ұ рысын да! – деп оянғ ан сайын бұ рқ етеді Костяков.

– Қ арлы ү ң гірге қ амап тастаса тынышталады, – деп жауап қ атты Горюнов бір жамбасына аунап тү сіп.

Таң атысымен іске кірісіп те кетті, балтамен олар кү ртіктің базальт қ абырғ ағ а таяу тұ сынан терең ү ң гір қ азды. Қ ардың ү стің гі қ абатының асты жатқ анына жү здеген жыл болғ ан тұ тас мұ з екен, жазда ери қ ояр деп қ ауіптенудің де қ ажеті жоқ. Апанғ а артық заттар мен екі нартаны жә не байдарканы дестелеп ү йіп, ішке жылы ауа кіріп ерімес ү шін, Никифоров жоқ та кездейсоқ бір жыртқ ыш еніп кетпес ү шін аузын ү лкен тақ та мұ збен бекітіп тастады. Оның жанынан иттерге арнап ә р жегінге бір-бірден ү ш шағ ын ү ң гір ә зірленді.

Ө з тұ рағ ына орманнан отын мен аулағ ан аң ын тасуғ а ү шінші нартаны Никифоровқ а қ алдырды. Мұ з ү ң гірді қ атты ұ натқ ан Никифоров ет сақ тау ү шін бір ү ң гір, сосын қ ауіпсіздік қ амымен ішіне шатыр тігу ү шін жә не бір ү ң гір қ азбақ болды. Жазатайым жыртқ ыш тап бере қ алса, шатырдай емес, ү ң гірге бір-ақ жағ ынан келеді, оны кү зетуге екі итті байлап қ ойса жетіп жатыр, сонан соң қ ауіп-қ атер шамалы.

Бұ л жұ мыс тұ тас бір кү нді алды, жақ ын жердегі орманның шетінен барып отын кесіп ә келуге ә рең ү лгерді олар.

⇐ Предыдущая 5 6 7 8 91011 12 13 14 Следующая ⇒