ЖАҢА СІБІР АРАЛДАРЫНЫҢ АРАСЫНДА

Ертең гісін елең -алаң да керуен қ айта жолғ а шық ты. Аралдың тү стік жағ асын бойлап батысқ а қ арай бес шақ ырым жү ріп, олар мұ з жарларды осының алдындағ ыдай тағ ы да барлауғ а мү мкіндік алды. Онан ә рі тең ізге дейін кө сіліп, аралдың тө рт шың ының бірі – Кигилях қ ұ зды тауымен кө мкерілетін ұ зыннан-ұ зақ батыс тү бек арқ ылы созылғ ан асуғ а тап болды. Таудың состиып тұ рғ ан себебі бұ рын айнала белдеулеп жататын аралдың бір бө легі опырылып, ұ зынша, тар қ ылта ғ ана қ алғ ан. Жолды отыз шақ ырымдай қ ысқ арту ү шін қ ылта басталысымен-ақ онан асып тү су керек еді.

Кигилях таулары ө з атын аспанғ а тік шаншылғ ан дің гек сияқ ты жел мү жіген ғ ажайып шың дарының кө птігінен алғ ан. Кә сіпкерлер бұ л дің гектерден қ иялында адам мү сінін табады да, тауды киелі деп қ астерлейді (киги-адам, кигилях-адам сияқ ты).

Мә селен, олар Бунге балғ амен шекіп, жартастан тау жынысын алып кө ргенде, бұ л батылдығ ы басына бір тиеді деп қ атты наразылық білдірді. Сондай-ақ олар мына шың ғ а шығ уғ а болмайды, бейә деп жолаушы ө ркө кіректеніп шық са- ақ бітті, қ ою тұ ман орап алып, ол қ ұ здан қ ұ лап ө леді дейді. Шынында да, тұ ман бұ л араны қ ас-қ ақ қ анша тұ мшалай қ ояды, сондық тан соқ ыр сенімділердің сандырағ ы аяқ астынан ақ иқ ат болып кетеді. Шың ғ а қ алай ә лектенсе де шығ а алмағ ан Бунгенің серіктері тауғ а бақ ыр мен кү міс тең гелерден садақ а тастап қ ұ тылғ ан.

Қ ылтадан ө ткенде жиһ ангездердің тә уір-ақ терлеуіне тура келді: ә уелі нарталарды жағ аның қ ұ лама жарына сұ ғ ынғ ан

терең сайдан сү йреп шығ арды, одан бірнеше шақ ырымнан кейін адырдың келесі бетіне тік жардан тағ ы қ ұ лдилады.

Асудан асқ ан соң каюрлар Кигиляхқ а бетін беріп, сә т сапар, табысты кә сіп тілеп, тағ зым етті. Тү ксиген шың дары тү нере тү сіп, қ арғ а бө гіп дө ң киіп жатқ ан тау асудан жиырма шақ ырымдай қ ашық болғ андық тан, каюрлар садақ ағ а тиын- тебен тастамай, бірер шө кім темекі шашумен ғ ана қ ұ тылды. Қ араң ғ ы руластарына қ арағ анда кө кірегінің саң ылауы бар, саналы Гороховтың ө зі садақ а беруге араласпағ анмен:

– Қ ап, мына соқ ыр сенімділер қ ыруар темекіні рә суа қ ылды- ау! – деп мырс еткен Никифоровқ а ала кө зімен ата қ арады.

Ең іске тү скен соң олар аралдың терістік-батыс беткейін жағ алай отырып терістік-шығ ысқ а бет алды, бұ л беткей айналасы жү з шақ ырымғ а жуық, сү йір басы солтү стікке бағ ытталып қ исық сызылғ ан ү шбұ рыш сияқ ты. Жол оншалық ауыр болғ ан жоқ, мұ з шоқ ылар кө бінесе жағ амен жарыса жатқ андық тан, арадағ ы ашық айдынмен, аракідік ұ шырасқ ан белестерді басып жү ре беруге жағ дай туды. Каюрлар аспанғ а қ арап қ ойып, иттерін қ ыса айдады. Казачьеден шық қ анда тып-тынық, ап-ашық ауа райы бұ зыла бастады: кү н тү тін тү стес ұ лпа бұ лт шымылдығ ының ішінде буалдырланып тұ рды да, терістік-батыстан ауық -ауық ызғ ырық жел соқ ты. Қ оналқ ағ а қ олайсыз жерде боранғ а ілікпес ү шін асығ у керек болды. Жағ алаудан табылатын салынды ағ ашқ а сеніп, отын да ала шық пағ ан еді. Қ ылтадан жиырма шақ ырым жерде тар да қ ұ лама мұ зарт тап болды. Оның бір жерінен Горохов жиһ ангездерге кө зге тү се бермейтін аң ғ арды кө рсетті, бір кезде ә жептә уір айдынды Жекекө л осы арадан тең ізге қ отарылыпты. Тү леген кезінде аралда жаз жайлап қ алатын жабайы қ аздардың сү йікті орны да осы кө л еді. Оғ ан кә сіпкерлер де кө п келіп, тү леп жү рген қ аздарды1 жү здеп таяқ пен ұ рып ала беретін. Кө л қ ұ рып кеткен соң қ аздар

1 Қ аздар тү леген кезде қ ауырсының жү ні тү сіп, ұ ша алмайды.

басқ а жақ қ а ауып, кә сіпкерлер ө здеріне де, иттеріне де нә пақ а болып тұ рғ ан олжасынан қ ұ рамай қ апты.

Ү лкен Қ ыстақ ө зенінен асқ ан соң арал жағ асы тегістеніп, қ иырынан орталық Хаптағ ай тауы кө рініп тұ ратын тұ сқ а қ арай біртіндеп биіктейді. Осы ө зеннің сағ асынан бастап алыстан ә рең кө рінген Кіші Ляховский аралының терістік пұ шпағ ына шығ у ү шін бірте-бірте жағ адан жырылып, оң тү стікке қ арай ойыса беру керек еді. Алайда каюрлар батыс кө кжиекті кө збен шалып алды да, жағ аның тура ө зін бойлай жү рген жө н деп, иттерін бұ рынғ ыдан да қ ыса айдады.

– Кү н бұ зылғ анша бұ лардың Ванька мү йісіне жетіп алғ ысы келді, – деп тү сіндірді олардың ойын каюрлармен бірер сө з қ атысқ ан Горохов. – Мү йістің арғ ы жағ ында бораннан қ орғ ануғ а да, отындық ағ аш табуғ а да болады.

Тү с ауа Адасқ ақ ө зенінің сағ асынан аса-ақ батыс желі жебей соғ ып, сең гір-сең гір сең дер басындағ ы ұ лпа қ арды ұ йтқ ытып, алақ ұ йындатып айналаны шаң ыттырып жіберді. Ең кейген кү н осы алақ ұ йынның арасынан зорғ а сығ алайды. Кү н суытып кетті. Тегіс жерде иттер бар пә рменімен жү гіріп, шаң ғ ылы адамдар ә рең ілесіп келеді, мұ з шоқ ыларғ а тап болып, нарталарды сү йреп шығ ару ү шін қ олмен жұ мыс

істегенде ғ ана сә л табан суытып алады.

Жел сә л саябырланып, кө з кө ріне бастағ анда алдан Ванька мү йісінің қ арауытқ ан тұ лғ асы шалынды. Тир ө зенінің сағ асынан асқ ан соң тең ізге дендей сұ ғ ынып мү йісті айнала берді олар. Бұ л тұ ста батыс жақ тан аспан қ орғ асындай сұ рланып алып, ұ йтқ ып-ұ йтқ ып кеткен жел жығ ып кете жаздайды, қ ар кө з аштырмай, ө ткір инесін бетке қ адайды, иттер басын оң ғ а бұ рып, тұ мсығ ын жерге тө сей жү гіреді.

Мү йісті ә упіріммен орап ө тіп еді, тыныс та кең іп сала берді, тасада жел онша ексімдей алғ ан жоқ. Тас тө беде қ ар бұ лтын іріккен аспан да сү ттей аппақ, тө менде сол бұ лттан ү зілген бірер қ ар қ апалағ ы ғ ана қ алқ иды.

Кү н ә лі ерте болғ анымен, бұ дан ә рі жылжу жайын тіпті ойлаудың ө зі артық, мү йістен ә рі ақ тү тек боран қ ойнына сү ң гимін десең де қ ия бастырмайды. Мү йістен шығ ысқ а таман кө сілген терең бұ ғ аз да ақ тү тек арасында ғ айып болғ ан. Мү йістің панасы ө з тө ң ірегіне ғ ана жетіп тұ р. Бұ л жерде қ ашаннан да баспана жоқ, сондық тан жаз жардан қ ұ лап тоң болып қ атқ ан қ ыртыстылау жер тауып, қ ұ ламаның етегіне шатыр тігуге тура келеді. Каюрлар болса, ө здеріне басқ а орын сайлап алды, балтамен шауып, тік жапсарлас кү ртік қ ардан ү ң гіп ү йшік жасады олар. Горохов жиһ ангездерге де солардан қ алмай қ ардан кү рке жасап алың дар деп ақ ыл берді, себебі жел терісың ғ ай шығ ып, мү йістің пана болмай қ алуы мү мкін. Боран бір басталса, тә улік бойы, тіпті екі кү н соғ уы да ғ ажап емес.

Балта тиісімен тақ та-тақ та болып тү сіп жатқ ан қ асат қ ардан апан қ азу қ иындық келтірген жоқ. Жел бағ ыты ө згерсе қ алқ а болсын деп олар қ ар тақ тасын дестелеп, апан аузына ү йді. Сосын жағ алаудағ ы мұ з шоқ ылар мен кү ртік қ арды қ азып, отынғ а салынды ағ аш тауып алғ ан соң ғ ана нарталарының жү гін тү сіріп, тар болса да жайлы ү йшіктеріне жайғ асты. Нарталар мен сирек мұ з тасасында байжарақ арасында ас берер кезді кү тіп, қ алаштай бұ ратылып иттер жатыр. Отты олар қ ар кү ркенің ішіне емес, жар қ абырғ асының тасасына жақ ты, ө йтпегенде жылудан ү йшіктің іші еріп, кісілердің тө бесінен тамшы ағ атын еді.

Боран тү ні бойы соғ ып, тек келесі кү ні тү сте ғ ана тынды. Жел саябырлап, аспан сә л ашылғ анда ғ ана олар жолғ а жиналды. Ванька мү йісінен он шақ ырымдай тұ рғ ан терістік- батыстағ ы Кіші Ляховский аралының тура тұ мсығ ына бағ ыт ұ стады олар. Бұ л арал Ү лкен Ляховскийден кө п кіші, терістіктен тү стікке қ арай қ ырық -елу шақ ырым созылып жатқ ан айта қ алардай қ ұ зар биігі жоқ, адырлы жота. Жағ аны бойлай отырып, аралды айнала орап олар терістік тұ мсық қ а жетпей қ оналқ ағ а тоқ тады. Жауын-шашыннан жалғ ыз-ақ пана

– сең гір-сең гір сең шоқ ылар, бірақ бұ лардың бақ ытына қ арай тымық болды.

Келесі кү ні жолдың ең қ иыны – Кіші Ляховский мен Қ азандық аралдары арасындағ ы жетпіс шақ ырым жерді жү ріп ө туге тура келді. Қ иын-қ ыстаулығ ы сол, бұ л арадан шығ ыстан батысқ а қ арай тең із ағ ымы ө теді де, кү зде кө пке дейін қ атпай жатады, қ атқ ан кү ннің ө зінде де дауыл болса, мұ зы ашылып кетеді. Соның салдарынан кө шкін мұ здар жиі қ озғ алып, сең дер тау-тө бе болып кө п тізіледі.

Тең ізде қ онса қ ажет отын, ол-пұ лын артып олар Қ азандық аралындағ ы ең тү стікте тұ рғ ан Аю мү йісін бетке алып терістік- батысқ а жылжыды. Қ азандық аралы кө кжиекте тө ң керген қ азан сияқ ты дө ң киіп кө зге шалынады, аты да осы кө рінісінен алынса керек. Аралдың ең биік нү ктесі Молақ атын тауының шағ ын шың ы сол қ азанғ а шығ ып тұ рғ ан тә різді.

Бастапқ ы жиырма шақ ырым жол тіпті жең іл болды, сең дер сирек ә рі аз. Алайда ағ ым мен кү згі жылым алқ абында бірінен-бірі сұ сты сең дер басталды. Кейбір мұ з шоқ ылар шоғ ыры мен жеке сең дердің биіктігі жиырма метрге жетеді. Балта қ олданып жолды қ иып салуғ а, ә бден титық тағ ан иттерге кө мек беріп, нарталарды арқ анмен (ө рме қ айыс арқ ан) сү йреп шығ аруғ а тура келді. Кей сең дерге бір, иә жарым сағ ат кетті. Сондық тан кү н батқ анша жолдың жарымы ғ ана жә не бір жақ сысы, ең қ иыны артта қ алды. Асу бермеген бір сең гір сең нің тү біне тү неуге мә жбү р болды олар. Бірнеше мұ з шоқ ыны ық тап шатыр қ ұ рды да, апыл-қ ұ пыл ауқ аттанып алып жатып қ алды. Кү ні бойы қ алжырағ ан олар қ атты

ұ йық тады.

Тү н ортасында тө бесінде шатырдың қ атты сық ырлағ анынан оянғ ан Горохов:

– Тағ ы да ұ йтқ ып кеткені ме? – деп мің гірлеген қ алпы келесі жамбасына аунап жатпақ еді, шатыр быт-шыты шығ ып жыртылардай, шайқ алып-шайқ алып кетті.

«Шамасы, жайшылық емес» деп ойлағ ан Горохов тө сек қ аптан шығ ып ауызғ а барып, қ алың матаны ә рең ысырып, басын сыртқ а шығ арды. Мұ здақ қ ар бетін сабалап, кө зді аштырмайды. Шатыр ұ шқ алы қ омданғ ан қ ұ стай желпілдеп бір орында тұ рар емес.

«Не лаж бар, бә рін де оятып, беркіне беру керек, – деп ойлады кә сіпкер, – ә йтпесе жазым болуымыз кә дік».

Ұ йық тап жатқ андарды ол шайқ ап оятып, бесеуі де тө рт тағ андай ең бектеп сыртқ а шығ ып, шатыр іргесін ұ стап тұ рғ ан темір қ азық тарды мұ зғ а терең дете қ ағ уғ а кірісті. Сонан соң ү шеуі де ең бектеп жү ріп жү к тиелген нарталарды сү йреп ә кеп, ү шеуін шатырдың ү ш жағ ына қ ойып, арқ анмен матастырып байлап тастады. Осының ө зіне кө п қ айрат-кү ш жұ мсауғ а тура келді: жел аяқ тан шалып, тынысты тарылтып, қ ар кө зді аштырмады; тө ң ірек тү гел қ ап-қ араң ғ ы, ү ш адым жерден бірің ді бірің тани алмайсың. Сең гір-сең гір сең дердің саң ылауынан ө кіріп, ө ксіп, ұ лығ ан, ысқ ырғ ан желдің арасынан он қ адам жерде тұ рғ ан каюрлар шатырынан балта тоқ ылы келді. Олар да оянып, бекініп жатқ анғ а ұ қ сайды.

Қ олдан келген амалдың бә рін жасап болып, ұ йық тағ алы қ айта қ исайғ анда олар ұ зақ уақ ыт жылына алмады, ә бден жел ө тіп, қ ойны-қ онышына, тіпті жең іне дейін қ ар толып қ алыпты. Таң ағ ара бірінші болып оянғ ан Горюновтың боран басылмасына кө зі жетті. Бірақ шатыр қ озғ алмай, ү стін қ ар басып бү йірі тысырайып, ауыр салмақ тан ү рген қ арындай жарылғ алы шақ тұ рды. Тағ ы да сыртқ а шығ ып қ арды аршуғ а тура келді. Горюнов жолдастарын оятпай, бұ л жұ мысты кү рекпен ө зі-ақ жайғ ап тастады. Буалдыр мұ нар арасынан маң айдағ ы мұ з шоқ ылар кө ріне бастады, жел бә сең деген сияқ ты, оның есесіне жылбысқ ы ұ лпа қ арды ү йіпті де салыпты. Қ ырылдағ ан айқ ай мен қ атты ың қ ыл Горюновты каюрлар шатыры жақ қ а жалт қ аратты. Шатыр ә лгінде ғ ана қ арауытып

тұ р еді, енді кө рінбей кетті. Бір пә ленің болғ анын іштей сезген ол адым сайын қ арғ а кө міліп қ алғ ан иттерге сү рініп жү гіріп келді. Бақ са, бұ лардың шатыры ескі екен, ауыр салмақ қ а шыдамай жыртылып кетіп, ұ йқ ыда жатқ андарды қ ар басып қ алыпты. Олар қ ар басқ ан кө рпесінің астында тырп ете алмай, ауа жетпегеннен тұ ншығ ып, ың ырсып, барлығ ып жатыр екен.

Горюнов шатырына қ айта кеп жолдастарын оятып, ө зі кү рекпен қ ар кө мген каюрларды аршып алуғ а кірісті. Іле жеткен Горохов пен Ордин де оғ ан кө мектесіп, шатырды қ арымен басқ а жерге кө теріп қ ойып, кісілерді қ ұ тқ арып алды, біреуі талық сып қ алғ ан екен, оның есін енгізуге тура келді. Ө стіп ә уреленіп жү ргенде жарық болып, боран басылып, кү н ашылды, қ ар жаууы сиреп, жел аракідік қ ана ұ йтқ ып кетіп тұ рды, шығ ыстан ө леусіреп кү ннің кө зі кө рінді. Иттерді, нарталарды аршып алып, шай ішіп олар қ айта жолғ а шық ты. Жаң а тү скен қ ар жабысқ ақ танып аяқ қ а едә уір тұ сау болды, ол ойлы-қ ырлы жердің бә рін тегістеп жіберіп, иттер де, нарталар да оппаларғ а тү сіп кетіп отырды. Иттерге жол тө сеп

отыру ү шін екі адам алда шаң ғ ымен жү рді.

Қ азандық аралының жотасы алда кө кжиектің ширек бө легін алып жатты, енді онан менмұ ндалағ ан шың дар мен жағ а жарын айыруғ а болатындай, қ ар кө рпенің арасынан жеке-жеке ноқ ат қ ұ сап қ ұ зтастар қ арауытады. Одан оң ғ а қ арай арасы онша қ ашық емес Фадеев аралы кө кжиектен болар-болмас қ ана кө зге шалынып жатыр.

Кү н батқ анша қ ыруар мұ з шоқ ылар шоғ ырын артқ а тастап, олар Аю мү йісіне жетіп, одан соң оң тү стік-шығ ыс жағ алаудағ ы лашық қ а дейін жеделдетіп бес шақ ырым жә не жү рді. Бұ л жағ а Ү лкен Ляховский аралының жағ асындағ ыдай мұ з қ ұ рсанғ ан емес, қ атты тау жыныстарынан тұ рады екен, ол жыныстар кейде мұ з ү стіне қ абырғ а боп қ аланып, кейде кү ртік қ армен қ алқ аланып тең ізге шымылдық боп ұ сталғ андай.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 567 8 9 10 Следующая ⇒