ІС ОҢҒАРЫЛЫП КЕЛЕДІ

Жігіт келіскен кү ні сол сағ атта келді. Шенк оны кү тіп отыр еді.

– Онкилондар жайында бар деректі ақ тарып шық тым, – деді ол.

– Менің ше, мағ лұ маттар қ арама-қ айшы сияқ ты. Бұ л халық тың болғ анына, чукчалармен соғ ысқ анына кү мә н жок, артында жұ рты, тас пен сү йектен домбалдағ ан қ ару- жарақ тары да қ алғ ан. Бірақ қ айда ғ айып болып кеткені белгісіз. Былай деп ойлауғ а болатын сияқ ты, онкилондар аралдардың бірінде азық -тү лік жетіспей, иә қ атыгез табиғ атқ а тө збей

қ ырылып қ алды, не қ ұ рлық тың бір тү кпірінде тығ ылып жү ріп індетке ұ шырап ө ліп бітті.

– Аралдардың бірінде ө лген болса, олардың сү йегі кө птеп ұ шырасар еді ғ ой, – деп қ арсы дау айтты жігіт. – Адамдар із-тү зсіз қ ұ рып кетпейді. Тіпті олар қ ұ рлық та тұ рып ө ліп бітсе, жаң а кө ршілері – якут, тұ ң ғ ыс, ламуттардың арасында аң ыздар жү рер еді ғ ой. Ондай аң ыз атымен жоқ.

– Ал сонда бұ лар қ айда? – деп дауыстап жіберді Шенк.

– Шыбын жанын шырқ ыратып кө кке кө теріп ә кеткен жоқ қ ой оларды!

– Зайыры, олар Санников жерінде, ә лгі жыл қ ұ стары ұ шып баратын жақ та, бә лкім, жолбасшы да сол қ анаттылар болуы.

– Адамдар да ұ ша алатын болса, бұ ғ ан шү бә сіз-ақ иланар едім. Ал онкилондар ұ ша білмеген, демек, ол жерге не жү зіп, не мұ збен жү ріп баруы керек қ ой.

– Сумен бармағ ан, себебі олар малын ала кеткен, бұ л байдаркағ а ауыр да алапат жү к.

– Ендеше, мұ збен де ө те алмағ ан. Қ олда бар мағ лұ матқ а қ арағ анда, Мұ зды мұ хит ө н бойымен қ атпайды, жағ адан біраз жер ұ зағ анша ә жептеуір ашық айдын су жатады. Сондығ ынан да батыл деген жұ рттың бірі чукчалардың ешқ айсысы да Врангель аралында болмағ ан, оны бірде-бір кә сіпкер жә не баспағ ан. Қ орқ ақ халық деп айтуғ а ауыз бармайтын олар, тіпті Беннетта аралын да басып кө рмеген. Барон Толльдің опат болуы – мұ збен жү ру мү мкін емесінің дә лелі.

– Жалпы, бұ ның бә рі де жө н, – деді жігіт алақ ызып алғ ан академикті баспақ боп. – Бірақ есің ізде болсын, ауа райы ылғ и біркелкі емес, кү ннің кө рінуіне орай суық жылығ а ауысып тұ руы ә бден мү мкін...

– Оғ ан дау бар ма, оны мен де білем, – деді Шенк.

– Біз онкилондардың Новосибирь аралдарына ө ткенін білеміз, одан олардың баспаналары мен басқ а да белгі іздері табылғ ан.

– Ал жақ сы!

– Олар жерді табуын тапқ ан, алайда ол тұ рмысқ а қ олайсыз болғ ан, аң мен қ ұ сы аз. Бұ л жылдан-жылғ а аң шылық аяқ сырайды деген сө з. Аранын ашып тұ рғ ан аштық оларды ары қ арай қ уып, тізбек-тізбегімен терістікке ұ шқ ан қ ұ стар бұ дан да басқ а жер барын, оның қ ұ сқ а ә лдеқ айда бай екенін аң ғ артса керек. Тап сол тұ ста қ ыс қ атал болып, ү скірік суық тан тең із тү гел қ атты деп топшылауғ а болмас па. Ерте кө ктемде кү н ұ зарғ ан кезде онкилондардың аман-есен Санников жеріне жетуі кә міл.

– Жетсе де аштық пен суық тан бірі қ алмай қ ырылды, ө йткені 80 градус ендікте адам ө мір сү руі ү шін қ олайлы жер болады деп тіпті ойлаудың ө зі ағ ат, Ү йрек, қ аздар, бә лкім, жіпсісе тундрадан талғ ажаулық бірдең е табар, ал адам...

– Адам сол қ ұ старды, морждарды, итбалық тарды, ақ аюларды аулап, балық ты азық қ ып Гренландияда, Американың терістігіндегі аралдарда, Шпицберген мен Жаң а Жерде де тұ рып жатқ ан жоқ па жә не тұ рғ анда қ андай, ө з мекенін жанындай сү йеді, тү стікте жү ріп қ алса сағ ынып ө ле жаздайды.

– Байқ ап отырмын, сіз Санников жерінің барлығ ына, онкилондардың сонда тұ рғ анына қ алтқ ысыз сенесіз.

– Сену – бір, екіншіден, олардың ұ шты-кү йлі жоқ болып кетуінің сыры да осында деп санаймын.

– Ө кінішке орай, академия бұ л пікірді қ оштамады. Сұ растырып та кө рдім, ә ріптестерім мұ ндай жер жоқ, Толль опат болғ ан деген тұ жырымғ а тү гел тоқ талғ ан.

– Олай ойласа, ә рине, ө кінішті. Санников жері Толльдің жанын сақ тап қ алғ ан бірден-бір орын болуы керек. Оғ ан мен бә с тіге алмаймын, бірақ оны іздейтін жалғ ыз-ақ жер сол.

– Ақ ша табылғ ан кү ннің ө зінде ө ткендегі қ ұ р ә урешіліктен кейін оны жә не ә лгі айтқ ан жерді іздейтін талапкерлердің табылуы да екіталай.

– Мен-ақ іздестіруге ынтамен шығ ар едім жә не Якут облысындағ ы жер аударылғ андардың арасынан, терістік жағ ындағ ы кә сіпкерлердің арасынан сенімді серіктер де табар едім.

– Ақ ша табылса, экспедицияны қ алай ұ йымдастырар едің із?

– Казачьеде менің назарымда жү рген, жер ауып келген екі кісі бар. Олармен осындай экспедицияның жобасын жиі- жиі талқ ылаушы едік. Ә рине, онымыз ә ншейін далбаса, ә йтпесе бізге патша ү кіметінің тұ тқ ындарғ а анда-санда бір беретін жарытымсыз жә рдемінен басқ а ақ ша қ айдан келсін. Онда біз дә п жергілікті тұ рғ ындардай аң қ уып, балық аулап кү нелтеміз. Екі жолдастың екеуі де жас, айдауда мойнына су кеткен жандар емес, жұ мыстан ә бден қ атып-пісіп, шың далып алғ анбыз. Олардан басқ а Новосибирь аралдарында талай рет болғ ан тағ ы екі кә сіпкер бар. Мұ з ү стімен саяхат жасауғ а тө селген, ә рі ө з иттері, қ ұ рал- саймандары бар.

– Дұ рыс, оларсыз бұ ра баса алмайсыз. Ал онан арғ ысын айтың ызшы.

– Ерте кө ктемде мұ з ү стімен Қ азандық аралына жетіп алып, онан ө зімізге қ ойма салып, кө п кідірмей, мұ здың қ атты кезінде ә рі терістікке қ арай тартар едік.

– Ал жазатайым тең із қ атпай қ алды дейік.

– Ондай жағ дайда нартағ а тиелген екі жең іл байдаркамыз болады. Сонымен жү зіп ашық айдыннан ө теміз. Айдын онша шалқ ар болмасқ а керек, жерге жақ ын тұ ста мұ з жатуы шә ксіз. Ә рі қ арай жаң ағ ы жерге дейін қ айта нартамен кетеміз, зерттеп болғ ан соң жаздың аяғ ын ала сол жолмен кері қ айтамыз.

– Ол жерде тең із айдыны кең ейіп, байдарқ аларың ауыр жү кті кө тере алмай апатқ а ұ шырауларың сө зсіз. Жә не жаз аяғ ына таман бұ рқ асын боран да тө пелей кетеді.

– Жү зіп ө туге мү мкіндік болмаса Санников жерінде қ ыстап қ алып, ерте кө ктемде кері қ айтамыз.

– Сіз осы иттерге жыл он екі ай қ анша азық кететінін білесіз бе? Міне, осы жү к сіздерді қ ұ ртатын.

– Оғ ан сө з бар ма! Ал мен итке азық алып жү рмек ойдан аулақ пын, ол жерде аң -қ ұ с кө п екеніне кә міл сенемін. Жаз бойы қ ысқ а қ ам жасап, базамызғ а қ айтып оралғ анша жететіндей азық ә зірлеп аламыз.

– Ал сіздер ешқ андай Жер таппады делік.

– Онда дереу Қ азандық қ а қ айтып оралып, жаз жайлап шығ амыз да, кү зде кө к тең із қ атысымен қ ұ рлық қ а тартамыз. Ондай кү нге тап келсек, жазда аң аулау мү мкіндігі жоқ болғ ан жағ дайда, менің ше, Қ азандық тан азық -тү лік қ оймасын ұ стағ анымыз жө н.

– Мұ ндай экспедицияның қ аншағ а тү сетінін есептеп кө рдің із бе?

– Менің ойымша, қ ымбатқ а тү се қ оймас. Біз ү шеуміз ең бекақ ы аламыз деп ойламаймыз, қ арнымыз аш болмаса, жетіп жатыр. Екі кә сіпкерге бірдең е тө леуге тура келер, бірақ олар да ынсапсыз адамдар емес. Басты шығ ын – иттер, олардың асы, нарта, байдарка, қ ару-жарақ, оқ -дә рі, киім- кешек. Казачьеде де, осында да есептеп кө рдім, екі-екі жарым мың сом бізге жетеді.

– Иә, сомасы онша кө п емес екен.

– Терістікте оң ғ ан нарта жоқ, ағ ашы да берік емес.

Сондық тан жө ндеуге уақ ытты босқ а кетірмес ү шін нартамыз сақ адай-сай болуы керек. Оны осы арадан жасатып ала кеткеніміз абзал. Сол сияқ ты, менің ше, мылтық пен оқ - дә ріні де осыннан сайлап алуымыз керек, олар мұ нда жақ сы жә не ә лдеқ айда арзан. Ал қ алғ анын сонда-ақ қ амдармыз.

– Сіздің жоспарың ыз мағ ан ұ нап отыр, – деді Шенк, – мен де сіздерге екі жарым мың сом тауып берермін деп ойлаймын, Шартым мынау: Санников жерінен гербарий мен тау жыныстары коллекциясын, мү мкін болса, ұ сақ жануарларын, ө сімдігі мен жануарлар дү ниесі, ауа райы жө нінде жазбалар ә кеп берерсіз. Табылса, ә рине, онкилондардың сипаттамасын тастамассыздар. Жолдас- тарың ызбен оны атқ ару сіздің қ олың ыздан келе ме?

– Қ олымыздан келер деп сенемін. Ә рине, біз айтулы оқ ымысты емеспіз, бірақ дайындығ ымыз бар, біріміз – геолог, екіншіміз – ботаник, мен кө бінесе жануарлар дү ниесімен, адамдар тіршілігімен айналысамын.

– Тамаша! Ғ ылыми барлауларғ а қ ажет қ ұ ралдар – барометр, термометр, компас жә не тағ ы басқ аларын академиядан тауып берермін. Біле білсең дер, бә рінен маң ыздысы ол жердің ә р тұ сынан ені мен ұ зындығ ын анық тау, оның жалпы жобасын, барар жолын, жобалап болса да, қ ағ азғ а тү сіріп алу, жерді тапсаң ыздар осы естен шық пасын.

– Ә лбетте! Суретке тү сіруді мен мойныма алайын. Ал ендігі мен бойлығ ын білмеймін. Оны бізге ү йретпеген-ді.

– Бұ л ө зі онша қ иын да емес. Сізді онымен Бас физика обсерваториясында таныстырар, директорына мен қ ағ аз жазып берейін. Оны ү йреніп шығ у ү шін екі-ү ш апта керек. Уақ ытың ыз бола ма? Бұ л жерден қ ашан жү рмек ойың ыз бар?

– Қ азір бізде қ арашаның аяғ ы. Казачьеде ақ панның соң ына қ арай болып, наурыздың ортасында аралдарғ а жылжу ү шін бір айдан соң аттану қ ажет.

– Ә детте онда сә уірден аттанушы еді.

– Дұ рыс айтасыз, бірақ сә уірдің басында тең із арқ ылы Санников жеріне ө туіміз ү шін онда мұ з берік кезінде ерте баруымыз керек.

– Бір айда керек-жарақ ты тү гел ә зірлеп, сатып ап ү лгересіздер ме?

– Ү лгеруге тиіспіз, шеберханалардан білген едім, нарталар екі аптаның ішінде жасалып бітеді екен, оғ ан дейін мен басқ а бірдең елерді сатып ала берем жә не обсерваторияның сабағ ына да барып тұ рам.

– Сонымен, бұ л арадағ ы іс оң ғ арылып келеді, ә лі Казачьеде де қ ыруар қ ам-қ арекет керек болады ғ ой.

– Мә селе шешілген болса, қ азірден бастап Олекминскіге телеграфпен, Казачьеге почтамен хабарлап қ ояйын, жолдастар қ амдана берсін, киім-кешек, ит, оларғ а қ ажет азық сатып алсын.

– Сатып алар ақ шасы жоқ қ ой олардың.

– Мен барғ анша қ арызғ а да береді, Казачьеде бізді жақ сы біледі.

– Ол-пұ л сатып ап, тапсырыс беруге ә зір қ анша ақ ша керек?

– Ә зірше бес жү з сом жетер...

– Оны мен ө з ақ шамнан берейін, қ алғ анын жә не қ ұ рал- жабдық тарды екі-ү ш аптада табамын.

Банкке чек, обсерватория директорына кепілдеме жазып, жігіттің қ олына беріп тұ рып Шенк:

– Екі аптадан кейін жолығ ып кеткейсіз, – деді, – ә зірліктің қ алай жү ріп жатқ анын сонда айтарсыз.

– Мә селені мұ нша шапшаң шешкенің із ү шін таң данып тұ рғ анымды білдіруге рұ қ сат етің із, – деп терең тебіренген жігіт дауыстап жіберді

– Сізге келе жатып арманымның жү зеге асуына қ атты шү бә ланғ ан едім. Ал мына арада бә рі де аяқ астынан болды. Сө зіне сеніп, атымен білмейтін адамғ а қ ыруар қ аржыны ұ стата салдың ыз.

– Шашымның ағ ына қ арамай мен ә лі жұ ртқ а сенімімді жоғ алтқ аным жоқ, – деп Шенк кө ң ілдене жауап қ атты. – Бұ рын да талай-талай ғ ылыми барлауларғ а қ ол ұ шын бергенмін, сенімімнің алданғ ан сә ті аз. Оның ү стіне мен

адамдарды алғ ашқ ы кө ргеннен-ақ айыра тани білемін. Сіз есіме жақ сы салдың ыз, сіздің де, жолдастарың ыздың да аты-жө нін мен ә лі білмейді екенмін. Ө лке ә кімшілігі ү шін сіздерге керек, қ азір мен алып бергелі тұ рғ ан қ ағ аздарғ а аты-жө ндерің із қ ажет. Сонымен, сіздің атың ыз? Ал жаза бастадым.

– Матвей Иванович Горюнов, Петербург университетінің бұ рынғ ы студенті, Якут облысына ә кімшілік жолымен жер аударылғ ан. Менің жолдастарым – Семен Петрович Ордин мен Павел Николаевич Костяков, олар да бұ рынғ ы студенттер, біріншісі – университеттен, екіншісі – технолог. Біз бә ріміз студенттер бү лігіне қ атысқ анымыз ү шін 1899 жылы бес жылғ а жер аударылғ анбыз.

– Қ атерлі қ ылмыскер сияқ ты ит арқ асы қ иянғ а айдағ андай не жазып едің дер?

– Біз басқ осулар ұ йымдастырғ анбыз, бү лікбасылар қ атарына қ осып жү ргені содан. Солдатқ а да бермек болды,

– есің ізде ме, осындай жарлық болғ ан – бірақ біз онан бас тарттық. Сол ү шін бізді ақ аюларғ а айдады.

– Кесікті кү ндерің ә лі ұ зақ па?

– Менің мерзімім бітіп, полиция бақ ылауымен туғ ан жерім Вологда губерниясында тұ руғ а рұ қ сат берген. Ә рине, астанағ а рұ қ сатсыз келіп жү рміз. Жолдастарым бір жылдан соң босайды.

– Байқ ап отырмын, сізге Якут облысына баруғ а губернатордың рұ қ сатын алуым керек екен.

– Ә рине, бұ ғ ан қ арсылық білдіре қ оймас.

⇐ Предыдущая 1 2 345 6 7 8 9 10 Следующая ⇒