Кері байланыс - бағалау кезеңіндегі осы материалды меңгерту кезеңі

Теориясы:

«БІЛУ» мақ сатына жету ү шінКім? Не? Қ ашан? Қ андай? Қ алай? Не істеді? т. с. с. сұ рақ тар тапсырмалар шартында болу керек. Сол арқ ылы оқ ушылар тақ ырып бойынша толық ақ паратты мең гереді.

1-дең гей

1. Толымды сө йлемдерде ой қ алай жеткізіледі?

Толымды сө йлемде айтушығ а керекті сө йлем мү шелері тү гел қ атысады, сондық тан ой толық жеткізіледі.

2. Толымсыз сө йлемдер қ андай жағ дайларда қ олданылады?

Толымсыз сө йлемдер екі тү рлі жолмен жасалады:

а) Ө зара желілес сө йлем тобында. Мысалы, Қ арлығ аштар тағ ы келді. Тағ ы кетті. Қ айта-қ айта келе берді.

э) Диалог жағ дайында (екі не бірнеше адамның сө йлесуінде) жиі кездеседі.

Яғ ни, ойғ а қ ажетті мү шенің айтылмауы оның алдың ғ ы сө йлемде айтылғ андығ ында, жалпы, ойдың не туралы екені белгілі болып тұ руына байланысты. Мысалы,

-Айару! - деді Қ амқ а ә жесі, - анау сө мке сенікі ме?

- Менікі.

- Ауыр ма?

- Жең іл.

Практикасы:

«Қ ОЛДАНУ» қ арапайым ү лгідегі тапсырмалары орындалады.

Мына сө йлемді толымды сө йлемге айналдыр, сө йлемдердіқ ұ рылысына қ арай талдап, ерекшелігіне тоқ тал.

Оң аша қ оштасты. Абай Ділдә мен оң аша қ оштасты.

Талдау ү лгісі: қ оштасты – етістіктен болғ ан баяндауыш;

Абай – атау тұ лғ алы зат есім;

Ділдә мен – зат есімнен болғ ан толық тауыш;

Оң аша – ү стеуден болғ ан пысық тауыш.

Теориясы:

«ТҮ СІНУ»Неліктен? Себебі? He ү шін? Неге? т. с. с. сұ рақ тар оқ ушының жоғ арыда берген жауаптарына қ ойылады. Сол арқ ылы ол тақ ырыпты терең ірек мең гереді.

1. Жай сө йлемдер неліктен толымды, толымсыз болып екіге бө лінеді?

Себебі:

а) Толымды сө йлемде ойды жеткізуде айтушығ а керекті сө йлем мү шелері тү гел қ атысады. Мысалы: Ол кешке дейін барлық жұ мысын тү гел аяқ тады.

ә ) Толымсыз сө йлемде ойғ а қ атысты сө йлем мү шелерінің бірі тү сіп қ алады. Мысалы: Шараны сайладьқ.

2. Диалогта неге толымсыз сө йлемдерді жиі қ олданамыз?

Себебі: Екі не бірнеше адамның сө йлесуі кезінде ойғ а қ атысты сө йлемдерді қ айталап айта бермеу ү шін, ол сө здердің алдың ғ ы сө йлемде айтылғ андығ ына байланысты жиі қ олданамыз.

Теориясы:

«ТАЛДАУ» 1. Салыстыр. 2. Айырмашылығ ы неде? 3. Ұ қ састығ ы неде? 4. Тақ ырыптың басты идеясын жаз сияқ ты тапсырмалар болу керек. Немесе, 1-3 тапсырмаларды Венн диаграммасы арқ ылы қ амтуғ а болады.

Мысалы, жаттығ удағ ы берілген мә тіннен бір шешендік сө зді алып, сө йлемдерін толымсыз сө йлемге айналдыр.

Ү лгі: Ү ргеніш шешені:

- Сө з анасы не?

- Су анасыне?

-Жоланасыне? - депсұ райды.

Сонда Сырым батыр:

- Сө з анасы – қ ұ лақ,

- Су анасы- бұ лақ,

- Жоланасы- тұ яқ! - депжауапбереді.

Толымсызсө йлем: Ү ргеніш шешені: Сө здің, судың, жолдың анасы не? – деп сұ райды.

Сырым батыр: Сө здікі – қ ұ лақ, судікі – бұ лақ, жолдікі – тұ яқ! – деп жауап береді.

1. Шешендік сө здің кө ркемдігіне нұ қ сан келе ме, жоқ па? Себебін айт.

Толымды сө йлемді толымсыз сө йлемге айналдырғ анда, шешендік сө здің кө ркемдік нұ сқ асына нұ қ сан келеді. Ссбебі: ырғ ақ, ұ йқ ас ө згереді.

Практикасы:

«Қ ОЛДАНУ» Қ арапайым тапсырмалардың ө згертілген жағ дайдағ ы нұ сқ алары орындалады. Оқ улық тағ ы жаттығ уды орында (екі толымды, екі толымсыз сө йлемді теріп жаз. Толымды сө йлемде айтылмай қ алғ ан сө зді анық та)

Толымды сө йлемдер:

1. Бірақ атайтын кісі бұ л жиының нан табылмайды дen тe айтпаймын.

2. «Осының бірі лайық қ ой» - деген қ ошеметші де бұ л жиында жоқ емес.

Толымсыз сө йлемдер:

1) Сендер кімнің тө бе би болатынын атамадың дар ғ ой.

2) Асыл ағ аң болыс та, би де боламын деп ө ктеген де емес.

Теориясы:

«ЖИНАҚ ТАУ» Қ орытынды шығ аруғ а бағ ытталғ ан: Мазмұ нды жү йеле, анық тама бер, кесте, сызба толтыр, сө зжұ мбақ, ребус шеш, т. б. сө здер тапсырма шартында болу керек. Сұ рақ тарғ а жауап беру арқ ылы бос торларды толтыр.

Ү лгі:

1) ж	а	л	а	ң
2) ж	а	қ	с	ы	з
3) ж	а	қ	т	ы
4) т	о	л	ы	м	с	Ы	з

1) Тұ рлаусыз мү ше қ атыспағ ан сө йлем қ алай аталады?

2) Баяндауыштың бір ө зі сө йлемге негіз болатын жай сө йлемнің тү рі.

3) Қ ұ рамында бастауышы бар, жасырын тұ рғ анда да баяндауышы арқ ылы тауып алуғ а болатын сө йлем.

4) Ойғ а қ атысты сө йлем мү шесінің бірі тү сіп қ алғ ан сө йлемнің тү рі.

Практикасы:

«БАҒ А БЕРУ» Сен қ алай ойлайсың? Не істер едің? сұ рақ тары қ атыстырылғ ан тапсырмалар болуы керек.

1. Тө менде берілген сө йлемдердің қ ұ рылысы қ алай жасалғ ан?

Мен оны таныдым. Ағ ам! Атақ ты ағ ам! Аты осы атырапқ а ә йгілі ағ ам! Бейшара, бақ ытсыз ағ ам! Жү регім аузыма тығ ылды. Кө кірегіме ө ксік толды. Кө зіме жас келді.

Бұ л толымсыз сө йлемдер, оларды ө зара желілес сө йлемдер тобына іріктеу арқ ылы жасалғ ан.

2. Сен қ алай ойлайсың? а) бұ л толымсыз сө йлемдерді толымды сө йлемдерге айналдырсақ, автордың ойын кө ркемдеп жеткізу тә сіліне нұ қ сан келе ме? ә ) егер нұ қ сан келсе, себебін тү сіндір; б) мұ ндай баяндау ә дебиеттің қ ай тү рінде кездеседі?

Шә кірт пікірі: Менің ойымша: а) жоғ арыда берілген толымсыз сө йлемдерді толымдығ а айналдырсақ, автордың айтқ ысы келген ойына ң ұ қ сан келеді; ә ) себебі, ол сө йлемдердегі қ ажетті мү шелердің айтылмауы арқ ылы автордың жан тебіренісі байқ алып тұ р жә не кейінгі ойда алдың ғ ы ойдың желісі ү зілмеген; б) мұ ндай баяндау кө ркем ә деби шығ армаларды жиі кездеседі.

⇐ Предыдущая 7 8 9 10 111213 14 15 16 Следующая ⇒