Кәсіби ортадағы қаратпа сөздер.

Қ ызметкерлерге олардың кә сіби қ ызмет тү рлеріне деген қ арым-қ атынас. Мектепте, жоғ ары оқ у орындарында, университет оқ итын жандар жә не студенттер жиі ө з мұ ғ алімдеріне фамилия + лаоши: (li lao shi) Ли лаошы, (yang Lao shi) Йанг лаошы деген нұ сқ ада жү гінетінін білеміз. .

Медицина орталық тарында/ басқ армаларында мынадай нұ сқ алар кө п таралғ ан: мысалы, дә рігер жандарғ а: – фамилия + тай – фу (дә рігер, врач): wang dai fu; фамилия + и-шэң (врач): li yi sheng; орта медицина қ ызметкерлеріне былай жү гінеді, кең таралғ ан қ аратпа нұ сқ асы: фамилия + ху-шы (медсестра): guo hu shi.

Орта медициналық қ ызметкерлерге hu shi деген медбике мен медицина кө мекшілеріне де бағ ытталады. Онда ә йел белгісінің сипаты, яғ ни медбике екенін білдіреді.

Медицина орталығ ында жұ мыс істейтін ұ лдарғ а арнайы айтылатын қ аратпа сө здер жоқ тың қ асы, десек те ху-шы деп оларғ а да жү гінуімізге болады.

Ал кішілеу медициналық қ ұ рамғ а немесе топқ а арналғ ан қ аратпалар қ атарына hu gong – ху го – санитар, (жынысқ а бө лінбейді), qing jie gong (чиндьегун) – жинап тазалаушы (тек қ ана ауруханада емес). Бұ л берілген кіші медициналық қ ызметшілеріне арнайы қ аратпа сө з айтпағ ан дұ рыс. Ө йткені қ ызметкердің тө менгі дә режелерін атап ө тпеген жө н. Бұ л сыпайылық белгісі. Олардың орнына мынадай нұ сқ аны қ олданғ ан жө н: лао+фамилия (ер адам ү шін), ал ә йел адам ү шін, ү й тазалаушы қ ызметін атқ арушы ә йелдер ә сіресе, немесе ү лкен жасқ а кеп қ алғ ан жандар болса, онда мынадай қ аратпа нұ сқ асы бар: фамилия + дийе (старшая сестра): li jie – Ли дийе.

Заң ды ортада мынадай қ аратпалардың мынадай тү рлерін қ олдануғ а болады: фамилия + лью-ши (адвокат/заң гер): yang lu shi; фамилия + дие-ча-гуань (прокурор, кінә лаушы): wang jian cha guan; фамилия + фа-гуань (судья/сот): zhang fa guan.

Қ аратпалар нақ ты фамилия/ ата-тегін кө рсетпестен мынадай нұ сқ ада қ олдана алады: мырза + лауазымдық қ ызмет атауы: fa guan xian sheng (фа-гуань сеншин) – сот мырза, jian cha guan xian sheng (дие-чагуань) –прокурор мырза.

Экономика аясында ұ йымдарда/ басқ армаларда қ аратпа сө здер жағ ы ә лі қ алыптасу жайында тұ р, қ ұ рылу процесінде десек те болады.

Экономика аясында қ аратпасы ретінде мамандық атаулары жө нінде сұ раныс ө те сирек кездеседі.

Жалғ ыз экномикалық кә сіби қ ызмет атауына, яғ ни, жалпығ а бірдей қ олданыс тапқ ан, kuai ji есімдігі, (квайджи) бухгалтер/есепші.

Басқ арма/ұ йым есепшісіне ә деттегідей мына нұ сқ ада жү гінуі мү мкін: фамилия + квай-ти (бухгалтер). Коммерция бағ ытында, клиенттермен жұ мыс істейтін ортада жиірек қ олданылатын қ аратпа сө здерге «xian sheng – сиеншин» (мырза), «nv shi – ню-ши» (ханым).

Мейрамханаларда меймандар екі тү рлі жыныстағ ы даяшыларғ а да «фу-у – йуань»деп, яғ ни, (даяшы, басқ а адамдарғ а не қ онақ тарғ а қ ызмет кө рсететін адам).

Бұ л қ арым-қ атынас стилистикалық тұ рғ ыдан алсақ бейтарап кү йде, ешқ андай қ осымша коннотативті мағ ына бермейді. 2000жылдары «сяо дийе» деген кө не атау қ олданыстан шығ ып кетті. Мағ ынасы тү рленген бұ л атаудың қ ызмет ортасынан шығ ып кетуіне ө з септігін тигізді.

Осымен қ атар, " сен" жә не " сіз" деген қ аратпа сө здер мә селесі ө зекті. " Сіз" қ аратпа сө зі тек ресми байланыс кезінде немесе ең білімді адамдар арасында кө біне кө п қ олданылады. Кү нделікті ө мірде қ арым-қ атынас кезінде " сіз" қ аратпасын ө те сирек қ олданады, бейтаныс жандарғ а да " сіз" есімдігін сирек қ олданады. Ә детте, кү нделікті ө мірде танымайтын жандармен " сен" деген есімдікті пайдаланып сө йлесе береді.

Қ азақ сө йлеу мә неріне қ арағ анда қ ытай тілінде бұ л жағ дай жағ ымсыз жә йт тудырмайды, бейтаныс жан ү шін қ орлап, тіл тигізіп тұ рғ андай ә сер етпейді екен. Кү нделікті ө мірдегі қ арым-қ атынас кезінде, ауызекі сө йленім кезінде, қ ыз баласына, тұ рмыс қ ұ рмағ ан жас қ ызғ а gu niang – гу ня деп қ аратуғ а болады. Тұ рмыс қ ұ рғ ан ә йел затына, яки, 30 бен 60 жас аралығ ындағ ы ә йелдерге ә р тү рлі қ аратпа сө здерді қ олданып сө йлесуге болады. xiao jie – сяодие қ аратпасы қ олданыла береді. Мұ ндай жас-шамасындағ ы ә йелдермен қ арым-қ атынас орнатқ ан кезде, кім қ аратып тұ р, осы мә селеге де тә уелді болады. егерде ол жас жігіт болса, этикет/ ә деп бойынша a yi а йи» («тетя») деуіне ә бден болады, ал егер қ аратып тұ рғ ан адам сол ә йел жасымен шамалас болса, онда da jie – да тие («ә пке») деген қ аратпа сө зін қ олданса болады. Егер қ арсы тұ рғ ан сө йлесуші ә йел бір мекеме немесе дү кеннің бастығ ы болатын болса, онда ол ә йелге lao ban niang – лао бэнг ньян» («жена хозяина») деп қ арата сө йлеуге болады. Егер ол зиялы қ ауым ә йеліне тә н ө зін ұ стаса, онда оғ ан да lao shi – лао ши («мұ ғ алім»)деп қ аратқ ан дұ рыс-ақ. Егер сө йлесуші - бейтаныс ә йел болса, онда оның мамандығ ын, айналысатын ісін, жас ерекшелігін бағ алау қ иынғ а соғ ады, мү мкін емес. Бұ рыс тұ жырымдаулар шығ ып қ алса, бейтаныс ә йелді тез ренжітіп алуың ыз мү мкін. Сондық тан танымайтын ә йелдермен ә ң гіме дү кен қ ұ руғ а асық паң ыз, немесе былай тілдесуің ізге болады. «кешірің із» (dui bu qi – дуй бут чи») или «мазалағ аным ү шін кешірім сұ раймын» (da rao le – да рао лэ).

Қ азақ мә дениетінде ер адам мен ә йел адам танысқ анда, «сен» деп сө йлеспейді, қ айта «сіз» деп ү лкен кісілермен сө йлесу ә дебін ұ станады. Ал қ ытай мә дениетінде ер адам жас қ ызбен бірінші рет кездескенде «сен» деп сыпайы жә не ауызекі этикетінде сө йлесе береді. «Сіз» деп кө бінесе жасы елулерге жеткен қ арт кісілерге айтылады, алайда қ азіргі таң да кө птеген адамдар ө зіндің биологиялық жасынан қ арағ анда ә лде қ айта жас кө рінеді. Бірақ, «сіз» деп ә рқ ашан жасы ү лкендерге тіл қ атылады. Қ ытай мә дениетінде сө йлесуші жағ ынан сіз жә не сен деген есімдіктерді пайдалануда қ азақ мә дениетідегідей сияқ ты қ атты мә н берілмейді.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 6 7 8910 Следующая ⇒