1.3.Қаратпа сөздердің синтаксистік жүгі

Сө йлем — ойды білдіру, қ арым-қ атынас жасаудың ең негізгі қ ұ ралы, оны зерттейтін тіл білімінің саласы синтаксис екені белгілі. Қ азақ тілі білімінде синтаксистің негізгі объектісі ретінде:

1) жай сө йлем синтаксисі, оның қ ұ рамы, қ ұ рылымдық жə не мағ ыналық тү рлері;

2) сө з тіркесі, оның ө зіндік ерекшеліктері;

3) сө йлемдер тіркесі, оның тү рлері мен қ ұ рылымдық сипаттары зерттеледі

1. Академик В. Виноградовтың «грамматика қ ұ рылымдық сө йлем туралы ілімді сө йлеу қ ұ рылысының заң дылық тарын зерттеудің негізі етіп алуғ а тиісті» екінші деген пікіріне сү йенсек, сө йлемде белгілі мү шелік қ ызмет атқ армайтын, айтылатын ойды дə лдең кірей тү сетін оқ шау сө здердің синтаксистік жү гінің салмағ ы да елеулі деуге болады. Синтаксис саласы да, тіл білімінің басқ а салалары сияқ ты, толысу, ө згеру процестерін бастан кешіріп, зерттейтін элементтерінің сыртқ ы қ ұ рылымдық жə не ішкі мазмұ ндық қ ырларын ашумен бірге, бұ рынғ ы элементтерді де қ айта қ арауды қ ажет етіп отырады. Осындай мə селенің бірі — қ азақ тіл білімінде 2-дə режеде зерттеліп келген сө йлемдегі оқ шау сө здер. Сө йлемдегі сө здермен синтаксистік байланысқ а тү спейтіндіктен, олардың міндеті жанама ретінде кө рсетіліп келді. Тілдің зерттелу аясын кең ейтіп, жетілдіре тү су ү шін осы сияқ ты мə селелерді де толық тану септігін тигізбек. Қ азақ тіліндегі оқ шау сө здер — қ аратпа сө здер, одағ айлар, қ ыстырма сө здер. Қ аратпа сө здер туралы негізгі ұ ғ ымғ а қ азақ тіл білімінде тың даушының немесе оқ ырманның назарын аудару мақ сатында белгілі бір ой қ аратыла айтылғ ан сө з немесе сө з тіркесі деген анық тама беріледі. Олардың сө йлемнің қ ай шебінде орналасатындығ ы, қ алай жазылатындығ ы жə не қ аратпа сө здердің кө бінесе туыстығ ына, жасына байланысты жалқ ы атаулардан, еркелету немесе жек кө ру мə ніндегі сө здерден, кө ркем шығ армаларда жан-жануарлардың, жер-су атауларының қ олданылуы арқ ылы жə не одағ ай сө здерден де жасалатындығ ы кө рсетілген. «Егер оқ шау сө здер сө йлемде басқ а сө здермен жалпы мағ ыналық байланыста тұ рса, олардың синтаксистік жү гі қ андай болмақ? » деген сұ рақ туындайды. Бұ л сұ рақ тың жауабы ретінде қ азақ тіл білімінде қ аратпа сө здер сө йлем мү шесі болмайды жə не олар мең геру-мең герілу, қ иысу-қ абысу сияқ ты байланыста тұ рғ ан жоқ деген пікір орнық қ ан. Тіл біліміндегі синтаксистің қ азіргі бағ ыты жайында ғ алым В. А. Гречко: «В современных исследованиях по синтаксису стало весьма распространенным выделение в традиционно понимаемом предложении, по сути дела, двух синтаксических единиц — собственно предложения и высказывания. При этом под предложением понимается абстрактная модель, или схема предложения, реализуемая в открытом числе высказываний. Высказывания, таким образом, представляют собой лексические наполнения этой модели, выражающие индвидуальные смыслы. Последние образуются в конкретных речевых условиях в результате отражения определенных «ситуаций» 4, — дейді. Осы тұ жырымғ а сү йенсек, синтаксис мə селесінде сө йлемдерді тек сыртқ ы қ аң қ асына қ арай емес, ішкі мазмұ нына қ арай, айтылыс кү йінде зерттеу белең алып келе жатыр деуге болады. Бұ л бұ ғ ан дейінгі зерттеулерде сө йлемнің ішкі мазмұ ны мен сыртқ ы пішіні екі бө лек зерттеліп келді деген ой тудырмаса керек, ө йткені осығ ан дейінгі синтаксист-ғ алымдарымыздың ең бектері осы саланың зерттеу объектісін айқ ындау т. б. теориялық сұ рақ тарды шешуге, бағ ыт-бағ дар сілтеуге арналып келсе, осы жетістіктерімізді ə рі қ арай толық тыра, дамыта зерттеу сол ғ алымдар ең бектерінің жалғ асы болмақ. Тілдің басты коммуникативтік қ ызметі синтаксистік жү йе арқ ылы жү зеге асады, ал коммуникативтік сипаты бар тұ лғ алардың қ ұ рамына қ ұ рылымдық компоненттер қ атысады. Бұ лар дара жұ мсала алмайды, олар коммуникативтік дербестігі бар тұ лғ алардың қ ұ рылымдық компоненті (элементі) ретінде ғ ана танылады. Сө з тіркесі, сө йлем мү шесі — осы қ атарғ а жататын тұ лғ алар. Бұ лардың коммуникативтік дербестігі жоқ, бірақ қ ұ рылымдық дербестігі бар. Осығ ан қ арағ анда оқ шау сө здер де осы тұ рғ ыдан, қ ұ рылымдық дербестігі жағ ынан, сө з болып келген тə різді. Ал қ арым-қ атынас жасау ү шін, 16 яғ ни коммуникативтікті іске асыру ү шін (коммуникативтік дербестігі жағ ынан), қ аратпа сө здердің дə режесі жоғ ары тұ рады деуге болатын секілді. Ө лең мə тінінің синтаксистік ерекшеліктерін зерттеген ғ алым Аяужан Таусоғ арова: «Лирикада коммуникация қ аратпа сө здердің қ олданылуымен, автор субъектінің объектімен, субъектімен қ атынасындағ ы ауызекі сө йлеудегі диалогтық формалардың қ олданылуымен, сонымен бірге жіктік жалғ ауының 1, 2-ші жақ тарының, қ аратпа сө здің контакт тудыру қ ызметімен анық талады»6, — деп кө рсетеді. Осы тұ жырым синтаксисте қ алыптасқ ан қ аратпа сө здер туралы тү сінікті толық тыруғ а итермелейді. Қ аратпа сө здер негізінен ауызекі сө йлеу тілінде, кө ркем ə деби стилінде кең інен қ олданылса, публицистикалық стильде де ұ шырасады, ал ғ ылыми стильде ешқ ашан қ олданылмайтындығ ы белгілі. Қ аратпа сө зді сө йлемдер қ ұ рылымдық жə не мағ ыналық жағ ынан толығ ып тұ румен қ атар, сө йлемнің мағ ыналық жағ ы мен объектілердің қ атынастық дə режесін анық тайтын жү к арқ алайды деуге де болады. Мысалы: 1. Мен бү гін келдім. 2. Апа, мен бү гін келдім деген екі сө йлемнің қ амту объектісі (біріншісінде жалпылама, ортақ объектіге қ атысты, хабар беру жағ ы ескерілсе, екіншісінде сө йлемге қ амтылатын объект нақ ты, назар аударуды мақ сат еткен іс-қ имылғ а екінші бір жақ ты тартуды мақ сат еткен) бірдей емес. Синтаксистегі формалар сө йлеудегі белгілі мазмұ нды білдіру жə не функционалдық мақ сатты жү зеге асыру ү шін қ ұ рылғ андық тан, форманы тануғ а сү йеніш ретінде форма білдіретін мағ ына, атқ аратын қ ызмет ескеріліп отырады. Осы тұ рғ ыдан бағ амдағ анда қ аратпа сө здердің сө йлемдегі атқ аратын қ ызметі ғ ана ескеріліп, білдіретін мағ ынасының формаларын талдау кезегін кү тіп тұ р деуге болады.

Қ аратпа сө здер ең кө п кездесетін ауызекі сө йлеу тілі мен ə деби тіл деректерінен олардың назар аудару мағ ынасының айтылыстағ ы маң ызы, негізгі сипаты, мағ ынасы мен мə ніне қ арай мысалдарды А, Ə, Б, В деген тө рт топқ а бө ліп, талдап кө рейік.

А. 1. Жолдастар, бай-кулактар, Нестердің продналог жайын тү сіндір деп талап етуі дұ рыс (С. Жү нісов). 2. Отағ асы-ау, ақ ша кө здің қ ұ рты емес пе? (С. Жү нісов). 3. Қ ореке, ана Нұ ртазаның мінезі доғ ал, тентектеу ғ ой (С. Жү нісов). 4. Қ ызылда-аа-ар! Қ ызылдар! — деп атына қ арай жү гірді (С. Жү нісов). 5. Сашенька, Қ ырғ ызбаев кінə лі болса, оны мектептен шығ арып жіберу — оң айдың оң айы (Ш. Мұ ртаза). 6. Уай, Қ ұ нанбай, мені қ ұ дайдың жылатқ аны аз ба еді? (М. Ə уезов). Бұ л мысалдарда келтірілген қ аратпа сө здер болып жатқ ан іс-ə рекетке тың даушыны тарту қ ызметінде жұ мсалып тұ р. Жалқ ы есімдерден қ ұ ралғ ан қ аратпа сө здер, осы сө йлемдердегі іс-қ имылдың сипатын білдіретін баяндауыштың жə не бастауыштың сыртында келіп, байланыспай тұ р. Бұ л сө йлемдерде қ аратпа сө здер логикалық жə не мағ ыналық, грамматикалық жағ ынан да қ ұ рамындағ ы сө йлемнің субъектісімен қ абаттаспайды деуге болады. Қ аратпа сө здермен осы сө йлемнің баяндауыштары жақ тық қ атынасқ а тү спейді. Бұ л сө йлемдерде сө йлеуші мен жазушының кө ң іл-кү йін білдіруден гө рі, шақ ыру, назар аударту жағ ы басымдау. Қ аратпа сө зді осы сө йлемдердің барлығ ын мағ ынасына қ арай «белсенді тың даушы екінші жақ » деуге болады. Бұ л сө йлемдердегі қ аратпа сө здер сө йлемнің ешбір мү шесімен байланыспай тұ р. Сондық тан қ аратпа сө здердің белгісі ретінде сен, сіз т. б. екінші жақ ты немесе тың даушыны алмастыратын сө з, нө льдік тұ лғ а арқ ылы немесе ашық шығ ып келмейді. Бұ л қ аратпа сө здердің іс-ə рекет жасаушының белсенді қ имылынан тыс тұ рғ андығ ын кө рсетеді.

1. Ағ ажан, ашуың ызды қ ойың ыз.

2. Мініп келген атанымның аяғ ы ақ сап қ алыпты, балам, кіріп-шық қ анда кө з қ ырың ды сала жү р.

3. Ей, жарық кү н! Біздің жерге, біздің елге қ арашы: Қ андай ғ ажап, Мына менің туғ ан елім, Жайнап жатыр жазирам, Алтын, кү міс ақ тарылғ ан даласы (С. Мə уленов).

4. Сен жыладың, жігітім, Кө п кө рдім деп тұ рмыстың тапшылығ ын, Қ айтпады деп жұ ртқ а еткен жақ сылығ ым (М. Шаханов).

5. О, бақ ыт! Бар адамғ а ө тімдісің сө йлесең, Баянсыз да секілдісің кейде сен (М. Шаханов).

6. Тə тті ұ йқ ың ды қ ашырғ ан кім, жан ана, Кімді іздейсің, неге жү рсің далада? (М. Шаханов).

7. Ойпырым-ай, ана болғ андағ ы ақ ылың ыз осы ма, кіші апа? (М. Ə уезов).

8. Балам, ү лкендер бірде тату, бірде араз бола беретін «кү ндестің кү ні кү ндеспен» дегенді сен білмей-ақ қ ой (М. Ə уезов).

Осы сө йлемдердегі қ аратпа сө здердің мақ саты, біріншіден, айтылғ ан ойғ а қ атысатын, тың дайтын 2-ші жақ болумен қ атар, екіншіден, осы сө йлемдегі іс-ə рекетті орындайтын адресатқ а қ атысты деуге болады.

(Ə ) тобындағ ы қ аратпа сө здер мағ ыналық жағ ынан жанды да, жансыз да қ ұ былыстарды кө рсететін екі жақ ты болып келеді. Сонымен қ атар қ аратпа сө з арқ ылы берілген субъект грамматикалық бастауышпен қ абаттасып, бастауыш сияқ ты қ ызмет атқ арып тұ р. Басқ аша айтқ анда, қ аратпа сө з осы сө йлемнің іс-ə рекетін білдіретін баяндауышпен мағ ыналық байланыста тұ р. Осы топтағ ы қ аратпа сө здерден кейін орналасқ ан сө йлемнің бастауышы кө бінесе бұ йрық райды білдіріп, грамматикалық кө рсеткіші 2-ші жақ тың нө лдік тұ лғ асы немесе -ың ыз/-ің із, -ң ыз/ң із, -ың дар/-ің дер, -шы/ші, - саң шы/-сең ші т. б. қ осымшалы баяндауышы бұ йрық немесе ө тініш мə нді болып келетіндігі байқ алады. Сондық тан қ аратпа сө здер сол сө йлемдегі субъект, адресантпен мағ ыналық байланысты анық тап, сен, сіз, сендер, сіздер немесе нө лдік тұ лғ алы 2-ші жақ есімдігі — бастауыш — қ абаттасып тұ р деуге болады. Басқ аша айтқ анда, «жіктеу есімдіктерінің екінші жағ ы субъект бастауыш болып, бастауыштың ə рекетін білдіретін баяндауыш міндетті тү рде жіктік жалғ ауын қ абылдап, тұ тас синтаксистік қ ұ рылымның мə нін беріп тұ р»7. (Ə ) топтағ ы сө йлемдерді мағ ынасы мен мə ні жағ ынан «белсенді тың - даушы 2-ші жақ » жə не іс-ə рекетті «белсенді орындаушы 2-ші жақ » деп айтуғ а болады. (Ə ) топтағ ы сө йлемдердегі қ аратпа сө здер жалпы жə не жеке сипатымен (А) тобындағ ы сө йлемдердегі қ аратпа сө здермен қ арама-қ арсы қ ызметте ((А) тобындағ ы сө йлемдердегі қ аратпа тың даушыны іс-ə рекетке тартушы, ал (Ə ) тобындағ ы сө йлемдердегі қ аратпа сө здер іс-ə рекетті орындаушы)) жə не сө йлемнің стилі, айтылым ерекшелігіне байланысты сө йлемнің басында, ортасында, аяғ ында орналаса береді. (А), (Ə ) топтағ ы келтірілген мысалдардағ ы -жан, -еке, -тай, -м (-ім, -ым), -ш, -аш, -еш т. б. тұ лғ аларды қ аратпа сө здерді танитын белгі деуге де болатын сияқ ты.

Б. 1. Қ алың елім, қ азағ ым, қ айран жұ ртым, Ұ старасыз аузың а тү сті мұ ртың (Абай). 2. Қ ош бол енді, қ асиеттім, қ амқ ор белім, тірегім, Ортамызда тірі жү рген қ ос алыптың бірі едің! (М. Шаханов) 3. Ү кідей желпіндірген қ арақ тарым, Шешсең ші, білегіме арқ ан батты... (Біржан сал). 4. Ар жақ та отыратын Кө лбай, Жанбай, Шідерімді кім алды Лə йлім алмай? (Біржан сал). 5. Жастық шағ ым, менің шалқ ар ырысым! Шаттығ ымсың, жанарымның нұ рысың! (М. Шаханов). (Б) тобындағ ы сө йлемдерде қ аратпа сө здер сө йлемнің басында келіп, ө зін анық тайтын сө з тіркестерін мең геріп, анық талатын субъекті мен қ аратпа сө здер қ абаттасып тұ р. Қ аратпа сө здердің қ ызметін анық тауыштық қ атынастағ ы атаулы сө йлемдер атқ арып тұ р. Қ аратпа сө здер мағ ынасы жағ ынан белсенді тың даушы екінші жақ бола алмайды (ондай мақ сат бұ л сө йлемдерде жоқ ). Бұ л сө йлемдердегі қ аратпа сө здердің мақ саты басқ аның назарын аудару емес, сырласу, ой-сезімімен бө лісу, жалыну- жалбарыну, субъектінің ойын толық тыру сияқ ты қ ызметте жұ мсалатын тə різді.

В. 1. О, тə ң ірім... Кетеуі кеткен мына ө мірді не істерсің? (С. Жү нісов). 2. Қ одар: — А, қ ұ рығ ан қ ұ дай, нең бар еді дей беріп, қ асына бұ рын барғ ан екі жігітті қ ойып-қ ойып жібергенде, біреуі мұ рнын басып ұ шып тү сті (М. Ə уезов). 3. Тентек жаң быр тереземді, Бытырамен атып тұ р. Қ андырайын кенеземді, Айхай, кө ктем! Тұ ра тұ р! (М. Мақ атаев) 4. Қ у сорлы ағ ам-ай! Сорлы ағ ам! Ол менің жалғ ыз ағ ам еді (С. Ерубаев). Бұ л топтағ ы сө йлемдердегі қ аратпа сө здер тың даушы 2-ші жақ немесе орындаушы 2-ші жақ та емес айтылыстың қ осымша мағ ынасын білдіріп, айтушы, жазушының кө ң іл-кү йі, сезімді білдіру жағ ы басым болып тұ р деуге болады. Адам тығ ырық қ а тірелгенде, айтарғ а сө з таппағ анда, қ ысылғ анда ауызғ а қ алып болып қ алғ ан сө здерді (Ей, алла-ай, қ ұ дайым-ай, тə ң ірім, жасағ ан алла, қ ұ діреті кү ш- ті қ ұ дай-ай т. б. ) айтатыны белгілі. Осындай қ аратпа сө здер қ азақ тіл білімінде кө ң іл-кү й одағ айлары 18 деп танылғ анымен, олар адамның танымы, дə стү рі, кө ң іл-кү йін білдірудің жеке ерекшелігі, халық тың наным-сенімі, тіршілік жағ дайымен байланысты қ аратпа сө здердің адам психологиясына ə бден ден- деп енуінің нə тижесінде, ауызғ а қ алып болып қ алыптасқ андығ ына байланысты болса керек. Қ аратпа сө здер халық тілінде дə стү р ретінде жалғ асып, қ оғ амдық ө згерістер кезінде жаң аланып (Сашенька, жолдастар, ə ріптестер), кейбірі қ олданыстан шығ умен қ атар (Ей, Бө кенші, Борсақ (ру атаулары), КССР! Мұ нша неткен керім едің! ), адамзаттың таным процесі дамып ө зге қ оғ амдық қ ұ рылым қ алыптасса да, этноерекшеліктің сақ талуы (қ ұ лыным, ботам, қ арғ ам, қ оң ыр қ озым), салт-дə стү р (ағ атай, тентек жан, Майраш), табыну (тə ң ірім, қ ұ дайым-ай, жасағ ан алла) т. б. ə рекеттердің тілде кө рініс тапқ андығ ы да кө ң іл аударады. Талданғ ан мысалдарды қ ортындылай отырып, қ азақ тіліндегі қ аратпа сө здерді тө мендегідей сипаттауғ а болады: 1. Айтылу мақ саты, субъекті мен қ атынасына қ арай: − сө йлемнің субъектісімен қ абаттаспай, белсенді тың даушы 2-ші жақ қ ызметін атқ арады; − сө йлемнің субъектісімен бірдей қ ызмет атқ арумен бірге, іс-ə рекетті орындаушы 2-ші жақ болып, қ абаттаса анық талушы қ ызметін атқ арады; − сө йлемнің субъектісімен бірдей қ ызмет атқ арып, атаулы сө йлемнің мағ ынасын білдіреді; − сө йлемнің субъектісіне еш байланыссыз, тек адамның кө ң іл-кү йі, эмоциясын білдіреді. 2. Айтылу бояуына қ арай мақ сатты (ə дейі біреудің назарын аудару ү шін адресатқ а бағ ытталғ ан) жə не мақ сатсыз (эмоцияғ а байланысты шошыну, шарасыздық тан айтылатын) қ аратпа сө здер деп те бө луге болады. Қ аратпа сө здердің жалқ ы есімдер мен жалпы есімдерден болатындығ ы, деректі жə не дерексіз қ ұ былысқ а қ аратыла айтылатындығ ы, одағ ай сө здермен де бірігіп жасалатындығ ы т. б. қ асиеттері тіл білімінде бұ рын да сө з болғ андығ ын ескере отырып, осы мақ алада олардың тек сө йлемдегі қ ызметі, синтаксистік жү гін салмақ тауғ а баса назар аударылды. Қ азақ тілінде бұ йрық ты сө йлемдер де қ аратпалық мə нді бойына сің іріп тұ рмай ма деген ой туындайды. Мысалы: а) Жұ батпаң дар! Ер адам от-жігерін Намысына жаниды жылағ анда (М. Шаханов). ə ) Қ ызуланба! Барар дейсің ол қ айда, Тек қ ұ штарлық болғ ай да... (М. Шаханов). б) Мə, жең дер! Талап-тү тіп жең дерші бұ л қ уарғ анды! Жабылың дар, мə, дейім! — деп, Абайғ а қ атты тө ніп жетіп келді (М. Ə уезов). в) Ей, тарқ ама тү ге! Тоқ та былай! — деп саң қ етіп, зілді бұ йрық берді. Осы мысалдардағ ы бұ йрық ты сө йлем қ аратпа сө здердің де жү гін арқ алап тұ р. Бұ л, біріншіден, бұ йрық 2-ші жақ қ а қ аратыла айтылатындығ ы (жіктік жалғ ауының 2-ші жақ тық мағ ынасы сө йлеуші тарапынан тың даушығ а алуан тү рлі мə нмен бағ ытталатындығ ы); екіншіден, поэтикалық тілдің ү немдік ерекшеліктерімен байланысты; ү шіншіден, тө л сө зді тиімді жеткізуге міндетті; тө ртіншіден, қ аратпа сө зсіз бұ йрық ты сө йлемдер жағ дайды динамикалық тү рде беру ү шін ұ тымды болғ анымен, тілдік факт ретінде де зерттеуді қ ажет етеді. Ал тө мендегі сө йлемдерде қ аратпа мə нінде тек қ ана жалқ ы немесе жалпы есімдер ғ ана емес, субстантивтенген басқ а сө з таптары да қ олданылып, олардың қ ұ рамы кү рделі болып келумен қ атар, мағ ынасы тура адресатқ а бағ ытталғ андығ ы (кө п шуылдақ, сендерге, сағ ан) байқ алады. а) Ə й, ө рекпіме демеп пе, кө п шуылдақ! (М. Ə уезов). ə ) Айттым сə лем, Қ аламқ ас, Сағ ан қ ұ рбан мал мен бас (Абай). б) Ақ, қ арамды тексермедің бе, ө ң шең қ ан жұ тқ ан, қ ара бет?! (М. Ə уезов). Сонымен, қ аратпа сө здер қ азақ тіл білімінде кө бінесе (А) тобындағ ы мысалдардың дең гейінде қ аралып келгені байқ алады. Олардың осы тə різді ерекшеліктері бұ л сө здерді жан-жақ ты, терең дете зерттеудің қ ажет екендігін кө рсетеді.

Осындай мысалдармен қ азақ тіліндегі қ аратпа сө здердің рө лі жоғ ары екенін білуімізге болады.

Қ орытындыда бұ л тарауда мынадай тұ жырымдарғ а келеміз.

Оқ шау сө здердің ішіндегі қ аратпалар субъектілік мә ні бар, алдымен адамның, келе- барлық жан-жануарлар, тіпті дерексіз заттардың да назарын аудару ү шін жұ мсалатыны, ө зіндік жаң ару, кө нелену процесі бар тарихи категория.

Қ аратпалардың ө зіндік сұ рағ ы, тұ лғ асы, ү ш жақ ты да жекеше, кө пше тү рде, нольдік, тү рлі морфологиялық тұ лғ аларда кездесетіні дә лелденді.

Қ аратпалар: қ аратпа сө з, қ аратпа сө з тіркесі, қ аратпа сө йлем болып болып, қ ала берді аралас қ аратпалар, айқ ындауышты қ аратпалар болып бө лінеді. Қ аратпа сө здер - ең кө п ә рі, ең ерте қ алыптасқ ан тү рі. Қ аратпа ретінде жұ мсалмайтын зат жоқ десе болғ андай. Олар жекеше, кө пше, тә уелдік жалғ ауларында кө біне зат есім, заттанғ ан сын есім, сан есім, есімдік, одағ ай, еліктеуіш сө з таптары, кей жеке сө здер арқ ылы жасалады. Олар негізгі тұ лғ ада да тү рлі морфологиялық ө згеріс арқ ылы да келе береді. Қ аратпа сө здер қ азақ жә не қ ытай тілдеріндегі алатын орнын, олардың зерттелу дең гейі мен қ олдану ретін білгендейміз. Теориялық кө зқ арастарды алатын болсақ, қ азақ тілінде қ аратпа сө здерге қ атты кө ң іл бө лінбеген болса, қ ытай тілі мамандары бұ л сұ рақ қ а баяғ ыдан жауап іздеп, жан-жақ ты зерттеген деп тұ жырым жасаймыз. Сонымен қ атар, қ ытай тілінде осындай қ аратпаларғ а сә йкес ү лкен сө здіктердің барына да кө зіміз жетті. Қ аратпа сө здер сө здігі туыстық жә не жалпығ а бірдей ә леуметтік қ аратпа сө здерді ажыратып береді. Қ аратпа сө здердің қ олданылуы мен олардың іс жү зінде қ алыптасатын мә селелеріне екінші тарауда тоқ талып ө теміз.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒