1. Сөз әдебі. Қазақ-қытай тілдеріндегі қаратпа сөздердің мағыналық-құрылымдық ерекшеліктері

Кіріспе

Тіл - ұ лт мә дениетінің қ айнар кө зі. Ә р халық тың ұ лттық дә стү рінің, сана-сезімінің, сө йлеу, ойлау тә сілінің, мінез-қ ұ лқ ының, мә дениеті мен ә дебиетінің айрық ша белгілері тіл арқ ылы бейнеленеді. Тіл - адамның ө мірлік қ ажетін ө тейтін қ атынас қ ұ ралы. Қ азақ тілі –ө те бай да кө ркем, иірімдері кө п кү рделі тіл. Тілімізде ойды айшық тап, кө ркемдеп жеткізудің амалдары ретінде тү рлі қ ұ ралдар қ олданылады. Олар ұ лттың сан ғ асырлық ө мірімен біте қ айнасып, бірге жасап келе жатқ ан мақ ал-мә тел, фразеологизмдер, нақ ыл сө здер, сонымен қ атар, ол – қ азақ халқ ының ырымдары мен тыйымдары болып табылады. Біз сө з еткелі отырғ ан қ азақ ырымдары мен тыйымдары халық тың ойлауын, сана-сезімін, наным-сенімін кө рсетумен қ атар, оның тұ рмыс-тіршілігі, ә дет-ғ ұ рпы, салт-дә стү рі, жө н-жоралғ ыларын танытатын бірден-бір қ ұ нды мұ ра, ұ рпақ тан-ұ рпақ қ а мирас болып қ алғ ан бағ а жетпес қ азына.

Қ азақ ырым-тыйымдарының тә рбиелік мә ні, педагогикалық қ ызметі осы кезге дейінгі ең бектерде, мақ алаларда айтылып жү р. Бірақ, біз осы зерттеуімізде ырым-тыйымдарды басқ а қ ырынан, жаң а аспектіде зеттеуді мақ сат етіп отырмыз. Қ азақ ырымдары мен тыйымдарының прагматикасы жә не сө йлем қ ұ рылымдары. Яғ ни, ү лкен екі бө лімнен тұ ратын бұ л ең бекте, бірінші бө лім ырым-тыймдардың коммуникативтік-дискурсивті прагматикасын анық тау, фреймдерін жеке-жеке топтау болса, екінші бө лім олардың сө йлем қ ұ рылымдарына арналғ ан.

Зерттеу жұ мысының ө зектілігі. Қ аратпа сө здер қ ытай-қ азақ тілдерінің қ ай-қ айсыснда да ө зіндік дара сипаты бар, ерекше, оқ шау сө з табы ретінде қ аралады. Оғ ан қ аратпа сө здерінің басқ а сө з таптарына ұ қ самайтын қ алыптасы жолдары, мағ ыналық -қ ұ рылымдық ерекшеліктері, сө йлем қ ұ рамындағ ы орны мен рө лі, қ олданылу икемділігі т. б. жақ тары себеп болғ ан. Диплом жұ мысында екі тілдегі қ аратпа сө здердің жоғ арыда аталғ ан ө зіндік ерекшеліктерін салғ астыра отырып, олардағ ы ортақ тық тарды тауып, ө згешеліктерді айқ ындауғ а, баса мә н берілді. Мү лде ұ қ самайтын екі жү йеге тә н тілдер бола тұ рса да, олардағ ы қ аратпа сө здердің пайда болуы мен қ олданылу жақ тарындағ ы ө згешеліктердің болуына қ арамастан, кө птеген ортақ тық тардың да барлығ ын байқ ауғ а болады.

Қ ытай-қ азақ тілдеріндегі қ аратпа сө здер ә р екі тілде ө з алдына жеке зерттеліп келсе де, қ азірге дейін оларды арнаулы салғ астыра зерттегенғ ылыми ең бек жоқ. Сондық тан бұ л тақ ырып кө лемінде салғ астыру зерттеу жү ргізу қ азақ -қ ытай тіл білімі ү шін кү н тә ртібіндегі ө зекті мә селе.

Екіншіден, қ аратпа сө здерді жан-жақ та зерттеу практикалық қ ытай тілі пә нін оқ ыту процесінде студенттердің қ аратпа сө здердің ерекшеліктерімен толық танысуы, жан-жақ ты тү сінік қ алыптастыруы ү шін қ ажет.

Ү шіншіден, біз диплом жұ мысын жазу барысында қ аратпа сө здер жө ніндегі қ ытай тілі мамандарының кө птеген зерттеу ең бектерін пайдаланып, оларды жү йелеп, негізгі кө зқ арастарды іріктеп алып, олардың ортақ жә не ө згеше жақ тарын саралап кө рсетуге кү ш салдық. Бұ л ғ ылыми ең бектер мен кө зқ арастар бұ дан кейінгі қ аратпа сө здерді зерттеушілер ү шін жә не осы сала бойынша жарық кө ретін оқ у қ ұ ралдары ү шін пайдалануғ а болатын қ ұ нды материал болмақ.

Қ ай ұ лт болмасын, ө зіне тә н ерекшелігі болады дедік, осығ ан орай қ азақ жә не қ ытай тілдеріндегі қ аратпалардың алатын орны қ андай, ұ қ састық тары мен айырмашылық тары бар ма, міне осындай сұ рақ тарғ а жауап іздейтін боламыз.

Зерттеу жұ мысының мақ саты: Қ ытай-қ азақ тіліндегі қ аратпа сө здерді салыстырып, жү йелі жә не кешенді зерттеу болып табылады. Қ ойылғ ан мақ саттарғ а жету ү шін тө мендегідей міндеттерді жү зеге асыруды кө здедік:

1. Қ аратпа сө здерді зерттеп, жан-жақ ты қ арастыру.

2. Қ аратпа сө здер тіл біліміндегі орнын анық тап, ашып кө рсету.

3. Қ аратпа сө здердің синтаксистік жү гін сараптау.

4. Қ ытай тіліндегі кү нделікті тұ рмыста қ олданылатын қ аратпа сө здердің рө лін айқ ындау.

5. Қ азақ жә не қ ытай тіліндегі туыстық атаулар, шақ ыруларды талдау

6. Екі тілдегі қ аратпа сө здерінің ұ қ састық тары мен айырмашылық тары ашып кө рсету.

Дипломдық жұ мыстың зерттеу нысаны: Қ ытай-қ азақ тілдеріндегі қ аратпа сө здер.

Зерттеу пә ні: Қ ытай-қ азақ тілдеріндегі қ аратпа сө здерінің ө зара ерекшеліктері.

Зерттелу дең гейі: Қ ытай жә не қ азақ тіліндегі қ аратпа сө здер ғ алымдардың ғ ылыми зерттеу назарында болды. Осы тақ ырып бойынша алуан тү рлі зерттеушілер тобын анық тауғ а болады. Соның ішінде қ ытай дереккө здері, қ азақ дереккө здері, т. б. дереккө здер. Алайда, зерттеу негізін кө бінесе қ ытай дереккө здері тобтары қ ұ райды. Қ ытай тілінің жіктеу проблемаларында қ аратпалардың қ азіргі заманғ ы мә селелер Цуй Силян, Яо Япин, Чэн Сунцэн, Жиго, Ху Минъян, Вэнь Юныпу жә не басқ а да кө птеген ғ алымдардың ең бектерінде кө теріледі. Мына кісілердің ең бектерінде сө йлеу мә нері яғ ни этикеті туралы мә селелер кө теріледі: У Юндэ, Ван Гошэн, Чэнь Цзяньмин Мм, Жиго, Чжу Ваньцзин жә не т. б. Туыстық айналымы жә не олардың ерекшеліктері Чэнь Юемина, Цзя Яньдэ, Ти Юншуня жә не т. б. ең бектерінде сипатталады. Қ ытай тіліндегі жекелеген қ аратпалар мына кісілердің зерттеулерінде бар: Чжу Ваньцзин, Хуан Наньсун, Ти Юншун, Син Фуи, Би Цайдэ, Бао Янь жә не т. б. Ерекшеліктері жә не жазбалар ақ параты Лун Цзяньго, Цзян Тэнчжо, Лю Шэхуй, Ли Вэйсюн жә не т. б. ең бектерінен кө рінеді. Салғ астырмалы талдау туыстық ө тініштерін қ ытай, ағ ылшын, француз жә не орыс тілдерінде арналатын мақ алалар Цзя Яньдэ деген кісі ең бегінде айтылады. Сонымен қ атар отандық зерттеушілер ішінде қ аратпа сө здер туралы М. Томанов пен Т. Сайрамбаев " Қ азақ тіліндегі қ аратпалар" атты методикалық оқ улығ ында біздің тақ ырыбымызғ а сай мә ліметтер табылды. Қ азақ тілінде жарық кө рген А. Байтұ рсынов, С. Аманжолов, Н. Сауранбаев, Х. Арғ ынов, М. Бимағ анбетов, М. Балақ аев, Р. Сыздық ова, Ш. Сарыбаев, Р. Ә міров, М. Томанов ең бектері қ арастырылғ ан.

Зерттеу жұ мысының ғ ылыми жаң алығ ы: Қ ытай жә не қ азақ тіліндегі қ аратпа сө здердің салыстырып, зерттеуге талпыныс жасалғ аны анық талды. Қ ытай жә не қ азақ тіліндегі қ аратпа сө здер ерекшелігін кешенді тү рде аса кү рделі зерттеуді қ ажет етеді. Себебі оның зерттелу кезінде толық қ анды жоғ ары дең гейде қ арастырылмады. Қ азіргі таң да осы тақ ырыпта жаң аша кө зқ арастар талданып, ғ ылыми айналымғ а соң ғ ы кезең дегі тың мә ліметтер енгізілді.

Диплом жұ мысының ә дістемелік жә не теориялық негізі зерттеу жә не ғ ылыми талдаудың барысында қ ытай-қ азақ тілдеріндегі қ аратпа сө здердің тіл біліміндегі сипаттау, талдау, салғ астыру ә дістері болып табылады.

Оның ішінде жү йелі қ ұ рылымдық талдау маң ызы зор, ол қ андай да бір дамып келе жатқ ан қ ұ былысты қ ажетті қ ұ рылымы мен функционалдық маң ызы бар белгілі бір жү йе ретінде қ арастыруғ а мү мкіндік береді. Сонымен қ атар, дипломдық жұ мысындағ ы нақ ты ә дістер: мә селелі, салыстырмалы, логикалық, т. б. ә дістер қ олданылды.

Салғ астырмалы ә діс қ ытай жә не қ азақ тіліндегі қ аратпа сө здердің ө зіне тә н ө згешелігін анық тауғ а кө мектеседі.

Тақ ырыпта берілген қ ытай-қ азақ тіліндегі қ аратпа сө здерді қ арастыру ү шін бұ л дипломдық жұ мыста бірнеше теориялар пайдаланылды, дә лірек айтқ анда А. Байтұ рсынов, С. Аманжолов, Н. Сауранбаев, Х. Арғ ынов, М. Бимағ анбетов, М. Балақ аев, Р. Сыздық ова, Ш. Сарыбаев, Р. Ә міров, М. Томановтың теориялары. Соның ішінде бірнеше теорияны атап ө тсек, С. Аманжолов, А. Ә білқ аевтың тұ жырымдары бойынша, бір, я бірнеше адамның назарын аудару ү шін қ олданылатын сө зді қ аратпа сө здер деп анық тама берген.

Диплом жұ мысының теориялық жә не практикалық маң ызы. Дипломдық жұ мысының қ орытындылары қ ытай жә не қ азақ тіліндегі қ аратпа сө здер зерттеу жұ мыстары жә не осы бағ ытта жалғ астырушылар ү шін ө те маң ызды. Диплом жұ мысының нә тижелері қ аратпа сө здер бойынша зерттеулер барысында пайдалануғ а болады.

Диплом жұ мысының нә тижелері негізінде қ ытай жә не қ азақ тіліндегі қ аратпа сө здердің ерекшеліктерін қ арастыруғ а болады. Ал ғ ылыми-теориялық тұ рғ ыдан қ арастырсақ, ең бек бізге қ аратпа сө здерді терең ірек тү сінуге мү мкіндік береді. Қ арастырылып отырғ ан қ аратпа сө здер туралы тіл білімі бойынша оқ у қ ұ ралдарын дайындап жазу кезінде пайдалануғ а болады.

Диплом жұ мысының қ ұ рылымы: жұ мыскіріспе, екі тарау жә не қ орытындыдан тұ рады. Жұ мыс соң ында пайдаланғ ан ә дебиеттер тізімі берілген.

1. Сө з ә дебі. Қ азақ -қ ытай тілдеріндегі қ аратпа сө здердің мағ ыналық -қ ұ рылымдық ерекшеліктері

12 3 4 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒