Александр Иванович Куприн 27 страница

Тө шке аштан соң ө йгә ә ти кешенең ниндидер танышлары килә. Курыкмасыннар ө чен, аларны ишек тө бе бү лмә сендә ү к фил турында кисә теп куялар. Кунаклар бу хә бә рне баштарак ышанмыйчарак кабул итә лә р, ә мма ашау бү лмә сендә тере филне кү реп, тизрә к ишеккә таба чигенә башлыйлар.

— Курыкмагыз, ул акыллы фил! — ди кыз, аларны юатырга тырышып.

Лә кин танышлар тизрә к кунак бү лмә сенә чыгарга ашыгалар һ ә м бер биш-алты минуттан инде бө тенлә й китеп тә баралар.

Кич җ итә. Караң гы тө шә. Кызга йокларга вакыт. Ә мма аны ә ле һ аман фил яныннан алып китеп булмый. Ахырда ул шул утырган җ ирендә йоклап ук китә, һ ә м аны, йоклаган хә лендә кулга кү тә реп, балалар бү лмә сенә илтеп яткыралар. Ул хә тта ү зен ничек чишендергә ннә рен дә сизми.

Бу тө нне Надя тө шендә Томмины кү рә. Кыз, имеш, Томмига ө йлә нгә н, аларның бик кү п балалары — кечкенә фил балалары булган, имеш. Тө нлә белә н торган җ иренә — зверинецка кайтып кунган Томми да тө шендә сө йкемле, мө лаем кызчыкны кү реп ята. Аның тө шенә шулай ук җ илә к-җ имешле һ ә м чиклә век кушып пешерелгә н кү мә члә р — капка зурлыгындагы тә мле кү мә члә р дә керә...

Иртә н Надя бө тенлә й кө лә ч, шат йө з белә н уяна һ ә м, ә ү вә лге сә ламә т вакытларындагыча, тү земсез каты тавышы белә н бө тен ө й эчен яң гыратып:

— Сө т бирегез! — дип кычкырып җ ибә рә.

Бу тавышны ишеткә ч, ә ни кеше, шатлыгыннан чукы- на-чукына, йокы бү лмә сеннә н йө гереп килеп җ итә.

Лә кин кызчык шундук кичә ге хә ллә рне исенә тө шерә дә:

— Ә фил кайда? — дип сорый.

Кызга филнең ү з эшлә ре белә н ө енә кайтып китү е турында ә йтә лә р; аның . анда кечкенә балалары бар, аларны озак ялгыз калдырып китә ргә ярамый, дилә р; киткә ндә фил Надяга сә лам ә йтергә кушты һ ә м терелеп җ иткә ч тә ү зенә кунакка килергә чакырды, дилә р.

Надя хә йлә кә р генә елмаеп куя һ ә м:

— Томмига ә йтегез, мин инде терелеп җ иттем! — ди.

ЭТ БӘ ХЕТЕ

Сентябрьнең ямьле бер 'кө нендә, иртә нге сә гать алты-җ иделә рдә, яшь ярымлык пойнтер Джек — коң - гырт-сары йонлы, озын колаклы, шат кү ң елле, чая бер эт — кухарка Аннушкага ияреп, базарга юнә лде. Базар юлын яхшы белгә нлектә н, ул тротуар бү кә ннә рен иснм- иони гел алдан чабып барды. Урам чатларында ул беразга гына тукталып кала, артына борылып карый да, кухарканың йө зендә һ ә м хә рә кә тлә рендә хуплау кү реп, тә вә ккә л кыяфә ттә тагын алга таба чабарга тотына иде.

Колбаса сатыла торган таныш кибет янына җ иткә ч тә ул, гадә тенчә, артына борылып карады һ ә м, Аннушка кү ренмә гә ч, бик аптырап калды. Джек кирегә таба шундый элдертеп алып китте, кызу чабудан хә тта аның сул колагы эчке ягы белә н тышка кайтарылды. Янә шә - дә ге урам чатында да Аннушка кү ренмә де. Шуннан соң Джек аны исе белә н табарга булды һ ә м туктады да, сизгер юеш борынын ашыкмыйча гына тө рле якка борып йө ртә -йө ртә, Аннушка кү лмә геннә н таралырга тиешле шакшы кухня исе белә н кер сабыны исен эзлә ргә тотынды. Лә кин шул чакны Джек яныннан шыш- тырдавык кү лмә к итә ге белә н аның янтыгына орынып, ниндидер бер ханым узып китте һ ә м ү зе артыннан һ авада кытай хушбуеның сасы исен аң кытып калдырды. Ачуыннан Джек хә тта бршын як-якка чайкап, каты итеп тө чкереп куйды: хә зер инде Аннушканың таныш исен берничек тә табып булмаячак иде.

Шулай да пойнтер хә срә тлә неп торырга уйламады. Шә һ ә рн^ ул яхшы белә һ ә м ү з ө йлә ренә мә шә катьсез генә кайтып җ итә чә генә һ ич шиклә нми иде. Моның ө че'н аң а иң элек колбаса кибетенә, аннан яшелчә кибетенә каДә р барырга кирә к; аннары подвалыннан кө йгә ң

майның тә мле хуш исе аң кып торган зур соры йорт яның а җ итә сең дә сулга борыласың — һ ә м Джек ү з урамнарына килә дә чыга. Лә кин < бу юлы Джек ө йгә кайтырга ашыкмады. Кө н бик матур, аяз; ү тә кү ренмә ле саф, чиста, дымсу һ авада кө зге иртә нең барлык хуШ ислә ре гадә ттә н тыш (бер ачыклык 'белә н аң кып, борынга (бә реп тора иде. Юеш (борын тишеклә рен дерелдә теп һ ә м шома койрыгын таяктай туры сузып, почта яныннан ашыкмыйча гына юртып 'барганда, Джек ү з-ү зенә ышаныч белә н ә йтеп куйды: менә монда бер минут чамасы гына элек карт дог — гадә ттә солы боткасы белә н туена торган зур гә ү дә ле, соры йонлы эт тукталган булырга тиеш.

Чыннан да, берә р йө з адым китү гә Джек ул соры йонлы догның ү зен дә кү реп алды. Колаклары кисеп кыскартылган һ ә м муенына кыршылып беткә н киң каеш муенчак салынган 1бу дог эре бер кыяфә ттә каядыр юртып кына китеп бара иде.

Карт дог Джекны кү реп туктады да аң а таба яны белә н борылып басты. Джек исә тә вә ккә л тө стә койрыгын һ авага чө еп җ ибә рде, аны тә гә рмә члә ндерде дә таныш булмаган эткә таба акрын гына якынлаша башлады. Шул ук вакытта ул ү зе кү злә ре белә н догка тү гел, ә бө тенлә й читкә карагандай итә иде. Соры дог, ү з нә ү бә тендә, шулай ук койрыгын һ авага чө йде һ ә м ак тешлә рен ыржайтты. Аннары алар икесе дә, тамакларына нә рсә дер тыгылгандай тончыга-тончыга, берьюлы ырылдап куйдылар һ ә м танауларын читкә бордылар.

«Ә гә р дә ул минем намускамы, тә рбияле башка пойнтерлар намусынамы тиярдә й берә р мә схә рә ле сү з ә йтә калса, мин шундук аның сул як янтыгына барып ябышачакмын, — дип уйлады Джек. — Дог, ә лбә ттә, миң а караганда кө члерә к, ә мма ул ахмак һ ә м ү шә н хә рә кә тле. Ә нә бит, тинтә к, яны белә н баскан да ү зенең сул флангысын һ ө җ ү м ө чен ачык калдырганын бө тенлә й абайламый да тора».

I Шул вакыт кинә т... Ниндидер аң лап булмастай һ ә м бө тенлә й диярлек гайре табигый бер нә рсә булды бу. Соры дог кө тмә гә ндә гө рселдә п аркасына капланып тө ште, һ ә м ниндидер кү згә кү ренмә гә н бер кө ч аны тротуардан урам уртасына таба сө йрә п китте. Шуның артыннан ук шул ук кү згә кү ренмә гә н кө ч гаҗ ә плә неп катып торган Джекның да муенына килеп сарылды һ ә м ныгытып кысып алды... Джек, алгы тә пилә рен җ иргә терә п, ярсып-ярсып башын чайкарга тотынды. Ә мма ә леге кү згә кү ренми торган «нә рсә » аның муенын шундый китереп кысты, коң гырт-сары пойнтер шундук һ ушыннан язды.

-Джек кысан бер тимер читлек эчендә һ ушына килде; читлек, ү зенең начар ныгытылган тимерлә ре белә н шал- тырый-шалтырый, таш юлдан чайкалып бара иде. Джек, борыны белә н иснә нә торгач, бу читлекнең инде кү п еллар буе олы һ ә м кече яшьтә ге тө рле нә сел этлә ре ө чен ябылу урыны булып хезмә т иткә нлеген аң лап алды. Читлекнең алгы башында, кузлада, йө злә рендә бернинди ө мет нуры калмаган ике дә һ шә тле адә м утыра иде.

Читлек эчендә инде шактый кү п эт халкы җ ыелган иде. Иң элек Джек теге — ү зе белә н ә лерә к кенә чак ачуланышмый калган соры йонлы карт догны кү реп алды. Дог читлекнең ике тимер аратасына борынын тыккан да кызганыч тавыш белә н чинап-чинап куя; шул ук вакытта аның гә ү дә се арба чайкалган кө йгә аллы- артлы туктаусыз тирбә леп бара иде. Читлекнең урта бер җ ирендә, идә ндә, ревматизмлы ал аяклары ө стенә акыллы танавын куеп, карт ак пудель сузылып яткан; аның йонын, арсланга охшасын ө чен, тез турыларына һ ә м койрыгы очына пумала сыман чуклар калдырып, кыркып-шомартып бетергә ннә р. Пудель ү зенең хә зерге хә лен, кү рә сең, фә лсә фи бер ныклык белә н кичерә, һ ә м ә гә р дә ара-тирә авыр сулап, кашларын сикерткә лә п куймаса, аны йоклаган дип уйларга мө мкин булыр иде. Аның янә шә сенә озын, нә зек аяклы, очлы борынлы, шома йонлы мә һ абә т левретка утырган; иртә нге салкыннан һ ә м коты алынудан аның бө Тён тә не дер-дер калтырана. Вакыт-вакыт ул авызын зур итеп ача да, телен кө пшә лә ндереп, озак кына иснә неп тора һ ә м озын, нечкә тавыш белә н чинап ала... Читлекнең арткы ө лешенә якынрак җ ирдә исә, ян рә шә ткә гә бө тен гә ү дә се белә н елышып, җ ирә н тү шле һ ә м җ ирә н кашлы, ә мма калган барлык җ ирен тоташ кара йон каплаган такса эте яткан. Ул ү з хә ленә ә ле булса гаҗ ә плә неп бетә алмый иде бугай; шуң амыдыр, аның кыска кә кре аяклары, крокодилныкыдай шыксыз озын гә ү дә се һ ә м идә нгә тия язып салынып торган салпы колаклары белә н җ итди танабы бу минутта гадә ттә н тыш кө лке бер кыяфә ттә кү ренә иде.

Азмы-кү пме югары җ ә мгыять вә киллә ре булып саналырдай бу этлә рдә н тыш читлектә тагын ике гади йорт эте дә ’бар иде. Аларның беренчесе куе җ ирә н йонлы бер эт булып, аның тырпайган тузгак койрыгы 9 лы саны сыман бө гелеп-бө терелеп тора иде. Гадә ттә һ ә р урында Бутон дип аталып йө ргә н тү бә н холыклы, талымсыз йорт этлә ре токымыннан иде ул. Бу эт читлеккә барысыннан да алдан килеп элә ккә н иде; һ ә м ул, ү зенең тоткынлык хә ленә инде тә мам кү негеп җ итеп, хә зер кем белә н булса да берә р кызыклы ә ң гә мә куертып җ ибә рергә җ ай чыгуын гына кө тә иде, кү рә сең. ЧитЛектә ге соң гы эт исә бө тенлә й диярлек кү ренми иде; ул иң караң гы почмакка кереп поскан да бө гә рлә неп яткан иде. Юлның -юл буе ул бер генә мә ртйбә дә урыныннан кымшанып карамады диярлек; бары бер тапкыр гына, ү з янына Джек якынлашкач кына, яткан җ иреннә н кисә к кү тә релеп, ачулы ырылдап куйды. Аның бу кыланышы очраклы рә вештә бергә туры килгә н шушы этлә рнең барысында да шундук кө чле нә фрә т уятты. Беренчедә н, ә леге этнең шә мә хә тө се җ ирә ндерде аларны. Шә мә хә тө окә аны эшкә баручы малярлар ә ртиле буяп киткә н иде. Икенчедә н, аның йоны ү рә тырпаеп тора, җ итмә сә — оеш-оеш булып тырпаеп тора иде. Ө ченчедә н, ул бик ачулы, ач, тә вә ккә л һ ә м гаять кө чле эт иде, кү рә сең; аның бу холкы ү зенә якынлаша башлаган Джекка каршы бө тен арык гә ү дә се белә н талпынып куюында бигрә к тә ачык кү ренде.

Читлек халкы бер чирек сә гать чамасы тын гына барды. Тормышның телә сә нинди кыен хә ллә рендә дә җ орлык сә лә тен югалтмый торган Джек, ниһ аять, кыланчыкланып ә йтеп куйды:

— Маҗ арабыз болай кызыклы гына башлана кебек. Белә се иде, бу джентльменнар беренче тукталышны кайда ясарлар икә н?

Карт пудельгә коң гырт пойнтерның кыланчыкланып сө йлә нү е ошап җ итмә де. Ул Джекка таба акрын гына башын борды да кырыс бер кө лемсерә ү белә н аның сү зен бү лде;

— Бик белергә телә сә гез, ә йтә алам, егеткә й. Джентльменнар тукталышны сугымханә дә ясаячаклар.

— Ничек дидегез?! Кыен булмаса кабатлагызчы...

ишетеп җ иткермә дем, — дип мыгырданды Джек, куркуыннан аяк буыннары калтырый башлап; һ ә м ул шундук идә нгә чү кте.

— Ә йе, сугымханә дә туктаячаклар, — дип кабатлады пудель, баягыча кырыс тавыш белә н һ ә м танавын янә читкә борды.

— Гафу итегез... шулай да мин сезне аң лап бетермә дем... Сугымханә... Нинди нә рсә соң ул? Шуны аң латып бирә алмнссызмы?

Пудель дә шмә де. Ә мма левретка белә н такса да Джекның ү тенечен куә тлә гә ч, ул, ханымнар алдында ихтирамсыз булып кү ренү дә н куркып, сугымханә нең нә рсә икә нлеген аң латып бирү не кирә к тапты.

— Сугымханә дип, хө рмә тле mesdames, һ ә р яктан койма белә н ә йлә ндереп ялынган зур бер ишегалдын ә йтә лә р, — диде ул, — Койманың башында буйдан-буйга очлы кадаклйр тырпаеп тора. Урамда тотып алынган этлә рне шунда илтеп ябалар. Ү з гомеремдә миң а сугымханә дә ө ч тапкыр булырга туры килде.

Шуд чакны караң гы почмактан кемнең дер:

— Исең киткә н икә н! Минем инде анда җ иденче тапкыр баруым! -—дигә н карылдык тавышы ишетелеп китте.

Бу, һ ичшиксез, шә мә хә эт тавышы иде. Шыксыз, алама бер килмешә кнең шулай тә кә ллефсез рә вештә сү згә тыгылуы затлы җ ә мгыятьне уң айсызлый калды, шуң а, кү рә кү пчелек шә мә хә этнең бу сү злә рен бө тенлә й ишетмә мешкә салынды. Бары тик Бутон гына, ү зендә ге лакейлык дә ртен тыя алмыйча, һ аваланып, шә мә - ' хә эткә: •

— Зинһ ар, сорамаган чакта сү згә тыгылмагыз! — дип җ икеренеп куйды һ ә м шундук ү зе, ярдә м’ сорагандай, эре кыяфә тле соры догның , кырыс кү злә ренә тү бә нчелек белә н карап алды.

— Мин анда инде ө ч тапкыр булдым, — диде пудель, ө зелгә н сү зен дә вам итеп, — лә кин ө ч тапкырында да. мине аннан хуҗ ам килеп алды (сезгә ә йтсә м ә йтим: мин циркта хезмә т итә м, шуң а кү рә хуҗ ам мине бик кадерлә п асрый)... Менә шул, mesdames, сугымханә дигә н ә леге кү ң елсез җ ирдә кайчакны ике йө з — ө ч йө з эт берьюлы җ ыела...

— Ә йтегез ә ле, анда тә рбияле этлә р булгалыймы соң? — дип сорады Левретка, кыланчыкланып.

— Булгалый. Безне бик аз һ ә м ифрат та начар ашаталар иде. Вакыт-вакыт тоткыннардан берә рсе каядыр китеп югала да, шул чакта безгә шулпа...

Ә йтә се сү зенең тә эсирен кө чә йтү ө чен, пудель беравык тынып торды, аннары читлектә ге һ ә ркемгә кү з йө ртеп чыкты да ясалма бер салкын канлылык белә н:

—... эт ите салып пешерелгә н шулпа ашаталар иде, — дип ө стә п куйды.

'Пудельнең соң гы сү злә ре коточкыч тә эсир ясады һ ә м кү ң еллә рдә ярсулы нә фрә т дулкыны кузгатты.

— Шайтан алгыры! Нинди тү бә нлек, нинди кабахә тлек! — дип кычкырды Джек.

— Кү ң елем болгана... мин хә зер һ ушымнан язып егылам, — диде левретка, телен кө чкә ә йлә ндереп.

— Котчыккыч бит бу... котчыккыч! — диде такса, ың гырашып.

— Мин һ ә рвакыт ә йтә килдем: кешедә н дә ә шә ке җ ан иясе юк! —диде соры дог, ү залдына мыгырданып.

Бутон исә авыр сулап, кө рсенеп:

— Нинди коточкыч ү лем! — дип куйды.

Бары шә мә хә этнең тавышы гына караң гы почмактан шомлы бер мыскыллау булып яң гырады:

— Чебеш ите ашап ү скә н ханымнар ө чен эт ите, бә лкем, беркадә р катырак та булып тоелыр тоелуын, шулай да мин ә леге эт ите салып пешерелгә н шулпаны да... алай артык яманламас идем.

Карт пудель, шә мә хә этнең мыскыллы искә рмә сенә игътибар бирмә стә н, сү зен дә вам итте:

— Соң ыннан мин хуҗ амның сө йлә нү еннә н аң лап калдым: безнең ә леге һ ә лак булган иптә шлә ребезнең тирелә ре хатын-кыз перчаткалары тегү ө чен киткә н, ди. Лә кин — ү зегезне нык тотыгыз, mesdames, — хикмә т анда гына да тү гел. Перчатканың кү не йомшак һ ә м нә фис булсын ө чен тирене эттә н терелә й тунап алалар икә н.

Пудельнең сү злә рен ачыргаланып кычкырган нә ф- ⁴ рә тле авазлар кү меп китте:

— Нинди кешелексезлек!

— Нинди тү бә нлек!

— Акылга сыймаслык вә хшилек бу!

— О, тә ң рем, ү зең сакла!

— Палачлар!..

— Юк, палачтан да яманраклар!..

Кыска бу ярсудан соң тимер читлектә яң адан киеренке һ ә м моң су бер тынлык урнашты, һ ә ркем, ү зенең ничек терелә й туналуын кү з алдына китереп, кү ң еленнә н коточкыч уйлар кичерде.

' — Ә фә нделә р, кешелә рнең шул хурлыклы коллыгыннан мә ң гегә котылу ө чен дө ньяда шулай ук бернин-. ди дә нә тиҗ ә ле чара юк микә нни соң, ә? — дип кычкырды Джек,. ү ртә леп.

— Ягез, булмаса, шул чараны безгә кү рсә теп бирегез, — диде карт пудель, мыскыллы кө лемсерә п.

Этлә р уйга калдылар.

— Кешелә рнең берсен-бер калдырмыйча тешлә ргә, талап бетерергә кирә к — шуның белә н вә ссә лам! — дип куйды дог, зә һ ә рлә неп, калын тавыш белә н.

— Дө рес, иң кулай чара шул булыр, — диде Бутон, ялагай кыяфә ттә догның сү зен куә тлә п. — Ичмасам, курка торган булырлар.

— Алай дисез... тешлә п-талап бетерергә дисез... яхшы, — диде карт пудель моң а каршы. — Ә сез, хө рмә тле ә фә ндем, каеш чыбыркы турында ни ә йтерсез икә н? Аны татып караганыгыз бармы?

- — һ м... — диде дог, йө ткеренгә лә п.

— һ м... — дип куйды Бутон да, ялагайланып.

— Юк, ә фә нделә р, мин сезгә дө ресен ә йтим алайса: кешелә ргә каршы кө рә шү турында безнең арада сү з дә булырга мө мкин тү гел. Дө ньяның ачысын-тө чесен кү п татырга туры килде миң а, шуң а кү рә тормышны яхшы белә м дип ә йтә алам... Мисал ө чен, ә йтик, иң гади нә рсә лә рне — оя, чылбыр, чыбыркы һ ә м борынчыкны гына алыйк. Боларның һ ә ммә се дә сезгә яхшы таныштыр дип уйлыйм, шулаймы, ә фә нделә р?.. Ярый, фараз итик: кайчан да булса без шушы кү ң елсез ә йберлә рдә н котылу чарасын да таптык, ди. Ә мма кеше дигә нең ул богаулар урынына тагын да камилрә к башка тө рле буйсындыру коралы уйлап чыгармас дип кем ә йтә ала? Андый коралны ул һ ичшиксез уйлап чыгарачак. Ү зегез карап багыгыз: бер-берсен буйсындыру ө чен кешелә р ә нә нинди генә оялар, богаулар, борынчыклар уйлап чыгармыйлар! Юк, ә фә нделә р, аларга буйсынудан башка чара юк безгә, ә йтә се сү зем шул. Табигать законы бу, ә фә нделә р!

— Башлады инде фә лсә фә сатарга, — диде такса, Джекның колагына пышылДап'. — Картларның шуЛ ү гет- нә сихә тлә рен җ енем сө йми.

— Хак сү з ә йтә сез, mademoiselle, — диде Джек, тә кә ллефле кыяфә ттә койрыгын болгап.

Соры дог ү зенең борыны тө бендә очып йө ргә н чебенне һ ап итеп явызына аулап алды да еламсык, кү ң елсез тавыш белә н:

— Эх, эт тормышы!.. — дип куйды.

— Шулай да гаделлек дигә н нә рсә кайда соң монда? — диде кинә т моң арчы сү згә катышмый барган левретка. — Менә сез, пудель ә фә нде... гафу итегез, исемегезне белмим...

— Арто, эквилибристика профессоры, мин сезне тың лыйм, — диде пудель, тү бә нчелек белә н башын иеп.

— Менә сез, профессор ә фә нде, тә җ рибә ле эт булсагыз кирә к... галимлегегез турында ә йтеп тә тормыйм инде... сез миң а ә йтегез ә ле: кайда соң монда гаделлек дигә н нә рсә? Кешелә рнең шундый вә хшилә рчә ө стенлек итү лә ренә нә рсә сә бә п? Шулай ук алар бездә н лаек- лырак, яхшырак җ ан иялә ремени?..

— Бездә н лаеклырак, яхшырак тү гел, сө екле туташ, ә бә лки бездә н кодрә тлерә к һ ә м акыллырак җ ан иялә ре, — диде Арто, кө енеч белә н. — О! мин бик яхшы бе- лә м ул ике аяклы җ анварларның холкын... Беренчедә н, алар гаять комсыз хайваннар; бу мә сьә лә дә дө ньяда бер генә эт тә алар белә н тиң лә шә алмый. Аларда или, ит һ ә м су шулкадә р кү п, ул кадә р азык белә н алар гомерлә ре буе тук яши алган булырлар иде. Ә мма аларның уннан бер ө леше генә тук яши, чө нки бу уннан бер ө леш дигә не бө тен азык-тө лекне ү з кулына тартып алган да ү зе ашап бетерә алмый, ә калган кү пчелек кешене ач яшә ргә мә җ бү р итә. йә, ү зегез ә йтеп карагыз, тук эт ү зенең кү ршесенә кимерелгә н сө яктә н ө леш чыгармас идемени?

— Чыгарыр иде, ә лбә ттә, чыгарыр иде, — дип килештелә р тың лаучылар.

— һ м! — дип куйды дог, шө бһ ә белә н.

— Аннан соң кешелә р бик явызлар. Мә хә ббә т аркасында, кө нлә шү яки ү члек аркасында бер этнең икенче этне ү тергә нен кайчан кү ргә негез бар? Ара-тирә без тешлә шкә либез — анысы гадел эш. Лә кин безнең беркайчан да бер-беребезне ү терешкә небез юк.

— Чыннан да шулай бит, — диделә р тың лаучылар, карт пудельнең сү зен җ ө плә п.

— Тагын ә йтегез ә ле миң а, — дип сү зен дә вам итте пудель, — бер этнең икенче этне саф һ ава сулаудан яисә этлә р бә хете хакында хө р фикер йө ртү дә н тыйганы бармыни? Ә кешелә р моны адым саен эшли торалар!

— Шайтан алгыры! —дип куйды соры дог, тә эсирлә неп.

— Йомгак сү зе итеп шуны да ә йтим: кешелә р һ ә м« мә се дә ике йө зле, ' ялганчы, миһ ербансыз, аларда кунакчыллыкның ә сә ре дә юк... Шулай булса да кешелә р хакимлек итә лә р һ ә м моннан соң да хакимлек итә чә клә р, чө нки... чө нки дө ньясы шулай корылган. Аларның хакимлегеннә н котылу мө мкин тү гел... Эт гомере, эт бә хете бө тенлә е белә н алар кулында. Хә зерге хә лдә безнең һ ә ркайсыбыз, игелекле хуҗ асы булган һ ә рбер эт, ү зенең язмышына шө кер итә ргә тиеш. Бер-беребезнең итен ашаудан һ ә м соң ыннан терелә й туналудан безне фә кать хуҗ а кеше генә коткара ала. •

Профессорның сү злә реннә н соң читлек халкын ө метсезлек билә п алды. Башка бү тә н беркем дә авыз ачып сү з ә йтергә телә мә де, һ ә ммә се дә, арба чайкалган кө йгә ава-тү нә, моң су кыяфә ттә юлларын дә вам иттелә р. Дог ә ледә н-ә ле кызганыч тавыш белә н чинап куя, ә аның янә шә сенә елышкан Бутон ә крен генә аң а кушылып улап бара иде.

Тиздә н этлә р экипажның комлы юлдан барганлыгын аң лап алдылар. Тагын дү рт-биш минуттан читлекле арба, киң капка аша ү теп, биек койма белә н тотып алынган зур, иркен ишегалдына килеп керде. Койма башында кү п санлы кадаклар тырпаеп тора иде. Ишегалдында койрыкларын тү бә н салындырып, боек кыяфә тле, арык гә ү дә ле,, шакшы йонлы йө з илле-ике йө з баш тоткын этлә р ө ере каң гырып йө ри иде.

Менә читлекнең ишеге ачылды. Яна килгә н җ иде эт җ иргә тө ште дә, эчке бер инстинкт омтылышына буйсынып, бер урынга ө елеште.

Шул чакны пудель ү зенең артында кемнең дер:

— Эй, карагыз ә ле, исемегез ничек ә ле... эй, сез, профессор!.. — днп дә шкә н мыскыллы тавышын ишетте.

Пудель артына борылып карады: аның алдында, мә схә рә ле кыяфә ттә авызын җ ырып, ә леге шә мә хә эт басып тора иде.

— Лх, борчымагыз ә ле, зинһ ар, — диде карт пудель, ачулы ырылдап.

— Гафу итегез, профессор, минем бер генә сү зем бар... Сез менә тегендә, читлектә чакта, бик тә акыллы сү злә р сө йлә дегез, шулай да бер ялгыш, фикер ә йттегез шикелле... Ә йе, бер ялгыш фикер ә йттегез.

— Бә йлә нмә гез дим ич инде, шайтан алгыры! ~Нин- ди ялгыш фикер ул тагын? ~~

— Соң, теге, эт бә хете мә сьә лә сендә... Телисезме, мин сезгә хә зер эт бә хетенең кем кулында булуын кү рсә теп бирә м, ә?

һ ә м кинә т шә мә хә эт, койрыгын сузып, колакларын шә мрә йтеп, кү з иярмә стә й тизлек белә н шундый элдертеп алып китте, карт профессор гаҗ ә плә нү дә н баскан урынында катты да калды. «Тотыгыз аны! Тот! » — дип кычкырып җ ибә рделә р сакчылар, шә мә хә эт артыннан ташланып.

⇐ Предыдущая 19 20 21 22 23 24 25 262728 Следующая ⇒