1 Юка сукно. 3 страница

Ө йдә гелә р ә ле бар да йоклыйлар, шуң а кү рә хез[††]

* Кешедә н алдап-елдап ә йбер алучылар, ялганчылар.

24
мә тчелә рдә н сорамый хә лем юк иде. Ахырда Василийга мең -мең антлар иттем, тик минем антка ул бер тамчы да ышанмады, мин моны аның чыраеннан кү рдем, тик болай гына, мине яратып һ ә м изгелегемне исендә тотып кына минем ө чен извозчикка тү лә де. Шулай итеп ул тойгы җ илгә очты. Бү тә ннә р белә н чиркә ү гә причасти-е эчә ргә барам дип җ ыена башлап та, киемем ү згә ртеп тегелмә гә нне кү ргә ч, ә ллә ничаклы гө наһ сү з ә йтеп ташладым. Башка кием киеп чиркә ү гә барганда, уйларым ничектер ашыгып ага, ү земнең яхшы якларыма бер генә дә ышанычым калмаган иде инде.

IX бү лек

ИМТИХАНГА Ә ЗЕРЛӘ НҮ

Изге пә нҗ ешә мбе кө нне папа, сең елем, Катенька һ ә м Мими авылга киттелә р дә, ә бинең зур ө ендә Володя, мин һ ә м St. - Jé rô me’ гына торып калдык. Теге, тә ү бә иткә н һ ә м монастырьга барган кө ндә булган эчке кичерешлә рем онытылып бетте, алар- цан кү ң елгә якын бер истә лек кенә калды, ә ле анысы да иректә яшә ү тә эсирендә юкка чыга барды.

дип язылган дә фтә рне дә бү тә н караламалар белә н бергә яшереп куйдым. Дө ньяның барлык очракларына да кагыйдә лә р тө зеп, шуннан чыгып кына эш итә ргә -мө мкин, дигә н фикер миң а ошады, артык гади, шул ук вакытта бө ек фикер булып та кү ренде, һ ә м мин аны ничек кенә булса да гамә лгә ашырырга уйладым, тик аны шундук эшлә ргә кирә клеген тагын хә теремнә н чыгардым, икенче бер вакытка калдырдым. Шул вакыт башыма килгә н һ ә р фикер минем кагыйдә лә рем һ ә м вазифаларымның берә р бү легенә: я туганнарга, я ү земә, я ходайга булган мө нә сә бә ткә туры килеп торуы һ ә рхә лдә сө ендерде. Ү земә ү зем: «Вакыт

җ иткә ч, менә бу фикерне һ ә м бу ә йбер турында ул вакыт башыма килә чә к бик кү п фикерлә рне шунда кертермен», —дидем. Инде мин ү з-ү земнә н еш кына: мин кайчан яхшырак һ ә м хаклырак идем, кеше акылының чиксез кодрә тенә ышангандамы, ә ллә инде менә хә зер, ү сү кө чен җ уеп, кеше акылының кө ченә һ ә м ә һ ә миятенә шиклә неп карагандамы, дип сорыйм, лә кин һ ич анык җ авап таба алмыйм.

Ү земне иректә сизү һ ә м нидер кө ткә н язгы тойгы ■ (бу турыда сө йлә гә н идем инде) мине ә йтеп бетергесез нык дулкынландырды, һ ә м мин ү з-ү земне кулда тота алмадым, шуң а кү рә имтиханга рә тлә п ә зерлә неп булмады. Кайчагында иртә н шулай класс бү лмә сендә ә зерлә неп утырасың, ә ле ике соравын укымаган фә ннә н иртә гә имтихан икә нен, шуң а кү рә эшкә, тотынырга кирә клеген дә белә сең, лә кин тә рә зә дә н кинә т язгы һ ава бә реп керә дә хә зер ү к бер ә йберне хә терең ә тө шерә седер кебек тоела, китап тоткан кулларың салынып тө шә лә р, аяклар ү злә реннә н-ү злә ре хә рә кә ткә килә лә р, ишекле-тү рле йө рергә тотыналар, берә рсе пружинаны кысып машинаны ходка җ ибә ргә ндә гедә й, башың җ иң е- лә еп, тө рле-тө рле кү ң елле хыяллар гаҗ ә еп тиз чагыла ■ башлый, менә инде ялт-йолт ү теп кенә тора. Сизелми генә бер сә гать тә узып китә, ике дә уза, Яисә шулай укып утырасың, укый торган нә рсә ң ә мең бә ла белә н ■ бө тен игътибарың ны юнә лтә сең, кинә т коридордан хатын-кыз килгә не, кү лмә к кыштырдаганы ишетелә дә — башың да берни калмый, коридорда ә бинең горничные Гашадан башка кеше була алмасын тә гаен белсә ң дә, урының да һ ич утырып калырмын димә. «Ә бә лкем, улдыр? Бә лкем, менә хә зер башланып китар? Ә соң ычкындырсам? » дигә н уй башың а килә дә, ' коридорга атылып чыгасың, Гаша икә нен кү рә сең; тик аннан соң инде бик озак вакыт башың ны эшкә җ игә алмыйсың. Пружина кысыла да яң адан шайтан-ширем башлана. Я булмаса кич белә н берү зең шә м яндырып бү лмә ң дә утырасың; кинә т шә мнең маен агызырга яки урындыкка җ айлабрак утырырга телә п бер генә секундка китаптан аерыласың: ишек һ ә м почмакларның дө м-караң гы булып торганын кү реп аласың, ө й эче тынып калганны ишетә сең дә — укудан туктап тынлыкка колак салмый, караң гы бү лмә нең ачык ишегеннә н кү ренеп торган караң гылык эченә карамый һ ә м озак кына бер дә кым« шанмыйча утырмый яисә аска тө шеп буш бү лмә лә рне айкамый тү зә алмыйсың. Шулай ук кичлә рен зур залда шә м яндырып ялгыз утырган Гатаның, фортепьянода ике бармагы белә н генә «Сандугач»ны уйнавын шыпырт кына тың лап утыра торган идем. Ә инде айлы тө ннә рдә, караватымнан торып, ө й тү рендә ге бакчага караган тә рә зә тө бенә барып ятмый булдыра алмый идем; ятам да Шапошников ө енең ай яктырткан тү бә сенә, чиркә ү нең тө з манарасына һ ә м бакча сукмагына коймадан һ ә м куактан тө шкә н кү лә гә лә ргә озаклап карап ятам, аннары иртә гесен сә гать унда кө чкә уянам.

Менә шуң а кү рә дә шул, ә гә р яныма укытучылар килеп йө рмә сә, St. -Jé rô me ара-тирә телә р-телә мә с салпы якка салам кыстырмаса, барыннан да битә р дустым Нехлюдов алдында уң ган егет булып кү ренә сем/ягъни имтиханны отличнога бирә сем (аның уенча, бу бик ә һ ә миятле нә рсә иде) килмә сә, язгы ямьлелек һ ә м иректә булу аркасында мин белгә немне дә онытып бетергә н булыр идем, һ ич кенә дә имтихан бирә алмаган, булыр идем.

X б ү л е к

ТАРИХТАН ИМТИХАН

16 нчы апрельдә университетның зур залына беренче мә ртә бә аяк, бастым. Мине монда St. -Jé rô njg алып килде, без аның белә н ү зебезнең шактый купшы фаэтоныбызга утырып килдек. Мин ү з гомеремдә беренче тапкыр фрак киеп алдым, ө стемә кигә нем эчке кү лмә гемә һ ә м оекка хә тле иң яң асы, иң ә йбә те иде. Швейцар аскы катта шинелемне салдыргач, кө язлегем

ө чен бераз оялып та куйдым. Лә кин паркет идә нле, яп- якты, шыгрым тулы залга аяк басуым булды, гимназист формалары һ ә м фраклар кигә н йө здә н артык егетне (аларның кайсы берсе минем якка салкын караш таш-< лады), аргы башта зур креслоларда утыручы һ ә м ө стә ллә р тирә сендә йө ренеп торучы тә кә ббер профессорларны кү рү гә, барысының да кү зе миндә генә булыр дип ө метлә нү ем шундук сү релде; ө йдә чагында Ла, хә тта монда аскы катта да, мин бит ү зем телә п шулай матур киенмә дем, дигә н тө с белә н йө ргә н идем — залга кергә ч бө тенлә й югалып калдым, кү ң елем тө ште, кимсенеп куйдым. Тик инде бар кешедә н аерылып иң арттагы эскә миядә утыручы, карт булмаса да, чә че агарып бетә язган, бигрә к алама киенгә н бер ә фә ндене кү ргә ч кенә, бераз җ ан керде. Аның янына барып утырдым да имтиханга килгә н яшьлә рне караштыра һ ә м уйлана башладым. Монда тө рле халык бар иде, ә мма алар барысы да, минем ул вакыттагы аң лавымча, ө ч тө ргә бү ленә лә р иде.

Минем шикелле ү к, имтихан бирергә гувернерынамы, ә тисенә ме ияреп килү челә р бар иде, болар арасында мин гувернер Фрост белә н килгә н кече Ивинны, карт ■ ә тисе белә н килгә н Илинька Грапны кү реп алдым. Моның ишелә рнең барысының да ияклә ренә тө к чыккан, ө слә ренә кү лмә к-манишка кигә ннә р, алар шыпырт утыралар, ө йдә н алып килгә н китап-дә фтә рлә рен актармыйлар, профессорларга һ ә м имтихан ө стә ллә ренә шү рлә брә к караганнары кү ренеп тора. Имтихан бирү челә рнең икенче тө ре гимназист формалары кигә н, кү бесе ияклә ренә пә ке тидерергә ө лгергә н егетлә р. Аларның кү пче- »ч^еге ү зара танышлар булып, ₁ кычкырып сө йлә шә лә р, профессорларны исемнә ре белә н атыйлар, шундук утырып сорауларны ә зерлилә р, бер-берсенә дә фтә рлә рен бирешә лә р, эскә миялә р аша атлап чыгалар, астан пирожок, бутербродлар алып менә лә р һ ә м шундук, башларын бераз аска ия тө шеп, ашап та алалар. Ниһ аять ө ченче тө р имтихан тотучылар — кайберсе фрак, ә кү бесе манишкасыз гына сюртук кигә н картаеп беткә н кешелә р иде. Алар ә ллә ни кү п булмыйча, җ итди кыяфә т белә н берә н-сә рә н утыралар, чырайлары бик караң гы кү ренә. Теге, мине ү земнә н начаррак киенгә н булуы белә н юаткан кеше дә шул соң гылар рә тенә керә иде. Ул иелгә н килеш ике кулы белә н дә башына таянып китап укып утыра, бармак араларыннан тырпайган ярым чал чә члә ре кү ренә иде. Ул миң а елтыр кү злә ре, белә н яратмыйчарак кына кү тә релеп карады да тө ксе итеп кашларын җ ыерды һ ә м, якынрак килмә сен дип миң а таба каешланып беткә н терсә ген чыгарып куйды’ 1 имназистлар, киресенчә, шомарган халык булганга мин алардан бераз шү рлә брә к тә тордым. Берсе кулыма китап тоттырып: «Ә нә тегең ә р бирегез», диде, икенчесе алдымнан узып барышлый: «Шуннан ү тим ә ле, туганкай», —диде; ө ченчесе, рә тлә р аша атлап чыкканда, җ илкә мә таянды, ә йтерсең мин аң а җ ансыз ә йбер инде. Болар бар да миң а кыргый кү ренде, бер дә ошамады; мин ү з-ү земне ул гимназистлардан ә йтеп бетергесез ө стен санадым һ ә м, минем белә н ү з кешелә рчә кыланырга тиеш тү геллә р, дип уйладым. Менә фамилиялә рне ә йтеп чакыра башладылар; гимназистлар кыю-кыю чыгып, барысы да диярлек ә йбә т җ авап бирә лә р һ ә м урыннарына кире килгә ндә йө злә ре кө лә ч була; безнең халык шү рли тө шә, җ авапны да начаррак бирә бугай. Картлардан бер ишесе бик шә п ж. 'а. вап бирсә, икенчелә ре юньлә п сө йли дә алмый иде. Семенов фамилиясе чыккач, елтыр кү зле, чал чә чле кү ршем, мине этә -тө ртә, аякларым аша атлап чыкты да ө стә лгә таба юнә лде. Профессорларның чыраена караганда ул бик тә яхшо! һ ә м кыю җ авап бирде. Ү з урынына килгә ч, ул, билгесен дә белешеп тормыйча, дә фтә рлә рен алып чыгып китте. Фамилиялә рне кычкыручының тавышын ишетү гә, мин инде берничә мә ртә бә сискә неп алган идем, тик алфавит тә ртибендә тө зелгә н исемлек буенча К. хә рефенә башланучы фамилиялә рне чакырсалар да, миң а чират җ итмә гә н иде ә ле. Кө тмә гә ндә профессорлар утырган почмактан кайсының дыр: «Иконин, Итеньев», —дип кычкырганы ишетелде. Арка буыннарым кымырҗ ып куйды.

Тирә -ягымда:

— Кайсыгызны чакыралар? Кайсыгыз Бартеньев? — диештелә р. _ , „ .

Минем артта басып торган озын буйлы, алсу битле гимназист:

— Иконин, бар, сине чакыралар; Бартеньев, Мор- деньев кайсыгыз соң? — диде.

St. -Jé rô me:

— Сезгә, — дип куйды.

— Минем фамилиям Иртеньев, —> дидем мин алсу битле гимназистка. — Иртеньев диделә рмени?

— Ә йе инде; нишлә п чыкмыйсыз?.. Кара, нинди тә кә ббер! — дип ө стә де ул акрын гына, ә мма аның ни ә йткә нен мин урынымнан чыгып барышлый ишетеп алдым. Миннә н алда Иконин атлый. Озын буйлы, егерме биш яшьлә рдә ге бу егет ө ченче тө ргә, картлар рә тенә

керә иде. Аның ө стендә куе яшел тө стә ге тап-< гар фрак белә н зә ң гә р атлас галстук иде, галстук ө стенә, җ илкә сенә a la мужик итеп таралган озын аксыл чә че тө шеп тора. Аның кыяфә те эскә миядә чагында ук кү земә чалынган иде. Ул шактый матур, сө йлә мчә к кеше иде. Аның бугаз турысында сә ер булып ү сеп утырган җ ирә н тө клә ре һ ә м тагын да сә еррә к гадә те — бертуктаусыз жилет тө ймә лә рен чишеп, кү лмә к аша кү крә ген кашу гадә те мине барыннан да битә р гаҗ ә плә ндерде.

Иконин белә н без ө стә л каршысына килеп туктадык, ө стә л артында ө ч профессор утыра иде, аларның берсе дә безнең сә ламне алмады. Яшь профессор билетларны уен карталарын буташтырган сыман буташтырып тора; икенче профессор, кү крә генә йолдыз кадаганы, ашыгып- ашыгып Бө ек Карл турында сө йлә ү че һ ә м сү з саен «менә » дип кабатлаучы гимназистка текә лгә н; ө ченчесе, кү злек кигә н карт, башын аска иеп кү злек ө стеннә н генә безгә карап алды да билетларны кү рсә тте. Мин тоеп тордым: аның карашы Иконин белә н икебезгә берьюлы юнә лгә н иде, һ ә м аң а безнең кай җ иребездер (бә лкем, Иконинның җ ирә н тө клә редер) ошамады, югыйсә, тагын икебезгә берьюлы караган кө е, тизрә к билет алырга кушып баш какмас иде. Безнең сә ламебезне алмауларына да, ү земне Иконин белә н янә шә куеп имтихан тотучылар дип кенә карауларына да, Иконинның җ ирә н тө клә ре аркасында алдан ук ү земнә н ө мет ө зү лә ренә дә тә мам гайрә тем чикте. Бернинди куркусыз билетны алдым да җ авап бирергә ә зерлә ндем, лә кин профессор кү з карашы белә н генә Иконинга ымлады. Билетымны укып чыктым: белгә н ә йберлә р иде, шуң а кү рә, тыныч кына чират кө теп, кү з алдымда нә рсә лә р эшлә нгә нне кү зә тергә керештем. Иконин бер дә шү рлә мә де, билет алырга кирә геннә н артык кыю, ничектер бө тен гә ү дә се белә н янтайды, аннары чә чен артка ташлады һ ә м билетына язганны шытырдатып укып чыкты. Мин инде аны сө йлә ргә тотына дип торам, ул авызын ачкан гына иде, йолдыз таккан профессор, . гимназистны мактап билге куйгач, Иконинга кү тә релеп карады. Иконинның хә теренә нидер тө ште, ахры, туктап калды’ Гомуми тынлык бер-ике минутка сузылды.

Я, — дип куйды кү злекле профессор.

Иконин авызын ачты да тагын тынды.

— Бер сез генә тү гел бит. Сө йлисезме, юкмы? -=• диде яшь профессор, ә мма Иконин аң а борылып та карамады. Ул, билетка текә лгә н кө е, дә шми-тынмый тора бирде. Кү злекле профессор аң а кү злек аша да, кү злек ө стеннә н дә һ ә м кү злексез дә карап алды, чө нки шул арада ул кү злеген салып, пыяласын сө ртергә һ ә м яң адан кияргә ө лгерде. Иконинның авызыннан бер сү з чыкмады. Кинә т аның йө зендә елмаю чагылды, ул чә чен артка ташлады, яң адан бө тен гә ү дә се белә н ө стә лгә таба янтаеп билетын куйды, профессорларны берә м- берә м кү здә н кичерде, аннары миң а карап алды, борылды һ ә м нык-нык атлап, кулларын селкә -селкә китеп барды. Профессорлар бер-беренә карашып куйдылар.

—. Менә сиң а асыл кош! ■ == диде яшь профессор. —[7] Своекоштный *, имеш!

Мин ө стә лгә якынрак елыштым, лә кин профессорлар пышылдап кына диярлек сө йлә шү лә рен дә вам иттелә р, ә йтерсең лә карашларында мин юк идем. Ул чагында мин: профессорларның ө чесен дә, бу егет белерме икә н, ничегрә к җ авап бирер икә н, дигә н уй бик нык борчый, тик алар гамьсез булып, мине кү рмә гә н булып кыланалар гына, дип уйлыйдыр идем.

Кү злекле профессор бер дә исе китмичә генә миң а сө йлә ргә кушкач, мин аның кү злә ренә туры карадым да шулай минем алда кү з буяп маташуына оялып куйдым һ ә м башта беравык тотлыгып тордым: бераздан җ иң ел генә сө йлә п алып киттем дә, соравым рус тарихыннан булганга (мин рус тарихын бик нык белә идем), искиткеч оста йомгакладым, хә тта ү земнең Иконин тү гел икә немне һ ә м мине аның белә н бутарга ярамаганны профессорларга кү рсә тә сем килеп, тагы бер билет алырга рө хсә т сорадым.. Тик профессор, башын кагыпз «Яхшы», —диде һ ә м журналга нидер билгелә де. ^ Урыныма кайтуга, гимназистлар миң а бишле куйганны ә йттелә р. Каян барысын да белеп бетерә торганнардыр шулар -— алла белсен.

XI б ү л е к

МАТЕМАТИКАДАН ИМТИХАН

Калган имтиханнарда минем инде

ү зем белә н таныш булырга лаек санамаган Граптан һ ә м ни ө чендер миннә н читлә шеп йө ргә н Ивиинан тыш яң а та- к \ нышларым да бар иде. Кайберлә ре инде минем белә н исә нлә шеп йө ри башлады- и! ^лаР- ^{Иконин хә тта}> мине кү ргә ч, шатлан-

ffijW I гандай булды һ ә м миң а тарихны яң адан

Мл I бирә чә ген, тарих профессорының ү зенә

«■ О' каныккйн булуын, ү ткә н ел да саташ-

№ тырганын ә йтте. Минем белә н бер фада' I шК культетка, математика факультетына

LJ керү че Семенов имтиханнар беткә нче

Математика имтиханына мин гадә ттә гедә н элегрә к килдем. Фә нне ярыйсы гына ү злә штерсә м дә, алгебрадан ничектер укытучыга ә йтми калдырган, бө тенлә й белмә гә н ике сорау бар иде. Ә легедә й хә теремдә, тоташтырмалар теориясе белә н Ньютон биномы. Арткы эскә миягә утырдым да ү земә таныш булмаган ике сорауны караштыра башладым, тик шау-шулы җ ирдә ә зерлә нергә ө йрә нмә гә нлек һ ә м вакыт җ итмә ячә ген сизеп тору укыганымны аң ларга ирек бирмә де.

гел кеше белә н аралашмады, чигә сенә таянып, чә члә ренә бармакларын батырып бер ялгызы дә шми-тынмый утырды. Ул имтиханны бик шә п биреп, икенче булып бара, алдынгылык исә беренче гимназия гимназистында иде. Анысы озын чандыр гә ү дә ле, чем-кара чә чле, чырайсыз бер егет иде, кара галстук бә йлә гә н, ә маң гае бетчә белә н тулган иде. Куллары нә зек һ ә м кып-кызыл, бармаклары гаҗ ә п озын, тырнакларын кимереп бетергә н, шуң а кү рә бармак очларына җ еп ураган кебек иде. Болар бар да миң а ә йтеп бетергесез ошады, мин, алдынгы гимназист нә къ менә шундый булырга да тиеш, дип уйладым.. Егетлә р белә н ул башкалар шикелле ү к сө йлә ште, аның белә н хә тта мин дә таныштым, шулай да миң а аның аяк атлавында, ирен кыймылдатуында, һ ә м кара кү злә рендә ниндидер бер гаҗ ә еп нә рсә, магнит бар кебек, тоелды.

— Менә ич ул, монда кил. Нехлюдов, — дигә н таныш тавыш ишеттем.

Борылып карасам — Володя белә н Дмитрий. Икесе дә сюртукларын җ илбә гә җ ибә ргә ннә р, кулларын селкә - селкә эскә миялә р арасыннан миң а таба атлыйлар. Икенче курс студентлары булгач, университетта ү з ө йлә рендә ге шикелле йө рилә р. Аларның җ илбә гә җ ибә ргә н сюртуклары гына да безнең ишелә ргә мыскыллы карауларын кү рсә тә, кө нлә шү һ ә м хө рмә т уята иде. Шунда утырганнар минем икенче курстагы ике студент белә н таныш икә немне кү реп торалар, дип уйлавы ә йтеп бетергесез рә хә т иде, шуң а кү рә мин аларны каршылап урынымнан торырга ашыктым.

Володя ү зенең ө стенлегең сиздерми кала алмады.

— Эх син, хә срә тле баш! — диде ул. — Нә рсә, бирмә дең мени ә ле?

Юк.

« Нә рсә укыйсың? Ә зерлә нмә дең мени?

Ике сорауны рә тлә п белмим. Менә шул җ ире аң лашылмый.

— Кайсы? Бусымы? — диде Володя һ ә м миң а Ньютон биномын аң латырга кереште. Лә кин тиз һ ә м буталчык аң латканга, минем кү злә ремнә н ү зенең белү енә шиклә неп караганны сизеп, Дмитрийга таба борылды, аның кү злә реннә н дә шуны ук кү рде бугай, кып- кызыл булды, шулай да нә рсә дер сө йлә вен дә вам итте, ә мин берни аң ламый утырдым.

Дмитрий профессорлар ягына кү з ташлап алды да:

— Володя, тукта ә ле. Ө лгереп булса, ү зем аң латыйм ә ле, — дип яныма утырды.

Николенька, сезгз1

3 В- 356

Дустымның миң а иң ошаган, ү з-ү зеннә н канә гать һ ә м сабыр чагы икә ң ен шунда гына абайладым. Ул математиканы яхшы белә һ ә м аң лаешлы сө йли иде, шуң а кү рә сорауны миң а шундый итеп аң латып бирде, ә ле дә булса хә терлим. Ә мма аның беренче сорауны аң латып бетерү е булды St. -Jé rô me пышылдап кына: «a vous, Nicolas! »¹, — диде, һ ә м мин, икенче сорауны ө йрә нмә гә н килеш, Иконинга иярдем. Ө стә л янында ике профессор утыра, гимназист кара такта алдына баскан иде. Профессор инде: «Җ итә р», — диде, безгә билет алырга кушты, ә гимназист аның саен кыюланып, акбуры

белә н тактага шак-шок бә рә -бә рә, ниндидер. формула чыгаруында булды. «Тоташтырмалар теориясе булса, нишлә рмен! »*—дип уйладым мин кисеп куйган кә газьлә рнең йомшак ө еменнә н калтыраган бармакларым белә н билет алганда. Иконин исә ү ткә н имтихандагы шикелле ү к, бө тен гә ү дә се белә н чайкалып, сайлап-ни- теп тормыйча, иң ө стә ге билетны алды, аң а кү з тө шерде дә кашларын җ ыерды.

■ Гел шундый нә рсә элә гә! дип мыгырданды ул. Мин ү земнекенә кү з салдым.

Я раббем! Тоташтырмалар теориясе!..

Иконин:

> — Сезнеке нинди? —< дип сорады.

Мин кү рсә ттем. _t

- Мин аны белә м, — диде ул.

— Алышабызмы?

Иконин пышылдап кына:

— Юк, барыбер, ' минем кә еф юграк ә ле, — дияргә генә ө лгергә н иде, профессор безне тактага чакырды.

«Бар да бетте! дип уйладым мин. — Имтиханны искиткеч шә п бирергә уйлап та, Икониннан да битә р хур булам икә н». Ә мма Иконин кисә к кенә профессорның кү з алдында миң а таба борылды да, билетымны кулымнан тартып алып, миң а' ү зенекен бирде. Мин билетка карадым: Ньютон биномы.

Профессор карт кеше тү гел, акыллы, кү ркә м чырайлы, бигрә к тә маң гаеның ташып торган аскы ө леше аң а шундый тө с бирә иде.

« Ә фә нделә р, сез нигә билетларыгызны алмаштырасыз? диде ул.

Иконин аптырап калмады

Юк, ул миң а ү зенекен карарга гына биреп торган иде, профессор ә фә нде, — диде, һ ә м яң адан профессор ә фә нде дигә не аның шунда ә йткә н соң гы сү зе булды; бу юлы да, минем яннан ү тешли, профессорларга, аннары миң а карап алды, елмайды да: «Кайгырган юк ә ле! »—« дигә н тө с белә н җ илкә лә рен сикертеп куйды. (Иконин- ның имтиханга ө ченче ел йө рү ен мин - соң ыннан белдем. )

Ә ле генә ә зерлә гә н соравыма гаҗ ә п яхшы җ авап бирдем, профессор ү земә хә тта: талә п ителг, ә ннә н кү п артык, диеп бишле куйды.

XII б ү л е к

ЛАТИН ТЕЛЕННӘ Н ИМТИХАН

_ Латин теленә җ иткә нче бар да яхшы бар- ды. Яң агын бә йлә п йө рү че гимназист беренче, Семенов икенче, мин ө ченче идем. Мин инде чынлап торып, яшь кенә булсам да, мин сезгә Шһ Ж/ ^ни житте кеше тү гел дип уйлап, кә прә я дә Г, ik башладым.

! I Беренче имтихан кө неннә н башлап латин

I г теле профессоры турында зур бер курку белә н 4 г сө йлилә р иде, аны яшьлә рнең, бигрә к тә свое-

II коштныйларның һ ә лакә теннә н лә ззә т табучы бер аждаһ а дип сө йлә делә р, җ итмә сә тагын латинча яки грекча гына сө йлә шә икә н, диделә р. Мине латин теленә St. -Jé rô me ө йрә ткә н иде, ул бераз юатып килде; ү земә калса, Цицеронны ^{^[8]} лексиконсыз тә рҗ емә итә алгач, Горацийның ^{^[9]} берничә одасын белгә ч, Цумптны^{^[10]} бик шә п ү злә штергә ч, башкалардан начар хә зерлә нмә гә нмендер тө сле тоелган иде дә соң, бө тенлә й кө тмә гә н нә рсә килеп чыкты шул. Иртә дә н бирле миннә н алда чыгучыларның һ ә лакә те турында гына сө йлә делә р: (тегең ә р нуль, моң а берле куйган, бусын эт итеп сү ккә н, куып чыгарырга телә гә н һ. б., һ. б. Бары Семенов белә н беренче гимназист кына элеккечә тыныч чыктылар һ ә м һ ә р икесе бишле алып шул ук тыныч кыяфә т белә н урыннарына килеп утырдылар. Минем инде Иконин белә н бергә чакырылгач ук ө метем ө зелде. Куркыныч профессор берү зе утыра иде. Ул кечкенә, ябык гә ү дә ле, гаҗ ә п уйчан сап-сары чырайлы, майлаган озын чә чле бер кеше иде.

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒