3. Әдебиет сабақтарында көркем шығармамен жұмыс істеу кезеңдері

Ә дебиетті оқ ыту кө ркем шығ арманы оқ удан басталады. Кө ркем туындыны оқ уда мә нерлеп оқ у, ә р сө зді айқ ын, тү сінікті оқ у, жинақ ы оқ у, дауыс естілімінің де ашық болуы талап етіледі. Оқ ушыны кө ркем мә тіннің оқ у тү рлеріне дағ дыландыру керек. Кө ркем мә тінді оқ у тү рлерін жіктеп ажыратамыз:

1) кө ркем мә тіндегі жазушы ойын мұ ғ алім кө мегімен аң ғ ара оқ у. Оның мә н-мағ ынасын тұ шына, тү сіне оқ у. Қ иын, тү сініксіз образды, айшық ты сө здерді ұ ғ ына оқ у, яғ ни лингвистикалық тү сіндірмелі оқ у;

2) таң дап оқ у. Белгілі мақ сатпен қ ойылғ ан сұ рақ тарғ а жауап іздеп, тіл кө ркемдігін дә лелдеу, портрет, пейзаж, образды табу;

3) іштен оқ у немесе ө здік оқ у. Іштен оқ удың оқ ушыны жеке, ө з бетімен жұ мыс істеуге баулудағ ы маң ызы ерекше зор. Ойлану, ө з бетімен іздену, жауап табу, дербес белсенділігін арттырудағ ы іштен оқ удың атқ арар рө лінің ерекше екендігі;

4) рө лге бө ліп оқ у. Рө лге бө ліп оқ у таным белсенділігі, қ ызығ ушылығ ын арттыруда, қ абілеттерін дамытуда, сабақ тың эмоциялық, психологиялық мә нін нә рлендіруде пайдалы;

5) хормен оқ у. Оқ у техникасын жетілдіру, мә нерлі, айқ ын оқ у, кө ркем мә тінмен жұ мыс істеуге баулу бү кіл сынып оқ ушыларын кө ркем оқ уғ а ұ йымдастыруда тиімді;

6) ұ жымдық оқ у. Ә сіресе, даралап оқ ытуда тиімді. Оқ у техникасына, мә нерлеп оқ уына қ арай, оқ ушыларды топқ а бө ле отырып, мұ ғ алім ұ жымдық оқ уды тиімді ұ йымдастырса, кө ркем мә тінді тез мең гертуге ық пал жасайды, мә тінді оқ уғ а деген оқ ушы ынтасын арттыруғ а ә сер етеді;

7) жұ птық оқ у. Жұ птық оқ удың тиімділігі, біріншіден ө з беттерімен оқ у техникасын жетілдіру дағ дыларын дамытады, екіншіден ұ қ ыпты тың дай білуге, бір-бірінің жұ мысына талдау жасай білуге икемдейді;

8) мә нерлеп оқ у. Мә нерлеп оқ у-ә дебиетті оқ ытудың басты ә дістемелерінің бірі. Мә нерлеп оқ удың мақ саты:

а) оқ ушыларғ а кө ркем туындының эмоциялық -эстетикалық ә серін сезіндіру;

ә ) кө ркем мә тінге жан беру, ә р сө здің мә ні мен мағ ынасын, сө з бояуларының нақ ышын сезе білу;

в)кө ркем мә тіндегі айтар ой мен поэтикалық кө ркемдікті ө здеріне болжату, тү сіндіру, мә тінді талдау дағ дыларын дамыту.

Кө ркем мә тінді талдау шығ армашылық жұ мыстарды талап етеді. Кө ркем мә тінді оқ ыту мен талдауда оқ ушының мә тін мазмұ нын мең геруіне кө ң іл бө лу керек. Кө ркем шығ арманы оқ ығ анда, оқ ушылардың ол туралы ө зіндік ә сері, пікірі туындайды. Оқ ушылардың зейіні, есте сақ тау, қ абылдау қ асиеттеріне қ арай мұ ғ алім мә тінді тұ тастай емес, ең негізгі басты мә селелерін ғ ана мазмұ ндатып, оны мең геруді одан ә рі жалғ астырғ аны тиімді болады. Ү зіндіні мазмұ ндағ анда, оқ ушыларды мү мкіндігінше жазушы тілімен мазмұ ндатуғ а икемдеу керек

Кө ркем шығ арманы талдаудың ғ ылыми жү йесін жасағ ан ә діскер ғ алымдар: Ә. Қ оң ыратбаев, Ә. Кө шімбаев, Ә. Дайырова, Т. Ақ шолақ ов, т. б. Кө рнекті ә діскер, ғ алым Тө леутай Ақ шолақ ов кө ркем шығ арманы талдау мә селесіне таза ә деби — эстетикалық жолмен қ арауды ұ сынды ».

Кө ркем шығ армаларды оқ ытудың тиімді де ө німді жолдарын іздеудегі ә йгілі ұ стаз, ә діскер Қ анипа Омарғ алиқ ызы Бітібаеваның ең бегі зор. Ә діскер ұ стаздың қ аламынан М. Ә уезов шығ армашылығ ын оқ ыту мә селесіне байланысты ү ш кітап жазылғ ан. «Оқ улық та… талдаудың бір тү рі-образдық талдау жү йесі негізге алынғ ан». Кө ркем шығ арманы талдау жү йесі, ең алдымен алдымен кө ркем туындыда жазылғ ан, баяндалғ ан оқ иғ алардың тарихи негізіне назар аудартады. Мұ ғ алімнің тү сіндірме ә ң гімелерінен кейін, мә тінді мә нерлеп оқ ып, мазмұ нымен танысу, мә тінді бө лшектерге бө ліп, ат қ ою, ә р бө ліміне жоспар қ ұ ру, қ ұ рылғ ан жоспар бойынша тірек сө здерді қ олданып мазмұ ндату, шығ арманың басталуы, шығ арма ішіндегі уақ иғ алардың байланысы, уақ иғ аның шарық тау шегі, шешімі айқ ындалады. Ә р шығ армадағ ы адам тағ дыры жеке кейіпкерлер арқ ылы пайымдалып, іс-қ имылы, мінезі, қ ылығ ы, ә рекеті айқ ындала тү седі. Кейіпкерді танытатын, айқ ындап, даралап беретін негізгі элементтер: портрет, іс-қ имыл ә рекеті, тілдік кө рінісі, кө ркемдік детальдар, суреттеме, кейіпкерлер диалогы, жанама сипаттамалар, кейіпкердің ө зара қ арым-қ атынасы, қ ақ тығ ысы, кү ресі т. б. Кейіпкерді талдап, тану барысында оқ ушы кө ркем шығ армадағ ы кейіпкердің жү йесін нақ тылайды, ө зара байланысын, жазушының ә р кейіпкерге қ андай сипаттама бергенін, портретін, кейіпкерлердің диалогтары арқ ылы олардың мінезін ерекшелеп айқ ындап, негізгі орталық тұ лғ аны анық тайды (4, 62 бет).

Емтихан билеті № 27

⇐ Предыдущая 40 41 42 43 444546 47 48 49 Следующая ⇒