![]()
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Нәтижесін талдау.. 4. «Стресс тесті»Нә тижесін талдау. Дау-дамайдағ ы мінез-қ ұ лық тың 5 тү рінің кө рсеткіштері 0 мен 12 баллдың аралығ ында ауытқ ып тұ рады. Дау-дамай кезінде осы аталғ ан 5 тү рінің элементтерін бір-бірімен ұ штастырып пайдаланғ ан стратегия тиімді болады. Олардың ә рқ айсысы 5-тен 7 баллғ а дейінгі аралық та болғ аны қ арым-қ атынаста сыйысымдылық, тіл табысқ ыштық білдіруге негіз бола алады. Егер мінез-қ ұ лық тың бір тү рі бойынша жинағ ан баллдарың ыз 5-тен тө мен, ал басқ алары 7 баллдан жоғ ары болса (барлық баллдың қ осындысы 30-ғ а тең ) - сіздің кө рсететін мінез-қ ұ лқ ың ыз тиімділіктен алыс. Ө з мінез-қ ұ лқ ың ыздың тиімділігін арттыру ү шін барлық бес тактиканың кө рсеткіштері 5-7 аралығ ындағ ы ұ пайларды жинағ аны дұ рыс, яғ ни жоғ ары ұ пайдағ ы мінез-қ ұ лық ты азырақ қ олданып, тө мен ұ пай жинайтындарын кө бірек қ олданғ ан дұ рыс болады. Дау-дамай мә селесін зерттеуші мамандар осы 5 тактиканы: бә секелестік, тіл табысушылық, ынтымақ тастық, жалтарушылық жә не жол берушілікті шеберлікпен қ олдана білу шытырман жағ дайды болдырмаудың негізгі шарты деп есептейді. 4. «Стресс тесті» Мақ саты: оқ ушының стреске берілгіштігін айқ ындау жә не талдау. Уақ ыты: 15 минут. Нұ сқ ау: Пікірлерді оқ ып, ө з келісімің іздің дең гейін тө мендегі шкалалар бойынша белгілеуің із қ ажет.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.
Бағ алау шкаласы: 30 балл жә не тө мен. Сіз туындағ ан мә селелерді шешіп, тыныш ә рі ақ ылмен ө мір сү ресіз. Сізде жалғ ан атақ қ ұ марлық та, шектен тыс қ арапайымдылық та жоқ. Бұ л адамдар бә ріне жақ сы жағ ынан ғ ана қ арап, кемшілігін ескермейді. 31-45 балл. Сіздің ө мірің із іс-ә рекет пен арпалысқ а толы, стресс жағ ымды жә не жағ ымсыз тү рде ә серін тигізіді. Сіз ө мірің ізді ө згертпейсіз, дегенмен де ө зің ізге де уақ ыт бө лің із. 46-60 балл. Сіздің ө мірің із кү рес. Сіз атақ ты болуды ұ натасыз жә не карьераны армандайсыз. Сізге басқ аның пікірі маң ызды, сондық тан да ү немі стресте жү ресіз. Егер дә л осындай қ арқ ынмен жү рсең із, кө п нә рсеге қ ол жеткізесіз, дегенмен де бұ л сізге қ уаныш ә келе ме? Артық сө з бә секесі қ ажет емес, ұ сақ -тү йекке ашуланбаң ыз. Ә рқ ашан жоғ ары нә тижеге ә кетуге тырысың ыз. Уақ ыт-уақ ытымен толық тынығ уғ а уақ ыт бө лің із. 61 балл жә не одан артық. Сіз бірде газды бірде тежегішті басатын машина жү ргізушісі сияқ ты ө мірсү ресіз. Ө мір салтың ызды ө згертің із. Сіздің стресс жағ дайың ыз, денсаулығ ың ыз жә не болашағ ың ызғ а қ ауіп келтіреді.
Зерттеу нә тижесі кө рсеткендей балалардың басым кө пшілігінің ө мірі іс-ә рекет пен арпалысқ а толы, сондық тан стресс жағ ымды жә не жағ ымсыз тү рде ә серін тигізетіндігі анық талды. Олар ө з ө мірін ө згертуге онша кө ң іл бө лмейді, дегенмен оларғ а ө здерінің ө мір салтын қ ұ руғ а уақ ыт бө лу қ ажет екендігі туралы кең ес берілді.
- Ойын барысында қ атысушылар ө з сезімін ө згелерге кө рсетудің жаң а формаларын мең гереді. - Басқ а адамдарғ а, ү лкен, кішілер жә не қ ұ рбыларына, ө зіне деген кө зқ арасы ақ иқ атқ а жақ ындатылады, ө зін-ө зі жә не басқ аларды бағ алауғ а, сыйлауғ а, мейрімділік кө рсетуге ү йренеді. - Ө зіне деген сенімі нығ айады. - Қ ұ рбы-қ ұ рдастарымен жә не ә ртү рлі жастағ ы балалармен қ арым-қ атынас жасау тә жірибесін қ алыптастырады. - Ойын қ атысушыларды іскерлікке, қ арым-қ атынастың жаң а тү рлеріне жаттық тырады. - Балаларды сыйлап олардың ө з проблемаларын дербес, қ ажетті мә селелерді ө з бетімен шешуге шамасы келетініне сендіреді. Коррекциялық ойындардың кө птеген ортақ кө рсеткіштерімен қ атар ә рқ айсысының ө зіндік сипаттары бар. Сондық тан оны ұ йымдастырғ ан ортаның коррекцияғ а ә серін тигізетіндей ерекшеліктері болуғ а тиісті. Ол ерекшеліктерді бернеше талаптар ретінде кө рсетуге болады. Бірінші талап - тотық кездесулер арнайы жабдық талғ ан, кілем немесе палас тө селген, кең ойын бө лмелерінде жү ргізіледі. Ол бө лмеде ойын барысында пайдалануғ а арналғ ан жұ мсақ ойыншық тар, шарлар, доптар, орындық тар немесе кө пшіктер, қ ағ аз, қ алам, фламастер, жең імпаздарды марапаттайтын заттар (сағ ыз, конфет, шар, «қ аныт, май, шә й» тә різді нә рселер). Тотағ ы жұ мысты екі психолог (ә йел жә не ер кісілер) жетекшілік жасап жү ргізгені тиімді болады. Олар ү лкендердің ү лгісі болғ андық тан ә р жыныс ө кілдерінің ерекшеліктерін кө рсетуге ың ғ айлы жағ дай орнатады, сонымен қ атар кейбір жаттығ уларды орындау барысында ер адамның қ ара кү ші де қ ажет болады. Кездесулерді ә р аптада бір немесе екі рет, ұ зақ тығ ы 1, 5-2 сағ ат деп анық тап алу керек. Топтағ ы қ атынасушылар саны 7-9, ал кей кезде 12-ге дейін болуы мү мкін. Ү лкендермен де осындай бө лмеде ұ йымдастыруғ а болады. Екінші талап - қ арым-қ атынас ерекшелігі байқ алғ ан бала немесе ү лкен клиент ө міріндегі қ ысым кө ріп жү рген шарттардан шығ уына жә рдем беретіндей жағ дайда болуы керек. Ө йткені қ ақ тығ ыс аймағ ындағ ы байланыстар мінез-қ ұ лық тың жағ ымсыз кө рініс беруінің негізгі себебі болуы мү мкін. Сондық тан тілектестікке, мейрімділікке негізделген қ арым-қ атынас басқ аларғ а деген бұ рынғ ы қ ырсық мінездің ө рескіл, ың ғ айсыз екенін кө рсетеді жә не ө згелермен мә дениетті араласудың жаң а тү рін іздеуді талап етеді. Осы ізденіс табысты болудың жаң а жағ дайдағ ы қ арым-қ атынас тү рінің дұ рыс ү лгісі топта кө рсетіледі. Ол ү шін: а) ү лкендер мен кішкентайлардың қ арым-қ атынасы жайбарақ ат, тілектестік негізінде жү ргізіледі; б) ешкім ешкімге ескерту жасап, мін тағ ып, сын айыптап, жіберілген қ ателіктер ү шін ұ рыспайды; в) ә ркім ө зін емін-еркін сезінуге жағ дай жасалады. Ү шінші талап - шектеудің шектеулілігі. Нені шектеуге болады: а) жұ мыс уақ ыты (ойын бө лмесінің жұ мыс уақ ыты шектеулі); б) бө лмеден рұ қ сатсыз шығ уғ а болмайды; в) ойыншық тарды, ә дістемелік қ ұ ралдарды алып кетуге болмайды. Кішкентайлармен ұ йымдастырғ ан коррекциялық топтың ең ү лкен ерекшелігі – баланың іс-ә рекеттерін ұ йымдастыру барысында оларғ а ешқ андай тыйым салмай, нормативтармен таныстырмай, ә ркімге ө зінің шығ армашылық қ абілетін кө рсетуге мү мкіндік беру. Тө ртінші талап - ө зінше талдауды (интерпретациялауды) қ олдану. Қ атнасушының проблемасын диагностикалау жә не коррекциялау барысында олардың ә рқ айсысына ө з ойын тұ жырымдап айтқ ызу. Бұ л ә дістің орындайтын міндеті - адам жағ дайды ү стіртін талдаудан біртіндеп мә селеге терең ү ң іліп, оның тү бірін, болашақ қ а ә серін т. б. кө рсеткіштерін бір-бірімен ұ штастырып, салыстырып талдайды. Бұ л ө те кү рделі техника. Оны тиімді пайдалану ү шін келесі жағ дайларды ескеру қ ажет:
Бесінші талап - ә р адамғ а ө зінің ойын ө з сө зімен басқ аларғ а тү сіндіріп айтып беруді ү йрету. Ол «қ айта проекциялау» деп аталады. Клиенттің айтқ ан шағ ымын психолог ө зінше талқ ылап, оның оң -теріс жағ ын ашып, барлық болғ ан оқ иғ аның жақ сы жағ ы да бар екенін кө рсетеді, немесе жағ ымсыз нә рсенің ә сері клиенттің бағ алауынан тө мен екендігін дә лелдеп береді. Мысалы: баласы оқ уды тастап кеткен. Психолог осы мә селені талдау барысында оқ у немесе болашақ мамандығ ы баласының ойына сай келмеген болуы керек, сондық тан ол ө з жолын іздеп тапқ ысы келгенін тү сіндіреді. Алтыншы талап - клиентті сыйлау, онымен тілектестік негізіндегі қ арым-қ атынасты қ алыптастыру. Қ арым-қ атынас ауызша сө йлесу (вербальдық қ арым-қ атынас) арқ ылы жә не тілсіз қ атынас жә не вербалды емес тү рлерінде жү руі мү мкін, оның барлық қ ылығ ын тү сіну, кө бісінің басқ аларғ а ұ найтынын жә не ұ намды қ ылық тары бар екенін кө рсету. Коррекциялық топта ә р адам ө зінің толық қ ауіпсіз ортада екенін сезінуі қ ажет. Тек қ ана толық сенім болғ анда клиент ө з проблемасын ашып сырын тө геді. Басқ алар, ә сіресе психолог, ұ стамдылық кө рсетіп ә р клиенттің шағ ымын эмоционалдық қ ұ былыстарда кө рсеткен ө мірінің ү зінділерін тілектестік белгісімен қ абылдау қ ажет (қ олын сипап, кү лімсіреп қ арап, басын шайқ ап…) Жетінші талап - ә р адам ө з ө мірінің иесі екенін тү сіндіру. Осы позицияны тә рбиелеу ү шін ә р адам ө з праблемасын ө зі шешуге шамасы келетініне сенуі қ ажет. Сондық тан бірінші, екінші кездесу барысында клиентті асық тырмай оның белсенділігін қ олдап отыруы қ ажет. Клиенттің кү шті жақ тарын қ олдап, соғ ан сү йену – коррекцияның маң ызды шарты. Оқ ушылардың психологиялық проблемаларын шешуге кө мек кө рсету жолдарын нақ ты анық тау ү шін жетінші сыныпта оқ итын 24 оқ ушыны жан-жақ ты зерттеп нә тижесі бойынша психологиялық кең ес беру жә не коррекциялық іс-шаралар жү ргізлді. Қ арым – қ атынас жә не оқ у барысындағ ы балалардағ ы кең тарағ ан, бұ зылыс мұ ғ аліммен конфликтіге тү су болып табылады. Психокоррекциялық жұ мыстардан соң жү ргізілген шығ ыс диагностикасы жағ дайдың аз да болса оң ғ а бет бұ рғ аны байқ алды. Сондық тан коррекциялық іс-шаралар жеткіншектермен жү ргізетін жұ мыста ө з орнын табу керек екендігі дә лелденді деп айта аламыз. Топтағ ы ойындарды ұ йымдастыру арқ ылы жү ргізілетін жұ мыс барысында, біріншіден, топтағ ылардың қ арым-қ атынасы қ алыптастырылады, сонан соң, екінші ретте коррекциялық мә селелер шешіледі. « Ө з проблемаларын тү сінуге ү йрету тобы » деп атадық. Мақ саты: адам ө з проблемаларына толық тү сініп, оны талдап шығ у жолын табуғ а шамасы келсе ол тұ лғ а ө зін-ө зі қ оршағ ан ортамен тепе-тең дікте ұ стауғ а болатындығ ына сенімін кү шейеді. Бұ л топ жұ мысына сынып оқ ушылары тү гел қ атынасып келесі кезектегі іс-ә рекеттер арқ ылы жү зеге асырылады. А) Шағ ылыстыру тә сілі адамның ә леуметтік ортадағ ы позициясы қ ате екенін, барлық қ ұ былыстарғ а реакциясы ақ иқ атқ а сай еместігін кө рсету жә не оның себебін тү сіндіріп қ абылдату. Бұ л тә сілді қ олдану нә тижесінде клиент проблемасын шешудің жаң а жолын іздеп, ө з болашағ ын жә не осы болашақ ө мірдегі басқ а адамдармен қ арым-қ атынасының моделін жасауғ а кіріседі. Сонымен, бұ л тә сілдің негізгі мақ саты – адам ө з қ ателерін ө з санасынан ө ткізіп, шағ ылыстырып шығ арып жіберу (айнадан шағ ылысқ ан сә уле тә різді). Б) Проблемасын ө зінше талқ ылау (интерпретация). Бұ л тә сілдің негізгі мақ саты – қ ақ тығ ыс туғ ызғ ан ың ғ айсыз, шытырман жағ дайдың орын алғ ан себептерін психолог кө мегімен талдап, пациентке ө зінің де кіналы екенін тү сіндіріп, қ ай жерде, қ андай қ ателік жібергенін, оның мә н мағ ынасын толық тү сінуге жә рдем береді. В) Тү сіндіру арқ ылы ө згелерге деген сенім мен иланушылық ты қ алыптастыру. Бұ л тә сілді қ олдану нә тижесінде адамдардың бір-бірін тү сінуі, жанашырлығ ы қ алыптасуы қ ажет. Осы міндетті атқ ару ү шін топтағ ы адамдардың бір-біріне деген адамгершілікпен, жанашырлық пен қ арауын, барлық адамдарды ө з туысқ анындай қ абылдауын қ алыптасуы керек. Г) «Жанама ә сер» арқ ылы кө мек кө рсету тә сілі пайдаланғ анда топтағ ылар бір-біріне сұ рақ беруі арқ ылы қ атысушылар ө з мінез қ ұ лқ ының, мінез кө рсетуінің ерекшелігін анық тап, оны тү сінуге жол ашылады. Тү сінген мә селердің ішінде отбасында қ алыптасқ ан, еркеліктің қ алдығ ы деп есептеуге болатын мінез-қ ұ лық тың жағ ымсыз стереотиптері екенін оқ ушылармен бірге анық тап алдық. Коррекциялық ойын ә дістері кө мегімен адамда орын алғ ан қ орқ ыныш сезімнің ә серін тө мендету, мазасызданудан, депрессиядан шығ ару, басқ а да невроз сырқ аттары, эмоционалдық дү ниесінің тапшылығ ы байқ алатындар жә не дені мен жаны сау адамдардың бейадекваттық реакцияларын реттеу ү шін жү ргізілетін коррекциялық жұ мыстарда, кө птеген шиеленіс мә селелерді шешуге кең інен пайдаланылады. Ойын барысындағ ы мінез-қ ұ лық оның қ ұ рылымына сай болуғ а тиіс. Ү лкендер ойнағ ан кезде олар ө здерінің стереотиптік ә рекеттерін қ айта қ ұ руы керек. Осы қ айта қ ұ руды алты типте кө рініс береді.
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Ә р ойын кө п функция атқ арады: бір адамғ а ө зін-ө зі бағ алауын жоғ арылату жолы; екіншілерге – сергіту, қ абілеттілікті арттыру жә не ө зін емін еркін сезінуге ү йрету жолы; ү шіншілерге – кө пшілікпен тіл табысып ө мір сү руге, ұ жымдағ ы адамдармен санасуғ а ү йрететін ә діс. Осы ү ш функциясы негізгілері болып саналады. Сонымен қ атар ә р адамның праблемасына байланысты жеке мә селелер тууы мү мкін. Коррекцияны ойынның барлық тү рлеріне осы ортақ кө рсеткіштерін ескеріп жү ргізу қ ажет.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|