1.3. Жеткіншектерде кездесетін эмоционалдық тұрақсыздықтың себептері 4 страница

И. Спилбергер ұ сынғ ан «Ә леуметтік – ситуациялы мазасыздану шкаласы» ә дістемесін пайдалана отырып жеткіншектердің мазасыздануы ө зіндік, адамаралық, отбасы мү шелерімен тіл тбыса алмай жү ргенімен байланысты немесе мектеппен байланысты екендігін анық тадық. Берілген шкала бойынша мазасызданудың мектепішілік, ө зіндік жә не адамаралық деген ү ш тү ріге бө ліп бағ аланады. Мектепішілік мазасыздану баланың мұ ғ алімдермен немесе басқ а оқ ушылармен қ арым-қ атынасының қ алыптасқ анымен байланысты кө рініс береді, ө зіндік сипаты баланың алдында тұ рғ ан проблемаларды шешудегі жетекші мотивациясы табысты болу немесе сә тсіздіктен қ ашу болуымен байланысты, ал адамаралық – жалпы қ арым-қ атынас мә дениетінің қ алыптасқ андығ ына тә уелді болады. Олардың дең гейі келесі шкала боынша бағ аланады.

Бағ алау шкаласы.

Мазасызданудың тү рлері	Шкаладағ ы пункт саны
Мектептік	1	4	6	9	10	13	16	20	25	30
Ө зіндік бағ алау	3	5	12	14	19	22	23	27	28	29
Жеке адамаралық	2	7	8	11	15	17	18	21	24	26

Зерттелінушінің жалпы жинағ ан баллдары ә р шкала бойынша бө лек-бө лек жә не тү гелдей ү ш шкаланың біреуі бойынша есептелінеді. Нә тижелері мазасызданудың тү рлерін жә не оның дең гейін кө рсетті. Мазасыздану дең гейі тө мендегі стандарттар бойынша анық талады.

№	Мазасызданудың кө рсеткіші	Мазасызданудың ә ртү рлерінің дең гейі
№	Мазасызданудың кө рсеткіші	жалпы	мектептік	ө зіндік бағ алау	Жеке адамаралық
1	норма	17-54	4-17	4-18	5-17
2	жоғ ары	55-73	15-20	19-25	20-26
3	жоғ ары	74-91	23-28	26-32	26-31
4	ө те жоғ ары	92	31	33	31
5	Шектен тыс салмақ тылық	16	1	3	3

Жеткіншектердің мазасыздану дең гейінің қ аншалық ты жоғ ары немесе тө мен екендігін анық тау ү шін жү ргізілген психодиагностикалық ә дістеменің нә тижесін келесі кестеден кө реміз:

Мазасызданудың тү рлері	Зерттеушілер саны
1. мектептік	15
2. ө зіндік бағ алау	13
3. жекеадамаралық	20
Жалпы	24

Балалардың жауаптарын талдау жә не ретке келтіру нә тижесінде зерттелінушілердің акцентуациясы олардың ө мір сү ретін орталарындағ ы статусына байланысты екені анық талды жә не мұ ндей кө рініс осы жас кезең індегі балалар ү шін норма деп айтуғ а болады. Ө йткені басқ а сыныптарда жү ргізілген зерттеулердің нә тижесі осы кө рсеткішке жақ ын болды.

Зерттеу нә тижесінде оқ ушылардың мазасыздануын туғ ызатын себетердің ішіндегі жетекшісі сынып ішіндегі қ арым-қ атынасқ а, ұ ялшақ тық қ а, ө зіне жә не айналадағ ыларғ а деген бейадекватты қ арым-қ атынасына келіп тіреледі. Бұ л жағ дайлар терең деп кетпес ү шін, мазасыздану дең гейі жоғ ары болғ ан оқ ушыларғ а кө бірек кө ң іл бө ліп, жеке ә ң гімелесу жү ргізілді. Сонымен қ атар, сынып ішінде, топтық іс шаралар кезінде кө біек арластырып, сабақ ты ә р уақ ытта сұ рап, сұ рақ тарды кө бірек қ ойып, топтық ә ң гімелер, баланың жеке мә селесін ү мыттыруғ а негіз болатын жеке ә ң гімелерді жү ргізілді.

« Ситуативті мазасыздану шкаласы » бойынша зерттеу нә тижесі.

№	Ситуативті жә не мазасыздану дең гейі	Зерттелінушілер саны
1.	Жоғ ары	8
2.	Орташа	10
3.	Тө мен	2
4.	Норма	2

Бұ л ә дістеме жоғ арыда кө рсетілгендей жетінші сынып оқ ушылары арасында жү ргізіледі. Зерттелінушілердің ситуативті мазасыздануы барлық кө рсеткіштері бойынша жоғ ары болғ андар 33 пайыз, жекелік мазасыздану кө рсеткіші бойынша 51 пайыз мазасыздану кө рсетті. Сонда кейбір оқ ушыларда ситуативті жә не жекелік мазасыздану қ атар кө рініс беретіндігі анық талды.

Мектеп оқ ушыларының ішіндегі жеткіншек жас кезең індегілердің акцентуациясын жә не осы ерекшелікпен ұ штасып келетін мазасыздану ерекшеліктерін зерттеу олардың жалпы жағ дайын анық тап, қ иындық кө ріп жү рген баларғ а психологиялық кө мек кө рсету мақ сатында жү ргізілді. Сондық тан зерттеудің келесі кезең інде жеткіншектердің жас ерекшелігін ескере отырып жү ргізілген психодиагностикалық жұ мыстар нә тижесіне сү йене отырып балалардың ерекше мінез-қ ұ лық кө рсетуінің негізгі себебі - оқ ушылардың ө здері ө мір сү ретін ортасымен қ арым-қ атынасының қ алыптаспағ андығ ы жә не қ арым-қ атынас мә дениетінің тө мендегі, алаң даушылық тың басымдығ ы, ө зіне деген сенімнің тө мендігімен байланысты деген қ орытынды жасадық.

Филипстің «Оқ ушылардың мектептегі мазасыздануын анық тау» тестімен зерттеу нә тижесі.

№	Аты жө ні	Мазасыздану тү рі
№	Аты жө ні	1	2	3	4	5	6	7	8
1.	Айяжан	3	1	0	1	1	1	0	0
2.	Асан	15	5	3	4	3	0	3	4
3.	Айгү л	5	2	3	1	2	2	0	0
4.	Азиза	9	0	2	1	2	1	4	4
5.	Бақ ыт	8	5	2	2	2	3	4	2
6.	Гү лайша	6	5	3	4	0	2	1	2
7.	Газиз	11	4	4	3	4	3	5	3
8.	Даурен	6	3	6	2	3	4	3	4
9.	Данияр	5	2	1	0	2	1	2	2
10	Жазира	2	1	0	0	1	1	0	0
11	Жанна	8	3	0	2	1	5	1	2
12	Жаннұ р	9	6	6	1	3	2	0	4
13	Луиза	15	5	3	4	3	0	3	4
14	Лаура	5	2	3	1	2	2	0	0
15	Нұ рғ али	9	0	2	1	2	1	4	4
16	Нұ рсұ лу	8	5	2	2	2	3	4	2
17	Маншук	6	5	3	4	0	2	1	2
18	Раиса	11	4	4	3	4	3	5	3
19	Толик	6	3	6	2	3	4	3	4
20	Тимур	5	2	1	0	2	1	2	2
21	Фатима	2	1	0	0	1	1	0	0
22	Халил	8	3	0	2	1	5	1	2

Талдау нә тижесінде бірінші фактор бойынша балалардың мазасыздану дең гейі ө те жоғ ары екендігін анық тадық. Ә сіресе Нұ рғ али, Асан, Гү лмира жә не Русланның жинағ ан баллдары ө те жоғ ары болып шық ты. Қ осымша жү ргізілген ә ң гімелесу нә тижесінде олардың мектеп ішілік қ арым-қ атынаста кө птеген қ иыншылық тарғ а кездесіп жү ргендігін анық тадық. Олардың проблемалары сынып жетекшісімен тіл табысуы қ иын болғ анымен, математика пә ні бойынша жалпы ү лгерімі тө мен болып тұ рғ анын слндық тан оларды ата-аналар жиналысында, тә рбие сағ аттарында оларды жиі ұ рсып отыратыны анық талды.

Жеткіншектер агрессиясын диагностикалауғ аБасса-Дарки ә дістемесі пайдаланды. Оның нә тижелері 8 кестеде кө рсетілген жә не тесте анық талғ ан шкала бойынша жауаптарды баллғ а аударып, барлық жиналғ ан ұ пайлар бойынша балада орын алғ ан агрессия тү рі анық талды.

Басса-Дарки ә дістемесі бойынша зерттеу нә тижесі.

Мазасыздану тү рлері	Кө рсеткіштері	Зерттелінушілер саны
1. Физикалық агрессия 2. Жанама агрессия 3. Тітіркенушілік 4. Негативизм 5. Ө кпелегіштік 6. Кү діктенушілік 7. Вербальды агрессия 8. Кінә лі сезіну	Жоғ ары, орта, тө мен Жоғ ары, орта, тө мен Жоғ ары, орта, тө мен Жоғ ары, орта, тө мен Жоғ ары, орта, тө мен Жоғ ары, орта, тө мен Жоғ ары, орта, тө мен Жоғ ары, орта, тө мен	5 4 2 6 8 6 11 6

Жеткіншектерді зерттеу нә тижесінде мектеп оқ ушылары арасында вербалдьдық агрессия ө те жоғ ары дамығ андығ ын кө рсетті. Ол ә сіресе ұ л балаларғ а тә н, олар балағ ат сө здерді ө те кө п қ олданатыны анық талды. Сонымен қ атар қ ыздар арасында да вербалдық агрессия сирек емес.

Екінші орында ө кпелегіштік пен негативизм кө рсеткіштері келеді. Жеткіншектерде кү діктенушілігінің жоғ ары болуы заң ды нә рсе, ол ү лкендік сезімнің орын алуы жә не ү лкендердің жеткіншектерге кө зқ арасындағ ы қ айшылық тардан туындайтын проблема екені кө птеген зерттеулерде дә лелденген.

Айқ ындау экспериментінің екінші кезең інде жеткіншектердің мінез ауытқ улыры темпераментінің ерекшеліктерін онша басқ ара алмағ андығ ымен байланыстылығ ын анық тау ү шін Айзенк тестін, Собчик ә дістемесін пайдаландық.

Темперамент ерекшеліктерін тү сініп, оны басқ аруына байланысты типологияны ұ сынғ ан Собчик. Мақ саты: Зерттелінушінің жеке тұ лғ алық ерекшеліктерін анық тау. Ә р тип бойынша жинағ ан баллдарды циклограммағ а тү сіріп, шең бердің ортасынан кө рсеткіштің тү скен жеріне дейін штрихтап анық байқ алатындай ету керек. Барлық типтер бойынша кө рсеткіштерді циклограммағ а тү сіргенде олардың қ айсысы радиуста жоғ ары тү ссе, сол қ асиет анық байқ алады жә не нормадан артық дамығ андығ ын кө рсетеді.

Собчик ә дістемесі бойынша зерттеу нә тижелері.

Ө ң деу ережесі. Кілтке сай келген жауаптар бір балл деп бағ аланады.

№	Тип атауы	Бала саны
І	Экстраверсиялық	12
ІІ	Спонтандылық	11
ІІІ	Агрессивтілік	14
ІУ	Ригидтілік	4
У	Интроверсиялық	7
УІ	Сензитивтік	9
УІІ	Мазасызданғ ыштық	16
УІІІ	Лабильділік	5
	Жалғ андық шкаласы	19
	Аггравация (ятрогендік ауруғ а жақ ындық )	15

Қ орытындылау кестесі:

Агрессиясы байқ алғ андар	Шектелгендік кө рсеткендер	Ашық -жарқ ын	Байсалдылар
10%	10%	45%	25%

Кестеде кө рсетілгендей сыныптағ ы оқ ушылардың біршамасы ә лі де ө зін шектелген деп сезінеді, дегенмен агрессия кө рінісі кү рт тө мен тү скені анық байқ алады. Сонымен қ атар, ашық -жарқ ындық, байсалдылық жақ сы кө рініс беретіндер саны кө бейгені анық талады. Бұ л қ ысқ а мерзімде жү ргізілген жұ мыс, ал мектеп психологі психокоррекциялық ә дістемелердің бірнеше тү рлерін жү йелі тү рде қ олданып жү рсе оның оң ә сері терең болатыны сө зсіз.

Ә леуметтік ортадағ ы қ арым-қ атынас ерекшеліктерін зерттеуге арналғ ан кө птеген ә дістемелер жасалғ ан. Олардың кө пшілігі мектеп психологиялық қ ызметінде сынып оқ ушыларының қ арым-қ атынас ерекшеліктерін, оқ ушының ә леуметтік статусын зерттеуге кең інен пайдаланып жү рген тү рлері социометрия жә не трансактілі талдау жү ргізу. Сондық тан мектеп жасындағ ы балалардың қ арым-қ атынас мә дениетін бағ алап, қ ажетті болғ ан кезде коррекциялау, тә рбиелік мә ні бар қ осымша іс-шаралар ұ йымдастыру ү шін сынып ұ жымы ың ғ айлы. Баланың ө зі оқ итын сыныпта жолдастары, достары, бірге ойнайтын, бос уақ ытты бірге ө ткізетін қ ұ рбылары бар. Осы ортада қ алыптасқ ан сыныптағ ы ұ жымішілік қ атынас ерекшеліктерін зерттеу арқ ылы балардың қ арым-қ атынас мә дениетінің қ алыптасу дең гейін анық тауғ а мү мкіндік болады.

Жеткіншектерге тә н мінез ерекшеліктерін зерттеу кіріс жә не шығ ыс диагностика арқ ылы ретке келтірілді. Кіріс диагностика барысында зерттелінген оқ ушылардың барлығ ында акцентуацияның кө рінісі, олардың агрессиясының, эгоцентризмінің ө те жоғ ары екеніні анық талды. Олар мектеп талаптарын бұ зуғ а жиі барып, кей кезде ішімдік ішетіндігі де анық талады.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒